Instrumental
dastur majmualarini, uni ishlashi jarayonida foy-
dalanadigan, ALSning qismi hisoblangan instrumental vosita va
faqat ALS lar yaratish jarayonida ishlatiladigan instrumental vosi
taga bo‘lishimiz kerak.
ALS lar ishlash jarayonida foydalaniladigan instrumental vosita-
larga quyidagilar kiradi:
- m a’lumotlar bazasi va fayllarni boshqarish sistemasi;
- operativ xotirada m a’lumotlar umumiy strukturalari bilan
ishlovchi vosita;
- foydalanuvchi bilan o ‘zaro muloqotni ta’minlovchi til
protsessorlari;
- matematik qism dasturlar paketi.
ALS lami yaratish jarayonida ishlatiladigan instrumental vosi
talar, ALS DT yaratishdagi muddatni qisqartirishni osonlashtirishga
xizmat qiladi va o ‘z tarkibiga alohida xususiyatlami ko'rsatuvchi,
sinovlar tashkil qiluvchi
hujjatlashtiruvchi vositalami, protses-
sorlarni va dastur generatorlarini kiritadi.
Protsessorlardan bitta obyekt bilan ishlashga m o‘ljallangan turli
dasturlarda,
m a’lumotlami
izohlashda qarama-qarshiliksizlikni
ta’minlash uchun foydalaniladi. Shu maqsadda m a’lumotlar izohlari,
ular bazasidan tanlab olinib, dasturlarga kiritiladi. Ular algoritmlami
dasturlash tillariga qaraganda qulay hisoblangan tillarda dasturlash
imkoniyatini beradi. Shu tilda yozilgan dastur matnlari, FORTRAH,
PL/1
kabi tillaming standart kompilyatorlari
uchun matnga
translatsiya qilinadi.
ALS DT funksional imkoniyatlari DT tarkibini va maqsadga
muvofiq bo‘lgan strukturasini aniqlaydigan bir qancha talablar bilan
reglamentlanadi.
Birinchidan, m a’lumotlami va topshiriqlami kiritishni, ulami
avtomatik anglashni, loyihalash jarayonini borishida dasturli bosh-
qarishni ta’minlash va loyihalash bosqichining
har birida chi-
qishdagi m a’lumotlami imkoni boricha tushunarli, ko‘rinarli qilib
tasvirlash muhim hisoblanadi.
ALS larni ishlash jarayonlarida, ba’zi alohida loyihalash masa
lalari loyihalovchi tomonidan qo‘lda bajarilishi, yoki kompyuter
bilan o ‘zaro muloqot yo‘li bilan (avtomatlashtirilgan usul) va faqat
kompyuteming o ‘zida (avtomatik usul) bajarilishi mumkin.
ALS DT
61
ana shu aytib o ‘tilgan usullarni mos tushishligini ta’minlashlari
kerak. So‘ngra yaratilgan DT komponentlarini bosqichma-bosqich
ishlatish imkoniyati yaratilishi kerak.
Bu talab DT ni kengaytirish hisoblanib, DT ni yaratishni
rejalashtirishda funksional tugallangan qismlari uchun ham e ’ti-
borga olinishi kerak hisoblanadi. ALS lami yaratishning murak-
kabligi sababli, ulaming funksional tugallangan qismlarini bos
qichma-bosqich ishga tushirish sezilarli iqtisodiy samara berishi
mumkin.
DTning yana bir muhim funksiyasi,
ALS larda ishlash
jarayonida loyihalovchilarni mehnatlarini, avtomatlashtirilmagan
loyihalashga nisbatan osonlashtirish hisoblanadi. Bu esa quyidagilar
hisobiga amalga oshiriladi:
- kerakli, xohlagan loyiha m a’lumotlarini bir marotaba kiritish
va uni barcha komponentlarga avtomatik uzatish;
- loyihalovchi tomonidan tabiiy tillarga yaqin bo‘lmagan
maxsus til vositalaridan imkon boricha maksimal foydalanish;
- loyihalash natijalarini tasvirlashning oddiy va ko‘rinarli
bo‘lishligi;
- loyihalashni bajarishni kuzatib borish imkoniyatining borligi
va tuzatish kiritish kerak bo‘lganda operativ ta ’sir ko‘rsatish
mumkinligi;
- loyihalash obyekti izohiga va uning
hujjatlariga avtomatik
o ‘zgartirishlar kiritish.
Bundan tashqari, foydalanuvchilardan ALS ta’minoti vosita
larining ichki strukturalari bo‘yicha hech qanday bilim talab
qilinmaydi.
ALS larda kiritilayotgan axborotlami maksimal nazorat qilishni
ta ’minlovchi maxsus dastur vositasi bo‘lishi kerak. Tashkiliy
jihatdan olib qaraganimizda, nazorat qilish ALS adminstratsiyasi
vazifasi hisoblanadi.
ALS lar DTini yaratishda
vaqtni iqtisod qilish uchun, ishlati-
layotgan kompyuter tarkibiga kiruvchi umumiy dasturlardan foyda
lanish ham muhim hisoblanadi.
Yuqorida k o ‘rib o ‘tilgan talablarni qondirish murakkab masala
hisoblanadi. Shuning uchun ALS DT tarkibi funksional m o‘ljal-
lanishi bo‘yicha bir qancha iyerarxik komponentlarga ajratiladi.
62
Ularga loyiha m a’lumotlami o ‘zgartirish operatsiyasini bajaruvchi
amaliy DT modullari to ‘plami, berilgan ketma-ketlikda amaliy DT
modullarini bajarilishini tashkil etuvchi boshqaruvchi dastur,
m a’lumotlar bazasini boshqarish sistemasi,
ALS ni boshqaruvchi,
ALS administratsiyasi va loyihalovchi o ‘rtasidagi aloqani qo‘llab-
quvvatlovchi dasturlar kiradi (3.7-rasm).
DT ning barcha komponentlari kompyuteming matematik
ta ’minoti vositalariga asoslanadi, shuning uchun ular ALS DTning
hamma talabalariga to‘liq javob beradi, bu esa uni yaratish va undan
foydalanishni osonlashtiradi.
Kompyuter MT va ALS DT
o ‘rtasidagi bo giiqlik 3.7-rasmda ko‘rsatilgan. MTdan keyingi
darajada ALS m a’lumotlari bazasiga
kiritilgan amaliy DT dastur
modullari turadi.
lo y ih a lo v ch i
a d m i n i s t r a t o r
