natijalari tahlilini qaysi hujjatda aks ettiradi?

303 
24. «Auditni rejalashtirish» nomli XASga binoan auditni rejalashtirish nechta 
bosqichdan tashkil topadi? 
А. 3 ta bosqichdan 
B. 2 ta bosqichdan 
С. 4 ta bosqichdan 
D. 5 ta bosqichdan 
Tayanch tushunchalar 
Auditorlik dalillar, auditorlik tanlash, statistik tanlash, auditorlik tekshiruvini 
rejalashtirish, auditda muhimlik darajasi, auditda tavakkalchilik darajasi, 
buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimini baholash, ma’lumotlarning kompyuter 
ishlovi sharoitida audit, buxgalteriya baholarining auditi, bog’liq tomonlar, asosiy 
auditor, boshqa auditor, ichki audit. 

304 
XI BOB. AUDITNING HISOBOT VA MAXSUS STANDARTLARI 
11.1. Moliyaviy hisobot tarkibidagi boshqa ma’lumot 
Moliyaviy hisobot tarkibidagi boshqa ma’lumotga quyidagilar kirishi 
mumkin: 
Ijroiya organi raisi yoki ish boshqaruvchisining xati; 
Moliya hisobotlari va ichki nazorat uchun uning mas’ulligi xususida 
ma’muriyatning bayonoti; 
Asosiy moliyaviy ko’rsatkichlar; 
Quyidagilarning moliyaviy sharhi: 
a) kapital qo’yilmalar; 
b) texnik qarash va kapital ta’mirlash, reklamaga, shuningdek, tadqiqot va 
ishlanmalarga doir foydalanish xarajatlari; 
Tushuntirish yozuvlari; 
Moliyaviy ma’lumotlarni ochib beradigan chizmalar, jadval va grafiklar. 
Boshqa ma’lumot va tekshirilgan moliyaviy hisobotlarini o’z ichiga olgan 
hujjatni auditor o’qishi kerak. Hujjatni o’qiyotgan auditor xo’jalik yurituvchi 
sub’ektning faoliyati va moliyaviy ahvolini yaxshi bilishi, audit paytida aniqlangan 
muammolardan xabardor bo’lishi shart. 
Auditor boshqa ma’lumotni tekshirilgan moliya hisobotlari bilan 
taqqoslashdan tashqari raqamli ma’lumotlarni qayta sanaydi, ularni ish 
qog’ozlaridagi raqamlar bilan solishtiradi. Agar boshqa ma’lumot moliya 
hisobotlariga kiritilgan ma’lumotlarni o’z ichiga olsa, bunday ma’lumotlar 
tekshirilgan moliya hisobotlaridagi ma’lumotlar bilan taqqoslanishi kerak. 
Boshqa ma’lumotda tilga olingan barcha ko’rsatkichlar tekshirilgan moliya 
hisobotlari asosida qaytadan sanab chiqiladi. Yangidan sanab chiqilgan 
ma’lumotlar boshqa ma’lumotdan olingan ko’rsatkichlar bilan taqqoslanishi kerak. 
Boshqa ma’lumot moliya hisobotlarining, masalan, sotilgan mahsulot 
tannarxi, savdo chiqimlari va umumiy boshqaruv xarajatlari to’g’risidagi 
ma’lumotlarini tasdiqlaydigan tushuntirish yozuvlarini o’z ichiga olishi mumkin. 

305 
Ana shu tushuntirish yozuvlarining ayrim qismlari auditor ish qogozlaridagi 
kengaytirilgan qoralama balans ma’lumotlari bilan taqqoslanadi. 
Agar boshqa ma’lumotni o’rganayotganda auditor ana shu ma’lumot bilan 
tekshirilayotgan moliya hisoboti o’rtasida jiddiy zid kelishni aniqlasa, auditor 
moliya hisoboti yoki boshqa ma’lumot tuzatilishi kerakmi yoki yo’qligini 
belgilashi kerak. 
Agar tekshirilayotgan hisobotga tuzatish kiritish zarur bo’lsayu, xo’jalik 
yurituvchi sub’ekt tuzatishlarni o’z moliya hisobotiga kiritishdan bosh tortsa, 
auditor shak-shubhasiz ijobiy xulosadan farq qiluvchi xulosa tuzishi kerak. 
Agar boshqa ma’lumot tuzatishga muhtoj bo’lsayu, xo’jalik yurituvchi 
sub’ekt unga tuzatishlar kiritishdan bosh tortsa, auditor auditorlik xulosasiga 
aniqlangan jiddiy zid kelish bayon etilgan xatboshini kiritish masalasini ko’rib 
chiqishi yoki boshqa choralar ko’rishi shart. Ko’rilgan choralar, masalan, dastlabki 
auditorlik xulosasidan farqlanadigan yangi xulosa tuzish yoki fikrini ifodalashdan 
bosh tortish, alohida holatlarga, zid kelish tabiati va muhimligiga bog’liq bo’ladi. 
Auditor yuzaga kelgan vaziyatda bundan keyin nima qilish xususida tavsiyalar 
olish uchun yuristga murojaat qilishi kerak. 
Jiddiy 
zid 
kelishlarni 
aniqlash 
maqsadida 
boshqa 
ma’lumotlarni 
o’rganayotgan auditor faktlarni jiddiy buzishlarga duch kelishi mumkin. 
Mazkur standart nuqtai nazaridan olganda “faktlarni jiddiy buzishlar”, agar 
tekshirilayotgan moliya hisobotida taqdim qilingan masalalarga taalluqli 
bo’lmagan bunday ma’lumot noto’g’ri taqdim etilgan bo’lsa, mavjud deb 
hisoblanadi. 
Agar auditor boshqa ma’lumotda faktlarni jiddiy buzishlar borligini aniqlasa, 
u ana shu masalani xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariyati bilan birga muhokama 
qilishi kerak. Masalani rahbariyat bilan muhokama qilayotganida auditor har doim 
ham boshqa ma’lumotning va auditor so’rovlariga rahbariyat javoblarining 
asosliligini baholashi mumkin emas va mulohazalar hamda fikrlar o’rtasida 
haqiqatan ham farq bor-yo’qligini ko’rib chiqishi kerak. 

306 
Auditor shubhasiz faktlar jiddiy buzilgan deb hisoblagan taqdirda u 
rahbariyatdan xo’jalik yurituvchi sub’ekt yuristi singari malakali uchinchi tomon 
bilan maslahatlashishni iltimos qilishi va olingan javobni tahlil qilishi shart. 
Agar auditor boshqa ma’lumotda xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariyati 
tuzatishdan bosh tortayotgan faktlar buzilishi mavjud degan xulosa chiqarsa, 
auditor o’zining nuqtai nazarini yozma shaklda ijroiya kengashiga ma’lum qilishi 
va keyingi tadbirlari xususida o’z yuristi bilan maslahatlashib olishi kerak. 
Hech qanday boshqa ma’lumotdan auditorlik xulosasi tuzilgunga qadar 
auditor foydalana olmagan taqdirda u boshqa ma’lumot bilan moliya hisoboti 
muvofiq kelmasligining muhimlik darajasini belgilash uchun boshqa ma’lumotni 
iloji bo’lgan eng qisqa muddatlarda o’rganishi kerak bo’ladi. 
Agar boshqa ma’lumotni o’rganarkan, auditor jiddiy zid kelishlarni belgilasa 
yoki faktlarni ochiqdan-ochiq jiddiy buzishlarni aniqlasa, u moliya hisoboti va 
boshqa ma’lumotni qaytadan ko’rish kerakligi yoki kerak emasligini belgilashi 
kerak. 
Tekshirilayotgan moliya hisobotini qayta ko’rib chiqish taqozo etiladigan 
taqdirda “Balans tuzilgan sanadan keyingi voqealar” standarti qoidalariga amal 
qilish lozim. 
Boshqa ma’lumotni qayta ko’rib chiqish zarur bo’lgan va xo’jalik yurituvchi 
sub’ekt uni amalga oshirishga rozi bo’lgan hollarda auditor holatlar bo’yicha 
rusum-qoidalarni bajarishi shart. Rusum-qoidalarga ilgari chiqarilgan moliya 
hisoboti, auditorlik hisoboti va boshqa ma’lumot foydalanuvchilariga o’zgarishlar 
to’g’risida ma’lum qilinganiga ishonch hosil qilish uchun rahbariyat amalga 
oshirgan tadbirlar sharhi kiritilishi mumkin. 
Boshqa ma’lumotni qayta ko’rib chiqish zarur bo’lgan, lekin rahbariyat qayta 
ko’rishni amalga oshirishdan bosh tortadigan hollarda auditor tegishli harakatlar 
amalga oshirilishi mumkinligini ko’rib chiqishi shart. Bunday harakatlarga 
auditorda shubha uyg’otadigan boshqa ma’lumotga doir masalalarda xo’jalik 
yurituvchi sub’ekt rahbariyatini yozma shaklda xabardor qilish, shuningdek, 
yuridik maslahat olish kabi tadbirlar kiritilishi mumkin. 

307 

Download 2,41 Mb.