Maxsus o’tkaziladigan auditga oid kelishuvlar bo’yicha auditorlik

313 
qilishdan oldin, auditor kelishuvning aniq tavsifi hamda chop etiladigan 
hisobotning shakli va mazmuni yuzasidan mijoz bilan kelishuv mavjudligiga 
ishonch hosil qilishi lozim. 
Auditorlik 
ishini 
rejalashtirishda 
auditor 
hisobot 
tayyorlanadigan 
ma’lumotdan foydalanishning maqsadi va uning taxminiy foydalanuvchilarini aniq 
tushunishi lozim. Auditorlik hisobotidan boshqa maqsadlarda foydalanish 
ehtimollarini bartaraf etish uchun, auditor auditorlik hisobotida uni tayyorlash 
maqsadi va uni tarqatish va foydalanish bo’yicha har qanday cheklovlarni 
belgilashi mumkin. 
Maxsus o’tkaziladigan audit yuzasidan kelishuv bo’yicha auditorlik hisoboti, 
umumlashtirilgan moliyaviy hisobot bo’yicha hisobot bundan istisno, odatda 
quyidagi tartibda joylashgan asosiy elementlardan tashkil topgan bo’lishi lozim: 
(a) sarlavha; 
(b) oluvchi; 
(v) kirish bandi: 
- audit qilingan moliyaviy hisobotni solishtirish; 
- sub’ekt rahbariyati mas’uliyati va auditor mas’uliyati to’g’risida ariza. 
(g) band - audit qo’lami (audit tavsifini bayon qilish); 
- XAS yoki tegishli milliy standartlar yoki amaliyotga izohlanish; 
- auditor tomonidan bajarilgan ishni bayon qilish. 
(d) band - fikr, moliyaviy hisobot bo’yicha fikr bildirishdan iborat;
(e) hisobot sanasi; 
(j) auditor manzili; 
(z) auditor imzosi. 
Auditorlik hisobotining shakli va mazmuni bir xil bo’lishligiga rioya qilish 
lozim, chunki bu ushbu hisobotni foydalanuvchilar tomonidan tushunish uchun 
yordam beradi. 
Sub’ekt tomonidan moliyaviy hisobot hukumatning davlat idoralariga, 
ishonchli shaxslarga, sug’urtachilar va boshqa sub’ektlarga taqdim etish 
holatlarida, auditorlik hisobotining tavsiya etilgan shakllari mavjud bo’lishi 

314 
mumkin. Bunday tavsiya qilingan hisobotlar xalqaro standart talablariga muvofiq 
bo’lmasligi mumkin. Masalan, tavsiya etilgan shakl bildirilgan fikr mos bo’lganda 
holatni tasdiqlashni, audit qo’lamidan tashqaridagi masalalar bo’yicha fikr 
bildirishni talab qilishi yoki muhim ta’riflashni tashlab ketishi mumkin. Tavsiya 
etilgan shaklga rioya qilish talab qilinganda, auditor tavsiya etilgan hisobot bayon 
etilishining mazmuni va shaklini ko’rib chiqishi va bayon etish shaklini o’zgartirib 
yoki alohida hisobot ilova qilib xalqaro standart talablariga muvofiq bo’lishi uchun 
tegishli o’zgartirishlarni kiritishi lozim. 
Agar auditordan hisobot taqdim etishni so’ralgan ma’lumot qandaydir 
kelishuv shartlariga asoslangan taqdirda, ma’lumot tayyorlashda sub’ekt 
rahbariyati tomonidan muhim talqin qilishlar amalga oshirilganligini ko’rib 
chiqishi lozim. Boshqa oqilona talqin qilish amalga oshirilgan taqdirda moliyaviy 
hisobotda muhim o’zgarishlar sodir etilishi mumkin bo’lganda, talqin qilish muhim 
hisoblanadi. 
Auditor moliyaviy ma’lumot asoslanadigan kelishuvning qandaydir muhim 
talqin qilinishlari moliyaviy hisobotda ravshan yoritilganligini ko’rib chiqishi 
lozim. Maxsus o’tkaziladigan audit bo’yicha auditorlik hisobotida auditor ushbu 
talqin qilinishlarni bayon etadigan moliyaviy ma’lumotning ilovasiga izohlanishi 
mumkin. 
Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari yoki milliy standartlardan farqli 
buxgalteriya hisobining keng qamrovchi asosiga muvofiq tayyorlangan moliyaviy 
hisobot bo’yicha auditorlik hisobotlar 
Buxgalteriya hisobining keng qamrovchi asosi o’zining ostida mustahkam 
negizga ega bo’lgan, barcha ahamiyatli moddalar yuzasidan qo’llaniladigan, 
moliyaviy hisobotni tayyorlashda foydalaniladigan bir qator mezonlardan iborat. 
Maxsus foydalanish uchun moliyaviy hisobot Buxgalteriya hisobining halqaro 
standartlari yoki tegishli milliy standartlardan farqli buxgalteriya hisobining keng 
qamrovchi asosiga muvofiq tayyorlanishi mumkin (keyinchalik “buxgalteriya 
hisobining boshqa keng qamrovchi asosi” deb ataladi). Alohida talablarni 
qondirish uchun mo’ljallangan umum qabul qilingan buxgalteriya qoidalarining 

315 
majuai buxgaleriya hisobining keng qamrovchi asosi bo’lib hisoblanmaydi. 
Boshqa moliyaviy hisobotni taqdim etish bo’yicha keng qamrovchi asoslar 
quyidagilardan iborat bo’lishi mumkin: 
- 
o’z daromad solig’ini deklaratsiyalashda sub’ekt tomonidan 
foydalaniladigan asoslar; 
- pul mablag’lari kelib tushishi va to’lanishi asosidagi hisob; 
- davlatning tartibga soluvchi idorasi tomonidan ishlab chiqilgan moliyaviy 
hisobot to’g’risida nizomlar. 
Boshqa buxgalteriya hisobining keng qamrovchi asosiga muvofiq moliyaviy 
hisobot bo’yicha tayyorlangan auditorlik hisobotida foydalanilgan buxgalteriya 
hisobining asosini ko’rsatuvchi ta’kidlash mavjud bo’lishi yoki ushbu ma’lumotni 
taqdim etayotgan moliyaviy hisobot ilovasiga izohlanishi lozim. Xulosa moliyaviy 
hisobot barcha muhim jabhalar bo’yicha belgilangan buxgalteriya hisobining 
asosiga muvofiq tayyorlanganligini ko’rsatish lozim. Auditor fikrini ifodalsh 
uchun quyidagi ma’nosi bir-biriga teng bo’lgan atamalardan foydalaniladi: 
“haqiqiy va to’g’ri aks etadi” yoki “barcha muhim jabhalar bo’yicha haqiqiy 
taqdim etilgan”.
Auditor sarlavha yoki moliyaviy hisobotning izohidan ushbu hisobot 
buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari yoki milliy standartlarga muvofiq 
tayyorlanmaganligi foydalanuvchi uchun ravshanligini ko’rib chiqishi lozim. 
Masalan, soliqqa tortish asosidagi moliyaviy hisobotga “Daromadlar va xarajatlar 
to’g’risida hisobot - daromad solig’ini hisoblash uchun asos” degan sarlavha berish 
mumkin. Agar boshqa keng qvmrovchi asosga muvofiq tayyorlangan moliyaviy 
hisobot tegishli sarlavhaga ega bo’lmasa yoki buxgaleriya hisobining asosi mos 
yoritilmagan taqdirda. Auditor tegishli 
modifikatsiyalashtirilgan 
hisobot 
tayyorlashi lozim. 
Auditordan moliyaviy hisobotning bir yoki undan ko’proq tarkibiy qismlari, 
masalan, debitorlik qarzi, tovar-moddiy zahiralar, xodimlarga hisoblangan 
mukofotlarni hisoblash yoki daromad solig’ini to’lash yuzasidan zahira bo’yicha 
fikr bildirish to’g’risida iltimos qilishlari mumkin. Kelishuvning ushbu turi alohida 

316 
kelishuv yoki sub’ekt moliyaviy hisoboti auditining bir qismi kabi amalga 
oshirilishi mumkin. Shunga qaramasdan, umuman moliyaviy hisobot bo’yicha 
auditorlik hisoboti ushbu kelishuvning natijasi bo’lib hisoblanmaydi va, tegishli 
ravishda, auditor faqat audit qilingan tarkibiy qism barcha muhim jabhalari 
bo’yicha belgilangan buxgalteriya hisobining asosiga muvofiq tayyorlanganligi 
yuzasidan fikr bildiradi. 
Moliyaviy hisobotning ko’pchilik moddalari, masalan, sotuvlar va debitorliq 
qarzi, tovar-moddiy zahiralar va kreditorlik qarzi o’zaro bog’liqdir. Tegishli 
ravishda, agar moliyaviy hisobotning tarkibiy qismi bo’yicha hisobot taqdim etilsa, 
auditor ayrim holatlarda, audit ashyosini ajratilgan holda ko’rib chiqish 
imkoniyatiga ega bo’lmaydi va undan boshqa muayyan moliyaviy hisobotni ko’rib 
chiqish talab qilinadi. Kelishuv ko’lamini belgilashda, auditor auditorlik xulosasini 
shakllantirishga tegishli ma’lumotga muhim ta’sir ko’rsatishi mumkin bo’lgan 
moliyaviy hisobotning o’zaro bog’liq moddalarini ko’rib chiqishi lozim. 
Auditor hisobot taqdim etiladigan moliyaviy hisobotning tarkibiy qismi 
yuzasidan muhimlik qarashlar tizimini ko’rib chiqishi lozim. Masalan, muhimlikni 
aniqlashda alohida hisobvaraqning qoldig’i umuman moliyaviy hisobotga nisbatan 
kamroq asos taqdim etadi. Binobarin, agar xuddi o’sha tarkibiy qismning auditi 
barcha moliyaviy hisobot bo’yicha auditorlik hisoboti munosabati bilan o’tkazilgan 
taqdirda, odatda, auditor tomonidan o’tkazilgan tekshirish kengroq tavsifga ega 
bo’lar edi. 
Foydalanuvchilarda hisobot barcha moliyaviy hisobotga taalluqli degan 
ta’surot paydo bo’lmasligi uchun, auditor moliyaviy hisobotning tarkibiy qismi 
bo’yicha hisobot sub’ektning moliyaviy hisobotiga ilova qilinmasligi to’g’risida 
mijozga xabar beradi. 
Moliyaviy hisobotning tarkibiy qismi bo’yicha auditorlik hisobotida tarkibiy 
qism taqdim etilishiga oid buxgalteriya hisobining asosiga ko’rsatuvchi yoki 
bunday asosni belgilovchi kelishuvga izohlanadigan ta’kidlash bo’lishi lozim. 
Xulosa tarkibiy qism barcha muhim jabhalari bo’yicha belgilangan buxgalteriya 
hisobi asosiga muvofiq tayyorlanganligini aks etishi lozim.

317 
Auditordan sub’ekt faoliyati shartnomalarning muayyan jabhalariga, 
masalan, obligatsiyalarning emissiyasi to’g’risidagi kelishuv yoki kredit 
kelishuviga muvofiqligi yuzasidan hisobot taqdim etish to’g’risida iltimos 
qilishlari mumkin. Bunga o’xshash kelishuvlar, odatda, sub’ektdan turli shartlarga, 
masalan, foizlarni to’lash, oldindan belgilangan moliyaviy koeffitsientlarni ushlab 
turish, dividendlar to’lanishini cheklash va mulkni sotishdan olingan daromaddan 
foydalanish kabi masalalarga rioya qilishni talab etadi. Agar auditorning kasbiy 
xabardorligi doirasida muvofiqlikning umumiy jabhalari moliyaviy masalalar va 
buxgalteriya hisobi masalalariga taalluqli bo’lgan taqdirda, sub’ekt faoliyati 
shartnomaviy majburiyatlarga muvofiqligi yuzasidan fikr bildirish to’g’risidagi 
kelishuvlar qabul qilinishi lozim. Biroq, auditorning xabardorlik doirasidan 
tashqarida bo’lgan, kelishuvning bir qismini shakllantiradigan alohida masalalar 
mavjud bo’lgan taqdirda, auditor ekspert ishidan foydalanishni ko’rib chiqishi 
lozim. 
Auditorning fikri bo’yicha, sub’ekt shartnomaning muayyan qoidalariga 
rioya qilayotganligi to’g’risidagi ma’lumot, auditorlik hisobotida qayd etilishi 
lozim. Sub’ekt faqat u moliyaviy holatining asosiy ko’rsatkichlari va moliyaviy-
xo’jalik faoliyatining natijalariga manfaatdor bo’lgan foydalanuvchilar guruhiga 
ma’lumot berish maqsadida, o’zining yillik audit o’tkaziladigan moliyaviy 
hisobotini umumlashtiruvchi moliyaviy hisobotni tayyorlashi mumkin. Auditor 
umumlashtirilgan moliyaviy hisobot tayyorlanashiga asos bo’luvchi moliyaviy 
hisobot bo’yicha auditorlik fikrini bildirgunga qadar, u umumlashtirilgan 
moliyaviy hisobot bo’yicha hisobot taqdim etmasligi lozim. 
Har 
yili 
audit 
o’tkaziladigan moliyaviy hisobotga qaraganda, 
umumlashtirilgan moliyaviy hisobot kamroq mufassallashtirilgan holda taqdim 
etiladi. Binobarin, bunday moliyaviy hisobotda ma’lumotning umumlashtirilgan 
tavsifiga aniq ko’rsatish va o’quvchi (foydalanuvchi)ni sub’ektning moliyaviy 
holati va uning moliyaviy-xo’jalik natijalarini yaxshiroq tushunish uchun 
umumlashtirilgan moliyaviy hisobotni, tegishli moliyaviy hisobotni taqdim etish 
bo’yicha kontseptual asos talab qiladigan barcha yoritishlar kiritilgan eng yaqin 

318 
audit tekshiruvidan o’tkazilgan moliyaviy hisobot bilan birlikda o’rganib chiqish 
lozim. 
Audit o’tkazilgan moliyaviy hisobot asosida tayyorlangan umumlashtirilgan 
moliyaviy hisobotga tegishli ravishda, masalan, “2004 yil 31 dekabrda 
yakunlangan yil bo’yicha audit o’tkazilgan moliyaviy hisobot asosida 
tayyorlangan umumlashtirilgan moliyaviy ma’lumot” degan sarlavha berish lozim. 
Umumlashtirilgan moliyaviy hisobotda, yillik audit o’tkaziladigan 
moliyaviy hisobot uchun foydalaniladigan moliyaviy hisobotni taqdim etish 
bo’yicha kontseptual asos talab qiladigan barcha ma’lumot mavjud emas. 
Binobarin, umumlashtirilgan moliyaviy hisobot bo’yicha fikr bildirishda auditor 
“haqiqiy va to’g’ri” yoki “barcha muhim jabhalar bo’yicha haqqoniy taqdim 
etilgan” degan jumlalardan foydalanmaydi. 
Umumlashtirilgan moliyaviy hisobot bo’yicha auditorlik hisobotida quyidagi 
asosiy elementlar bo’lishi va ular, odatda, quyidagi tartibda joylashtirilishi lozim: 
(a) sarlavha; 
(b) oluvchi; 
(v) umumlashtirilgan moliyaviy hisobot tayyorlanishiga asos bo’lgan audit 
o’tkaziladigan moliyaviy hisobotni aniqlash; 
(g) qisqartirilmagan moliyaviy hisobot bo’yicha auditorlik hisoboti sanasiga 
izohlanish va ushbu hisobotda taqdim etilgan fikrning turi; 
(d) umumlashtirilgan moliyaviy hisobotdagi ma’lumot uni tayyor-lanishiga 
asos bo’lgan audit o’tkaziladigan moliyaviy hisobotga izchilligi yuzasidan fikr. 
Agar 
auditor 
qisqartirilmagan 
moliyaviy 
hisobot 
bo’yicha 
modifikatsiyalashtirilgan xulosa chop etgan taqdirda, auditorlik hisoboti, 
umumlashtirilgan moliyaviy hisobot qisqartirilmagan moliyaviy hisobotga izchil 
bo’lganligiga qaramasdan, u modifikatsiyalashtirilgan auditorlik hisoboti chop 
etilishiga asos bo’lgan moliyaviy hisobot asosida tayyorlanganligini ta’kidlashi 
lozim; 
(e) umumlashtirilgan moliyaviy hisobotda moliyaviy faoliyat va holatni 
hamda o’tkazilgan audit ko’lamini yaxshiroq tushunish uchun umumlashtirilgan 

319 
moliyaviy hisobot qisqartirilmagan moliyaviy hisobot va u bo’yicha auditorlik 
hisoboti bilan birlikda o’rganilishi lozim degan ta’kidlash yoki izohga izohlanish; 
(j) auditorlik hisobotining sanasi; 
(z) auditorning manzili; 
(i) auditorning imzosi. 

Download 2,41 Mb.