3.Grammatik kategoriyalar va ularning ifodalanish usullari. Har bir tilning o‘ziga xos
grammatik ma`nolari ,uni ifoda qiluvchi vositalari mavjud. Grammatik kategoriya - umumlashgan
grammatik ma`no bo‘lib, u tilning qaysi morfologik tipga kirishini ko‘rsatadi va o‘z ifodasini
so‘zlarning o‘zgarishida, gapda so‘zlarning bo
ғlanishida topadi. Zidlik mas., birlik va ko‘plik.
SHundan son kategoriyasi kelib chiqadi.
Grammatik kategoriyalar grammatik ma`no va grammatik formalar birikmasidan tarkib
topadi.
Grammatik kategoriyalar ifodalanish usuliga ko‘ra uch turga bo‘linadi:
- sintetik grammatik kategoriyalar;
- analitik grammatik kategoriyalar;
-aralash grammatik kategoriya yoki sintetik-analitik grammatik kategoriyalar.
Sintetik grammatik kategoriyalar: o‘zbek tilida: son, kelishik, egalik, shaxs-son.
Analitik grammatik kategoriyalar: rus tili: egalik, o‘zbek tilida -i, rus tilida tvoya, moya,
ego, nasha, vasha, ix.
Jins kategoriyasi
Son kategoriyasi
Kelishik kategoriyasi
Zamon kategoriyasi
Demak, har bir tilning o‘ziga xos grammatik ma`no turlari va ularni ifoda qilish usullari,
vositalari bor. Bular har bir tilning o‘ziga xos grammatik qurilishiga ega ekanini ko‘rsatuvchi
faktorlardir.
4.Sintetik va analitik tillar. Tilda ma`no va munosabat ifodalangan bo‘lib, so‘zning qismlari
o‘zak bilan mahkam bo
ғlangandir. So‘zlarni qismlarga bo‘lish mumkin. Bunday so‘z qurilishiga
ega bo‘lgan tillar agglyutinativ tillardir. Agglyutinativ tillar, A. SHleyxer fikricha, o‘simlikka
o‘xshaydi. Bunday tillarni ikki guruhga ajratadi: sintetik tillar va analitik tillar. Sintetik tillarga
turkiy tillar, mo‘
ғul tillari, fin-ugor tillari, dravid tillarini kiritadi. Analitik tillarga tibet tilini
kiritadi.
34
9-ma`ruza:TILNING MORFOLOGIK TUZILISHI R e j a:
1.So‘zning morfologik strukturasi.
2.Morfemika.
3.So‘z turkumlarining tasnifi va ular to‘
ғrisidagi nazariyalar
