|
Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universitetiBog'liq tilshunoslik nazariyasi TILNING TASHQI SHAROITI
Reja:
1. Tilning ichki tuzilishi.
2. Tillar taraqqiyotidagi farqlanish va o‘xshashliklar.
3. SHeva va lahjalar.
4. Adabiy til va uning mezoni.
5. Tillarning o‘zaro ta`siri.
Jamiyat tilsiz bo‘lmaydi va aksincha til ham jamiyatsiz bo‘la olmaydi. Til kichik bir qabila
yoki kamroq sonli millat bo‘ladimi yoki xalq bo‘ladimi, barchasi uchun zarur bo‘lgan muhim
muloqot vositasidir. Tildagi turli hodisa va vositalar, belgilar va xususiyatlar o‘zgaradi, biri
yo‘qoladi, boshqasi hosil bo‘ladi. Asta-sekin til rivojlanadi. Agar biror tilda jamiyat a`zolari
so‘zlashmay qo‘ysa, uni o‘lik til deb yuritiladi. Masalan, lotin, xet, shumer, akkad, got, pras, xurrit
tillari ana shunday o‘lik tillar sirasiga kiradi. Lekin bu o‘lik tillar boshqa tillarga katta ta`sir
o‘tkazib, hozir ham boshqa tillarda o‘lik tillaridan o‘zlashgan so‘z va iboralar, turli grammatik
vositalar bor.
Tillarning saqlanishi va o‘lik tilga aylanishi tashqi shart-sharoitlarga bo
ғliqdir. Tillar
o‘rtasidagi aloqalar unda so‘zlashuvchi aholining joylanishi ya`ni geografiyasi va jamoaning
madaniyati, iqtisodi, urf-odati, psixologiyasi bilan bo
ғliqdir. Ba`zi tillarda juda kam odam
so‘zlashsa, boshqa ba`zisida miilionlab xalq so‘zlashadi. Tillarning hududiy tarqalishi ham juda
rang-barang. Masalan, ingliz va ispan tillari turli qitqa va mamlakatlarda tarqalgan hududiy
variantlariga egadir. Tillarning mahalliy farqlari aks etgan varianti uning sheva va dialektlari deb
yuritiladi.
Jahondagi ba`zi tillar va ularning dialektlari o‘rtasidagi farqlar hali aniqlanmagan. Tillar o‘z
qo‘llanish sohasi bilan ham farqlanadi. Masalan, lotin till fanlarning turli sohalarida, ayniqsa,
tibbiyot, biologiya, kimyo, geologiya, fizika va boshqalarda qo‘llanadi. Qadimiy grek till ham
fanlarning turli sohalarida qo‘llanadi. Italyan tilidagi so‘zlar san`at sohasida ko‘proq qo‘llanadi.
|
| |
