|
Adabiy til va uning mezoniBog'liq tilshunoslik nazariyasi Adabiy til va uning mezoni. Adabiy til biror millatning tarixiy jihatdan shakllangan
umumxalq tiliga asoslanadi. O‘zbek adabiy tilining asoschisi buyuk shoirimiz Mir Alisher
Navoiydir.
Adabiy til u tarqalgan hududda barcha xalq uchun tushunarli bo‘ladi. Bu umumxalq tilida
shevalarga va kasb-hunarga xos so‘zlar ham bo‘ladi. Adabiy tilda boshqa tillardan o‘zlashgan
so‘zlar ham bo‘lishi mumkin. Adabiy tilni yozma tildan farqlash zarur. Adabiy til o
ғzaki va yozma
shaklda bo‘ladi. Adabiy tilning o
ғzaki shaklida uning talaffuz normasi o‘z ifodasini topadi. Adabiy
tilning o‘z grammatikasi va leksikasi mavjud. Bular ham o‘z adabiy normasiga ega. Adabiy tilda
turli sohalarga doir terminlar, dialektizmlar (shevalarga xos so‘zlar), kasb-hunar, madaniy-maishiy
va boshqa sohalarga tegishli so‘zlar mavjud bo‘ladi. Adabiy tilning o
ғzaki shakli yozma shaklidan
avval hosil bo‘lishi mumkin. Adabiy tilning shakllanishi va rivojlanishida buyuk shoir va
adiblarning xizmati juda kattadir. Ular qo‘llagan so‘z va iboralar va maxsus uslub (stil) adabiy
tilning nufuzini ta`minlaydi.
Adabiy til milliy tilning asosida shakllanadi. Milliy tilning yozma va o
ғzaki shakllari unda
so‘zlovchi xalq uchun tushunarli va umumiy bo‘lgan mezonlarga egadir. SHu sababli uni davlat tili
yoki rasmiy til sifatida qabul qilinadi. Davlat tili ommaviy axborotda, matbuotda, sud va
prokuraturada, barcha davlat tashkilotlari, o‘quv maskanlari va boshqa muassasalarda qo‘llanadi.
Tilni xalq yaratgan va uning adabiy va davlat tili sifatida qo‘llovchi ham xalqdir. Davlat tilining
erkin rivojlanishini va uning xalq xo‘jaligining turli sohalarida qo‘llanishini ta`minlash til
siyosatining asosiy vazifasi hisoblanadi.
Adabiy tilning ma`lum situatsiyada qo‘llanuvchi varianti uning funksional stili deb ataladi.
Funksional stillar tilshunoslikning ifodali vositalarini o‘rganuvchi bo‘limi bo‘lmish stilistikada
o‘rganiladi.
Tilning funksional stillari: rasmiy-ish stili, kundalik o
ғzaki nutq stili, ilmiy-texnik stil, diniy
stil, badi-iy stil (u poetik (nazmiy) stil, nasriy stilni o‘z ichiga oladi). Ba`zan badiiy stilga nisbatan
neytral stil farqlanadi.
|
| |
