Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat

60
-parast+lik: butparastlik, otashparastlik, mansabparastlik, 
shaxsiyatparastlik, aqidaparastlik, millatparastlik, huquqparastlik va h.k.; 
-soz+lik: 
mashinasozlik, 
avtomobilsozlik, 
 
samolyotsozlik, 
kemasozlik, 
traktorsozlik, 
shaharsozlik, 
robotsozlik, 
motorsozlik, 
vagonsozlik, qurolsozlik, ko‘priksozlik va h.k.; 
 -furush 
+lik: 
odamfurushlik, 
bangifurushlik, 
terifurushlik, 
og‘ufurushlik, valyutafurushlik va h.k.; 
-xon+lik: dostonxonlik, gazetaxonlik, navoiyxonlik, kitobxonlik va 
h.k.; 
-xo‘r+ lik: qonxo‘rlik, odamxo‘rlik (kannibalizm), tekinxo‘rlik, 
poraxo‘rlik, qasamxo‘rlik.; 
-chi+lik: gegelchilik, neokantchilik, trampchilik va h.k.; 
-shunos+lik: o‘lkashunoslik, tuproqshunoslik, metallshunoslik, 
tilshunoslik, 
huquqshunoslik, 
qonunshunoslik, 
matnshunoslik, 
odamshunoslik va h.k. 
Yuqoridagi ashyoviy 
materiallarga asoslanib, bildirilgan 
mulohazalardan kelib chiqqan holda ta’kidlash joizki, ot (sifat) + lik//liq 
modeli mavhum ma’nosi bilan hozirgi o‘zbek adabiy tilda, xususan, termin 
yasashda juda sermahsul va faol qolip sifatida e’tirof etiladi. 
Shu bilan bir qatorda, qilingan tahlil -lik//-liq affiksining: a) 
qurol, asbob, moslamalar nomlari; b) hosil qiluvchi so‘z asosida shakllangan 
joy, yer nomlari; v) pul birliklari nomlarini yasashda nisbatan 
kammahsulligini ko‘rsatdi. 
Murakkab tarkibga ega –chilik (-chi+lik) qo‘shimchali model 
termin yasalish jarayonida nisbatan faol. Ushbu qolip quyidagi terminlarni 
hosil qiladi:
kasb, hunar, mashg‘ulot va soha nomlari: uzumchilik, qorako‘lchilik, 
me’morchilik, tutchilik, o‘qituvchili, dehqonhilik va h.k.; 
umumlashtiruvchi nomlar: mo‘lchilik, mahaliychilik, partizanchilik va 
h.k.; 
narsa, buyum yoxud hodisa, voqea oti: kambag‘alchilik, ozchilik, 
tomorqachilik, qurg‘oqchilik va h.k. 
-lash affiksli so‘z yasovchi model 
Jarayon, xatti-harakat nomini ifodalovchi terminlar yasaydi: 

61
akkreditlash, kurtaklash, payvandlash, standartlash, liofillash, parmalash, 
xromlash, frezerlash, alyuminlash, geperinlash, toblash, presslash, 
mexanizatsiyalash, 
ionlash, 
paypaslash 
(tib.palpatsiya), 
skanerlash 
(tib.skanirovaniye), betonlash, dezaktivatsiyalash, kodlash, trallash va h.k. 
-lashtirish affiksli so‘z yasovchi model 
-lash affiksli so‘z yasovchi model singari asosan ruscha-baynalmilal 
o‘zlashmalardan “hosil qiluvchi asosning nomi bilan atalgan ta’minot, 
asbob-uskuna, jihoz” (Danilenko 1977; 155) umumiy ma’nosini ifodalovchi 
terminlarni vujudga chiqaradi: avtomatlashtirish, kompyuterlashtirish, 
telefonlashtirish, 

Download 1,46 Mb.