Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat

63
zargar, da’vogar, sholikor, javobgar, tadbirkor, tajovuzkor (Usmonov 1975; 
51-56), bastakor, qasoskor, hamkor va h.k. 
-kash affiksli so‘z yasovchi model 
Kelib chiqishi forscha-tojikcha hisoblanuvchi –kash affiksi 
ishtirokida yasalgan terminlar ma’lum kasb-hunar bilan mashg‘ul shaxsni 
ifodalaydi: chizmakash, arrakash, ko‘chirmakash, tarafkash va h.k. O‘zbek 
tili texnika terminlarini hosil qilishda o‘ta kammahsuldir. 
– noma affiksli so‘z yasovchi model 
Forscha-tojikcha so‘z-affiksli ushbu model asosan hujjat, yozuv, 
xat, hujjat nomi namunasi ma’nosini anglatadigan terminlarni yasaydi(URSl 
1988;723): bayonnoma, vasiyatnoma, guvohnoma, ahdnoma, shartnoma, 
ma’lumotnoma, axborotnoma, shahodatnoma, sulhnoma, pandnoma, 
aybnoma, dalolatnoma va h.k. 
-parast affiksli so‘z yasovchi model 
Fors-tojik tiliga tegishli suffiks yordamida voqelangan ushbu model 
shaxsni nomlovchi terminlarni hosil qiladi: amalparast, butparast, 
insonparast, shaxsiyatparast, xudoparast, aqidaparast, shahvatparast, 
qonunparast, hokimiyatparast va h.k. 
-parvar affiksli so‘z yasovchi model 
Fors-tojik tilidan o‘zlashgan –parvar suffiksi ishtirokida 
reallashgan bu kammahsul model shaxs otini anglatuvchi oz sonli 
terminlarni yasaydi: yetimparvar, vatanparvar, insonparvar, xalqparvar, 
sulhparvar, yurtparvar va h.k. 
-soz affiksli so‘z yasovchi model 
Forscha-tojikcha –soz suffiksli mazkur so‘z yasovchi model shaxs 
nomini ifodalovchi ot-terminlar yasashda nisbatan faolligi bilan ajralib 
turadi. –soz suffiksi qatnashuvi bilan hosil qilingan qator derivatlarning 
o‘zbek tili texnikaviy terminologiyasi tizimida nisbatan faol qo‘llanishi 
kuzatiladi:: samolyotsoz, kemasoz, ko‘piriksoz, soatsoz, traktorsoz, 
raketasoz, vertolyotsoz, metallsoz, asbobsoz, vagonsoz, stanoksoz, qurolsoz, 
robotsoz va h.k. 
– furush affiksli so‘z yasovchi model 
Fors-tojik tiliga xos –furush suffiksi ko‘magida voqelangan 
mazkur kammahsul model o‘rni bilan shaxs otini anglatuvchi terminlar 
yasashda ko‘zga tashlanadi: vatanfurush, og‘ufurush, tamakifurush, 
odamfurush, nashafurush, nosfurush, xotinfurush, valyutafurush va h.k. 

64
-xo‘r affiksli so‘z yasovchi model 
Bu kammahsul model ba’zan: 1) shaxsni: odamxo‘r, araqxo‘r, 
tekinxo‘r; 2) hayvonlarni ifodalovchi termin(zoonim)larni yasashda 
qatnashadi: arixo‘r(lar), asalxo‘r, morxo‘r, chumolixo‘rlar, go‘shtxo‘r, 
o‘txo‘r va h.k. 
-shunos affiksli so‘z yasovchi model
Kelib chiqishi nuqtai nazaridan forscha-tojikcha hisoblanuvchi 
–shunos suffiksli bu qolip o‘zbek tili terminologiyasi tarkibida aksariyat 
rus tilidagi ikkinchi komponenti –ved suffiksli yasamalarga mos 
tushuvchi, mazmunan shaxs nomini ifodalovchi terminlarni shakllantiradi 
(Kononov1960;110): 

Download 1,46 Mb.