«BLITS-O’YIN» TEXNOLOGIYASI.
№
|
Tayyorlash bosqichlari
|
Yakka tartib
|
To’g’ri javob
|
Xato
|
1
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
3
|
|
|
|
|
4
|
|
|
|
|
5
|
|
|
|
|
6
|
|
|
|
|
7
|
|
|
|
|
8
|
|
|
|
|
9
|
|
|
|
|
10
|
|
|
|
|
«BLITS-O’YIN» uslubida talabalarni mashg’ulot mavzusini tekshirish uchun jadvalda keltirilgan mavzu bosqichlarini to’gri ketma-ketligini belgilashdan iborat. Bunda taldaba
Nazorat uchun savollar:
Kraxmal moddasining tuzilishi
Kraxmal qanday reaksuyalarga kirishadi?
Kraxmalning parchalanish reaksiyasi
MASHG‘ULOT № 16
MAVZU: Biosensorlar. Mikroorganizm, o’simlik va hayvon to’qimalari asosidagi sensorlar
Mashg'ulot shakli: «Farmasiya» yo‘nalishi talabalari uchun amaliy mashg‘ulot.
Mashg'ulot uslubi: «Klaster» usuli. Trening «muloqot».
Mashg‘ulot maqsadi: fermentlar muhandisligi, fermentlar biokimyosi, fermentlarni immobilizatsiya qilish usullari, biosensorlar va ularning ishlash printsipi
Mavzuning ahamiyati: ushbu mavzuda farmatsevtika va fermentlar muhandisligi hamda biotexnologiyaning uzviy bog’liqligi ochib beriladi
Ishning nazariy qismi
Biosensor - ma'lum bir moddaga sezgir bo'lgan va uning konsentratsiyasiga nisbatan signal hosil qiluvchi biologik materialdan iborat qurilma. Biosensorlarda biologik material sifatida ferment, to'qima, bakteriya, drojji, antigen va antitelo, liposoma, hujayra organoidlari, turli retseptorlar hamda DNK ishlatiladi. Biosensor bir-biri bilan uzviy bog'langan 2ta o'zgartirgichdan tashkil topgan; biokimyoviy va fizik o'zgartirgichlar. O'zgartirgich transdyuser deb ham ataladi. Quyidagi rasmda biosensorning umumiy shemasi berilgan.
Biosensorning printsipial shemasi: 1-tekshirilayotgan eritma, 2-biosensorning korpusi, 3-yarim o'tkazgich membrana, 4-biologik material joylashgan qatlam, 5-fizik o'zgartirgich (elektrod, p'ezokristall10, optik tolali material va h.k.), 6-signal kuchaytirgich, 7-natijalarni ko'rsatuvchi display.
Biokimyoviy o'zgartirgich ya'ni biotransdyuser tekshirilayotgan eritmadagi biologik elementni tanib olib, signal hosil qilish vazifasini bajaradi. Fizik o'zgartirgich hosil bo'lgan signalni mahsus apparat yordamida qayd qiladi. Biosensordagi biologik material o'ta murakkab aralashmalardagi moddalarni yuqori aniqlikda tahlil qilish imkonini beradi. Tahlilni o'tkazishda qo'shimcha operatsiyalar, reagentlar shart emas. Shuning uchun ushbu tahlil usuli reagentsiz tahlil deb ham ataladi.
Fizik transdyuserlar turli hil bo'ladi; elektrokimyoviy, spektroskopik, termik, p'ezoelektrik, akustik to'lqinlarga sezgir transdyuserlar va h.k. Quyidagi jadvalda biosensorlarda qo'llaniladigan o'zgartirgichlar ro'yhati berilgan.
Biosensorlardagi fizik o'zgartirgichlar va boshqa sezgir elementlar.
Biosensorning biologik qatlami
(biologik material)
|
Organizm
|
Tirik to'qima
|
Hujayra
|
Organellalar
| |
Hujayra membranalari
| |
Fermentlar (individual)
|
Ferment preparatlari (tozalanmagan)
|
Retseptorlar
|
Antitelalar
|
Nuklein kislotalar
|
Fizik o'zgartirgichlar
|
Potentsiometrik
|
Elektrodlar
|
Amperometrik
|
Konduktometrik
|
Impedansometrik
|
Optik (optrodlar)
|
|
Akustik
|
Termik
|
Mehanik
|
Hozirda elektrokimyoviy o'zgartirgichlar ko'proq ishlatilmoqda.
Agar fizik o'zgartirgich yorug'likning yutilishi hisobiga ishlasa, bunday biosensor optik tolali biosensor deyiladi. Chunki optik tola orqali qabul qilinadi. Optik tolali biosensorning elektrodi optrod deb ataladi.
Jadvalda keltirilgan o'zgartirgichlarning nomlariga qarab ular qanday fizik kattaliklarni o'lchashini bilish mumkin. Biosensorga mikroprotsessor joylashtirilgan bo'ladi. Mikroprotsessor tekshirilayotgan kattaliklarni yuqori aniqlikda o'lchaydi. Bundan tashqari mikroprotsessor juda kichkina o'lchamga ega. Shuning uchun ham biosensorlar ihcham va kichkina bo'ladi.
Ferment va ferment saqlovchi materiallar asosidagi analitik qurilmalar o'tgan asrning 60-yillarida vujudga keldi. So'ngra ilm-fan olamida «biosensor» va «biochip» kabi yangi atamalar paydo bo'ldi.
| 