|
Amaliy mashgʻulot materiallari
|
| bet | 1/21 | | Sana | 08.02.2024 | | Hajmi | 2,12 Mb. | | #153125 |
Bog'liq AMALIY MASHGʻULOT MATERIALLARI
AMALIY MASHGʻULOT MATERIALLARI
Amaliy mashg’ulot-1. Protozoologiya fanining ob’ektlari va predmeti. Bir hujayrali organizmlarning tuzilishi va funksiyalari
Kerakli jihozlar: Mavzuga doir tablitsalar, mikroskop, doimiy preparatlar, taqdimotlar.
Nazariy tushuncha. Ishning mazmuni. Oddiy ko’z bilan ko’rib bo’lmaydigan ob'ektlar va organizmlaming juda mayda qismlarini o’rganish uchun biologiya fanlari, xususan, zoologiya fanida ham mikroskopdan keng foydalaniladi.
Zoologiyadan amaliy ishlami boshlashdan oldin, avvalo optik asboblaming tuzilishini o’rganish lozim. Mikroskop optik, yoritgich va mexanik qismlardan iborat bo’lib, uning optik qismiga; okulyar, ob'ektivlar va ularni birlashtiruvchi tubus kiradi (1-rasm).
Optik qismlar tekshirilayotgan ob'ektni katta qilib ko’rish imkoniyatini beradi. Mikroskopni yoruglik beradigan qismi yoruglik nurlarini ko’radigan ob'ektdan o’tkazib, optikali sistemalarga ko’chiradi, shu bilan birga yorugMik quwatini tartibga soladi. Mikroskopning mexanik qismiga: shtativ, buyum stolchasi, taglik, revolver, makrovint, mikrovint, kondensor vinti kiradi.
l-rasm. Biologik mikroskopning tuzilishi.
1-okulyar; 2-tubus; 3-obektivlar; 4-buyum stolchasi; 5-ko’zgu;
6-makrovint; 7-mikrovint
Bir hujayrali organizmlarning tuzilishi va funksiyalari
Nazariy tushuncha. Protozoa erkin yashovchi va parazit bir hujayrali hayvonlar bo'lib, ular orasida geterotroflar, avtotroflar va miksotroflar mavjud. Protozoa hujayrasi zich (kipriksimon, xivchin) yoki elastik (amyoba) membrana bilan qoplangan. Sitoplazmada doimiy va vaqtinchalik organellalar (mitoxondriyalar, ovqat hazm qilish va qisqaruvchi vakuolalar, lizosomalar va boshqalar), shuningdek, bir yoki bir nechta yadrolar mavjud. Protozoalarning aksariyat turlarida maxsus harakat organellalari mavjud: psevdopodlar, xivchinlar yoki kipriklar. Noqulay sharoitlarda ko'pchilik sista hosil qiladi. Ular jinssiz (oddiy bo'linish) va jinsiy (konjugatsiya yoki kopulyatsiya) orqali ko'payadi.
Tana tuzilishi Tana bitta hujayradan iborat, o'lchamlari mikroskopik (2 mkm – 3 mm). Ular orasida bitta yadroli yoki ko'p yadroli turlari mavjud. Tashqi membrana zich bo'lib, tananing doimiy shaklini saqlab turuvchi (kipriklilar, xivchinlilar) yoki yupqa, elastik bo'lishi mumkin — psevdopodlar (amyobalar).
Ekologik xususiyatlar - Erkin yashaydi, simbioz yoki kamdan-kam hollarda parazitlar. Erkin yashovchilar orasida yakka yoki koloniya shakllari mavjud. Ular faqat suyuq muhitda (toza va dengiz suv havzalari, nam tuproq, boshqa organizm) yashaydilar. Noqulay sharoitlarda sistalar hosil bo'ladi.
Harakati- ular psevdopodiylar, kiprik yoki xivchinlari yordamida harakat qilishadi.
Oziqlanish - ko'pchilik turlari- geterotroflar, fotosintezga qodir avtotroflar odatda, bir hujayrali suv o'tlariga o’xshash oziqlanadi. Ham avtotrofik, ham geterotrofik ovqatlanishga qodir miksotroflar (evglena, xlamidomonada). Ovqat hazm qilishchi organoidlar: ovqat hazm qilish vakuolasi va lizosomalar.(2-rasm.)
Nafas olish Kislorod diffuziya orqali hujayra ichiga tana yuzasi orqali kiradi. Energiya almashinuvi-organik moddalarning kislorod bilan oksidlanishi, energiya olish mitoxondriyada amalga oshiriladi.
Ajratish Chuchuk suv turlarida osmoregulyatsiya maxsus organoidlar-qisqaruvchi vakuolalar tomonidan amalga oshiriladi.
Ta’sirlanish Protozoyalarda tashqi muhitdan keladigan signallarga reatsiya odatda taksis shaklida amalga oshadi. Taksilar tufayli protozoalar oziq-ovqat izlaydi, yashash sharoitlari qulayroq bo'lgan joylarni topadi va zararli ta'sirlardan qochadi. Miksotroflarda fotosensitiv ko'z (stigma) va ijobiy fototaksis mavjud.
Ko’payishi (mitoz). Jinsiy ko'payish ikki usuldan biri bilan mumkin: 1) kopulyatsiya: jinsiy hujayralar (gametalar) hosil bo'lishi, so'ngra turli individlar tomonidan hosil qilinadigan gametalarning birlashishi va zigota hosil bo'lishi;
2) konyugatsiya - ikki individ o'rtasida genetik material almashinuvi (kipriklilar).
|
| |
