164
jamoalari o‘rtasida o‘tkazilgan tadqiqotlar natijasiga ko‘ra, insonlar onlayn
jamoalarga muloqotga kirishish maqsadida a’zo bo‘ladilar. Bir qator olimlar virtual
muloqotning xarakteriga bog‘liq muhim masalalarni ko‘targanlar. Uni shunchaki
«ijtimoiy hayotning illyuziyasi» yoki «offlayn» dunyoda jamoalarning
yaxshilanishiga olib keluvchi vosita sifatida e’tirof etganlar. Yetakchi diniy
tashkilotlar ham hozirgi kunda a’zolar va a’zo bo‘lmaganlar
orasida
kompyuterlashtirilgan ma’lumot olishga ehtiyojning ortganini ta’kidlamoqda. Diniy
ma’lumotlarni tarqatishda elektron diniy ma’lumot tarqatuvchi «bloggerlar» yoki
«bloglar» kompyuterlashtirilgan muloqotning muhim jihati hisoblanadi. Jadal
suratlarda «podkastlar», veb-saytdan MR3 pleyer, «i-Pod»larga yuklanayotgan
audiodasturlar, xususan, ma’ruzalar ommalashmoqda. Avvallari tanqis, keng
tarqalmagan muqaddas matnlar va undan keyingi o‘rinlarda turuvchi ma’lumotlar
endilikda omma e’tiboridagina emas, balki istalgan kishi uchun veb saytlardan
yuklab, ta’lim olish imkoniyati mavjud. Internetning «liminal makon»i ma’naviy
yoki diniy tajribaga (absorbsiya, asketlik, eskapizm, yagonalik, muloqot) yangi
imkoniyatlar ochib bermoqda.
Hozirgi kunda ofisda faoliyat yurituvchilar hayot tarziga monand 10 daqiqali
ma’naviy mashqlar tajriba orttirishga imkon beradi. Zamonaviy sufiylar internet
orqali bunday aloqalar vositasida murshid va murid o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar
yaxshilanayotganini e’tirof etadilar. Internet-radio kabi yangi texnologik
imkoniyatlar yordamida tinglovchilarni «psixonavigatsion sayohatga» chorlaydilar.
Kompyuter-media vositalari diniy amaliyotga chuqur singib ketishi natijasida
kibermakon muhim rituallar maydoniga hamda muayyan dinga targ‘ib qilish manbai
va vositasiga aylangan. Bundan tashqari jamiyatdan uzoqlashgan ma’lum bir yoshlar
va ayollarni kiber-ma’naviyat rasmiy ibodatxonalardan ko‘ra ko‘proq o‘ziga jalb
etadi. Amaliy so‘rovlar esa mazkur jarayonlar kelajakda yoshlarni qamrab olishini
ko‘rsatgan. Ammo ba’zilar internet jonli, ta’sirchan ma’ruza bilan bellasha
olmasligini ta’kidlaydi.
Shuningdek, onlayn-jamoalar tez suratlar bilan
o‘zgarayotgan dunyoda «to‘g‘ri yo‘l»da bo‘lishning amaliyoti qanday bo‘lishiga oid
savol va mulohazalarni muhokama qiluvchi muhim «maydon»ga aylandi.
Umumiy olganda kibermakon vaqt va makon chegarasini bosib o‘tish
imkoniyatini kengaytiradi. Bu esa o‘z navbatida moliyaviy qiyinchiligi yoki
jismoniy kamchiligi mavjud bo‘lgan ma’lum diniy amallarni amalga oshirish
imkoniyatini oshiradi.
Muloqotga kirishishning yana bir ko‘rinishi bo‘lgan missionerlik, ma’lum
diniy ta’limning o‘sishi va ta’siri doirasining kengligi bois alohida ko‘rib o‘tish
zarur. Bugungi kunda din va e’tiqod erkinligi huquqi eng bahsli masaladir.
Muammoli jihati shundaki, yangi murojaat qilganlarni dinga targ‘ib
qilinishi
agressiv ruhda amalga oshirilayotgani bilan belgilanadi. Muqaddas matnlarning
marketingi internet orqali katta biznesga aylandi. Diniy va ma’naviy ehtiyojga mos
keladigan barcha narsani sotib olish mumkin.
Diniy tanishuv saytlarida esa qalban mos insonni topish oddiy bosqichlarda
amalga oshiriladi. Kompyuter media vositalarida kasalliklarga davo va
muammolarga yechim topish keng rivojlanmoqda. Guru, yevangelistlar,
165
maslahatchi ekstrasenslarga duoli so‘rov yuborish yoki diniy va amaliy
muammolarga javob topish mumkin. Bunga ko‘pchilikni murojaatning anonimligi
va kuchli diniy yetakchining ishtiroki jalb etadi.
Yuqorida ko‘rib o‘tilgan jarayonlar internet bugungi kundalik turmushimizga
qay darajada chuqur singib borganini namoyon qilmoqda. Tobora kuchayib
borayotgan globallashuv jarayonida ma’lumotning mazmuni va strategiyasini tahlil
qilish muhim. Chunki, bunday xurujlar yoshlarning ma’naviy-axloqiy, psixologik
dunyoqarashini, siyosiy nuqtainazari va e’tiqodini maqsadli ravishda o‘zgartirishga
qaratilganligi hech kimga sir emas. Axborot xurujlari
va kiber tahdidlardan
himoyalanish, o‘z navbatida, ularga qarshi kurashish uchun har bir kishi hushyor va
ogoh bo‘lishi, axborotni tahlil qila bilishi lozimligini davrning o‘zi talab etadi.
Axborotlar oqimidan foydalanish bo‘yicha yoshlarda sog‘lom immunitetni hosil
qilish, ijobiy tomonlarini o‘rgatish bilan birga, salbiy oqibatlaridan xabardor etish
muhim.
