Apliko de esperanto en scienco kaj teĥniko 1984

S C I E N C A - T E Ĥ N I K A S E K C I 0

2. PROBLEMOJ DE LA FAKAJ LINGVO KAJ TRADUKO

Paĝo:
I. PERSPEKTIVOJ DE LA MONDA NUTRAĴ-PRODUKTADO

Pri la tutmonda nutraĵproblemo

Biomaso: Kaj nutraĵo kaj brulaĵo. Ĉu biogaso estas la solvo?

Pri la taksado de la endanĝerigo de agrokulturaj terenoj pro malfruaj frostoj

Unu el la ebloj por plialtigo de la nutraĵproduktado en la agrarprodukta kooperativo. "Rákoczi" de Kardo­sku

Vertiko - nova sistemo de 1a kulturado de vitoj ebli­ganta kompleksan meĥanigadon. Spertoj en la agrokultu­ra kooperativo "Dukla" Vracov

Malalta flugo permesata!

Kontraŭhajla agado en Hungario

La genetika reala produktiveco de tritikaj kulturvari­oj kaj ilia ekostabileco

Graveco de kontraŭsalmonelozaj rimedoj por la pligrandigo de la moderna viando-produktado

Apliko de kelkaj netradiciaj mineraloj kaj rokaĵoj en la terkulturo kaj nutraĵ-produktado, kaj alia provizo.

Kelke da ekonomiaj rimarkoj pri la perspektivoj kaj problemoj en la etproduktado de nutraĵoj en Ĉeĥoslovakio

12. Zdeněk PLUHAŘ; Ĉeĥoslovakio:

Imunoĥemio en la moderna agrokulturo

Terminologio internacia - radikoj, tendencoj kaj rilatoj al Esperanto

ISO - modelo por nia normiga laboro

Antinomio de termina hejmeco kaj internacieco

Pri provoj traduki la terminaron de akustiko

Entropiaj notoj pri kelkaj tehnikaj terminoj

Kiama ŝanco por Esperanto-afiksoj en scienca terminologio?

Principoj de Esperanto

Elektitaj aspektoj de hemia nomenklaturo Esperanta

Pri la nomoj de ĥemiaj elementoj en Esperanto

PERSPEKTIVOJ DE LA MONDA NUTRAĴ-PRODUKTADO

La ekvilibro en la nutraĵproblemo posedas du flankojn:

a) la unua estas donita per la loĝantarnombro de la konsidera­ta teritorio aŭ de la tuta mondo kaj ties bezono,

b) la dua prezentas la eblecon per nutraĵprovizoj nutri ilin.

Sen malagrablaj sekvoj estas la kazo kiam validas a b. En la kazo a > b la malsato kun ĉiuj siaj kruelaj sekvoj de­nove alkondukoj minimume la ekvilibran staton.
al a) Farante analizon oni povas kreskantan aŭ malkreskantan loĝantarnombron esprimi matematike per la sekvanta ekva­cio:
A_t - A_o . q^t 1/

Ao - la loĝantarnombro de la konsiderata regiono en la elirjaro

At - la loĝantarnombro de la konsiderata regiono en la fina jaro (t)

t - la nombro da jaroj

q - la koeficiento de la jara alkresko, kiu povas esti pozitiva aŭ negativa (q = 1)

Por la koeficiento q validas la sekva rilato:

3)

pn konst pm konst

b) la regiono de la ekonomio, kien apartenas kondiĉoj prepari­taj de la homa socio,

e) la regiono de la sanscienco, korpa higieno kaj preparado aŭ konservado de la favora vivomedio,

d) la regiono de la sociaj sciencoj,

e) la regiono de la biologio, kien apartenas tiu fazo de la homa agado, kiam la homo agas dum kondiĉoj de la plej alta mizero plenumante senkonscie la leĝon de la porviva batalo kaj de la konservado de sia speco,
f) kaj finfine la regiono de la moraleco kaj sentoj, kien a­partenas la rilatoj de la homara socio al la patrineco, geedzeco, maljunuleco kaj al la problemoj de militoj.
Ĉiu el ĉi tiuj regionoj donas en la funkcion grandojn tre malfacile pernumere esprimeblaj. Samtempe oni povas tre malfacile difini tiun regionon, kiu estos en la konsiderata tempepoko dominanta.
Sendube pli facile irebla vojo estas elekti kiel la elir- punktan valorojn atingitajn por la koeficiento q dum pasintaj tempintervaloj, ĉar oni ilin ne nur precize konas, sed oni ankaŭ scias ĉiujn kondiĉojn, kiuj tialigas la rezultan koefi­cienton q.
Laŭ la statistika jarlibro de ĈSSR por la jaro 1982 havis la mondo preskaŭ 4,5 miliardojn da loĝantoj en la jaro 1981. Ĉi tiu nombro estis transpaŝita en la jaro 1982. La loĝantar­nombro havis verŝajne la sekvan evoludirekton:

jaro	0	1600	1800	1870	1910	1938	1982
loĝantaro en miliardoj	250	500	775	1350	1730	2160	4500

Precipe evoluantaj ŝtatoj de la Tria Mondo havas altegan koeficienton q, kiu estas pli granda ol 1,02 (tio signifas la alkreskon pli altan ol 2% ĉiujare). Al ĉi tiu grupo de ŝta­toj apartenas Ĉinio, Hindio, Pakistano, Bangladesio, Indonezio, Vjetnamio, arabaj ŝtatoj, ŝtatoj en Afriko, Meza kaj Suda Amerikoj.

loĝantarnombro q en la jaro 2000 en miliardoj

1,02 6,5 kaj duono de jardeko. Tio estas en

l,016 5,8 la ekonomia vivo tre mallonga tempo

­1,010 5,4

La tasko de nia seminario ne estas serĉi manierojn, kiel reguli akuŝadon aŭ kiel malplialtigi la loĝantarnombron en la mondo. Sed kiam oni volas ĉi tie paroli pri la nutraĵproblemo, do oni devas almenaŭ pripensi, kiel oni kapablus doni ĉiutagan panon por 7 miliardoj jam post dek kvin aŭ dudek jaroj. Mi pensas, ke tio estas la ĉefa kaj tute natura problemo de la nuntempa homaro.
al b) Kiom da homoj kapablas nia Tero nutri? Ĉi tio estas vere tre malnova, sed ĉiam akuta demando por la tuta homaro. La responda estas malfacila kaj ne unusenca. La analizo montras, ke la ebleco nutri la homojn dependas de plu­raj faktoroj, kies plejgranda parto apartenas al la re­giono de socia evoluo.
1) Antaŭ ĉio oni devas konstati, ke la supera limo de nutraĵ­eblecoj por la homaro estas por ĉiam jam donita per dimen­sioj de nia terglobo. La uzo de la spaco ekster nia Tero apartenas al tre malproksima estonteco.
Tial estas ankaŭ tre grava konservi aŭ plibonigi viv­kondiĉojn de nia vivomedio ne nur por ni, homoj, sed ankaŭ por ĉiuj aliaj vivantaj estaĵoj kaj organismoj, kiuj estas por ni necesaj kaj utilaj. Malgraŭ akcelanta evoluo de na­turaj sciencoj kaj teĥniko bedaŭrinde da homaro ne estas ankoraŭ tiel matura por koni kaj scii ĉiujn utilecojn de la vegetaĵa kaj besta regnoj, precipe por niaj posteuloj. Oni realigis jam ĝis nun sufiĉe da falsaj kaj domaĝaj interagoj en ambaŭ regnoj. Multaj el ili estas por ĉiam nekompenseblaj. La homaro ne povas al si permesi plue "ŝpari" ekono­miajn rimenojn necesajn por la sekurigado kaj defendado de la pureco de aero, akvo, tero kaj maro. La graveco de la nuna situacio bezonas kaj kategorie postulas pliprecizigi normojn, regulojn kaj instruojn, kaj samtempe pliseverigi la nacian kaj internacian kontrolon kun la enkondukado de senteblaj kaj rimarkindaj punoj.
Fine oni devas ankoraŭ mencii, ke la konservado de la para vivomedio sur la supera limo (do ne suba) estas kaj restos ĉiam tre multekosta afero.
2) La kreskanta nombro da homoj kategorie pretendas almenaŭ ko­nservi la areon jam uzatan por la nutraĵproduktado, se ne estas eble plilarĝigi ĝin. Oni devas konstati malĝojigan re­alecon, ke eĉ en ŝtatoj, kie oni severe sekvas la staton de la agra tero, ĝi malgraŭ ĉio malpliiĝas. En nia respubliko malkreskis ĝia areo laŭ la oficiala statistiko dum la jaroj 1975 ĝis 198l je 2,3 %.
La homaro volanta respekti vivorajtojn de ĉiuj naski­toj devos plilarĝigi la ekonomie uzeblan teron aŭ pli pre­cize teran surfacon.

Ĉi tio signifas:

- konstrui urbojn kaj finfine eĉ vilaĝojn supren kaj eble pli poste, en la ne tiel malproksima estonteco, ankaŭ su­ben (sub la nivelo de la tero);

- aperti laŭvice por la kulturado dezertojn, marĉojn, tund­rojn kaj praarbojn;

- uzi por la solvado de la nutraĵproblemo grandajn akvajn areojn, precipe marojn.

Ĉio nun nomita prezentas tiel elspezajn agojn, kiuj su­peras enorme fortojn de unuopaj nacioj aŭ ŝtatoj, sed sam­tempe ili estas la sola espero por la homoj el la malsatan­taj terzonoj.

a) en la libera naturo,

b) dum la ekskluda de la veteraj influoj,

c) per la scienca kulturado kaj bredado de novaj specioj.

Kiam oni komparas la rezultojn de unuopaj ŝtatoj laŭ la specifaj mezvaloraj produktokvantoj de la jaro 1981 en t/ha, oni ricevas la sekvan bildon:

La rezultoj de Granda Britio, Germanio, Svedio, Svisio kaj Francio atestas, kiaj rezervoj estas en aliaj pli gran­daj ŝtatoj, el kiuj precipe Hindio troviĝas jam en la zono de la malsato.

jaro kg/ha

1947 18,4

1950 28,2 entuta plialtigo: 20,6 x

1960 68,3

1­970 l82,4

1980 268,6

- Kie estas la supera limo de la specifa rikoltokvanto por unuopaj vegetaĵoj kaj sub kiaj kondiĉoj?

La supera limo de la specifaj rikoltoj ne estas anko­raŭ difinita per iu fiksa punkto por unuopaj vegetaĵproduk­toj. La alproksimiĝo al ĉi tiu teoria punkto estos ĉiam pli kaj pli malfacila, sed la atingo de ĝi estos sendube por la homaro la necesa klopodo malgraŭ kreskantaj elspezoj.

En la jaro 1981 oni elspezis 1,567 miliardojn Kčs por la laboroj, tio estas l,l % el la entutaj investaj elspezoj.

- la bezono de la varmo ne estas dum la tuta jaro konstan­ta,

- la investaj elspezoj por la varmeluzanta ekipaĵo (varmigaj sistemoj, akumulado, akomodado, forcejoj, klimatizaj ekipaĵoj) estas enormaj.
Oni kun certeco povas supozi, ke la tegmentita kultu­rado ne estos en la baldaŭa estonteco ia luksa afero por ri­ĉaj frandemuloj de legomoj kaj fruktoj, sed tute normala necesaĵo solvanta parton de la nutraĵproblemo. La rezulto de la efikeco laŭ masaj indeksoj estas jam nun pli ol 3-oblo en la komparo kun apertaj kampoj sen ia klimatigo.
La plej grandan efikecon alportas la bredado de unuopaj specioj de la vegetala kaj animala regnoj, sed estas tre malfacile sekvi ĉi tiun faktoron memstare.
La plialtigo de la specifaj rikoltoj dependis kaj res­tos dependa:

- de la evoluo de la ĥemia industrio (strekaĵoj, ĥemia de­fendo kontraŭ damaĝantoj). La konstruado de unuopaj en­treprenoj daŭras longe (5 ĝis 8 jaroj),

- de la evoluo de meĥanigo, akvumado, drenado, aŭtomatigo, robotigo kaj la konstruo de la varmenergetika bazo,

- de la rezultoj de scienca laboro kaj respektado de teĥno­logiaj procedoj.

Por la nutraĵproblemo estas la malkresko de la nombro da ĉevaloj tre grava, ĉar oni povas supozi, ke unu ĉevalo bezonas minimume kvaroblan terareon por sia nutrado ol unu homo. Ankaŭ nun en najbara Polio atingas la nombro da ĉevaloj preskaŭ 3 milionojn. Antaŭ la konstruado de la fervojo estis la tuta trafiko realigita nur helpe de ĉevaloj aŭ bo­voj.

- dum la produktado (malĝusta teĥnologia procedo, damaĝan­toj, malsanoj),

- dum la transporto,

- dum la deponado en provizejoj,

- dum la industria prilaborado aŭ konservado,

- dum la konsumado.

- ekipi agrokulturadon per maŝinoj, ekipaĵoj kaj ĉiuspecaj meĥanismoj por la kapacito pli granda ol pinta bezono, ke oni povu fini ĉiujn laborojn en la pli mallongaj templi­moj,

- konstrui magazenojn por la pli granda kapacito ol preten­das la pinta bezono aŭ rikolto,

- konstrui nutraĵindustriajn entreprenojn por pli granda rikolto ol la pinta.

Ĉi tio signifas enormajn longdaŭrajn investajn elspezojn.