Hududning meteriologik holati

Issiq davrda yani yozning o’rtalarida havoning harorati 43-44 gradus gacha yetadi. O’rtacha harorati esa 38,5 gradusni tashkil etadi. Qish oylarida havoning o’rtacha harorati0,7 gradusni tashkil etadi. Shamolning o’rtacha yillik tezligi 3,3 m/s ni tashkil qiladi. Yillik yog’ingarchilik miqdori esa 250,7 mm ga yetadi. Yog’inlarning qish va bahorda ko’proq yog’ishi qishloq xo’jaligi uchun ancha qulaylik tug’diradi. Chunki bu paytda suv kam bulg’anib, tuproqda kam to’planadi. Yaylovlarda o’simliklar va bahorgi ekinlarning o’sishi uchun sharoit yuzaga keladi. Yoz oylarida esa yog’inlarning deyarli yog’masligi qishloq xo’jaligi ekinlarining suniy sug’orishni taqozo etadi. Ko’pincha bahorda tog’ oldi va tog’larda bo’ladigan do’l hodisasi va tekisliklarda qattiq jala yog’inlarining bo’lishi qishloq xo’jaligiga kata zarar keltiradi.

Do’l va jala zarar yetkazgan ekinlarning qayta ekishga to’g’ri keladi.

Qashqadaryo viloyatining yillik o’rtacha yog’in miqdori .

Meteriologgiya stansiyasi	Dengiz sathidan balandligi m hisobida	Yog’in miqdori, mm	Meteriologgiya stansiyasi	Dengiz sathidan balandligi m hisobida	Yog’in miqdori, mm
Muborak	228	131	Kitob	658	545
Koson	340	199	Varganza	817	496
Qarshi	378	187	Hazrati bashir	1108	636
Kasbi	320	250	G’uzor	524	285
Qamashi	520	327	dehqonobod	874	277
Chiroqchi	543	386
Yakkabog’	575	364

Qamashi tumanida qurg’oqchilik garimsel chang bo’ronlari tumanlar sovuq urushlar qor kochkilari sel yer yuzasi va yo’llarni yupqa muz bilan qoplanishi kabi hodisalar ham kuzatiladi bu hodisalardan qishloq xo’jaligi ekinlarini muhofaza qilish uchun melyorativ tadbirlarni qo’llash zarur qishda tumanlarning bo’lishi yo’llarning yupqa muz bilan qoplanib qolishi transport vositalarda qiyinchiliklarni vujudga keltiradi qishda tumanning hamma joylarida qor yog’adi ammo tekisliklarda u uzoq turmaydi

Viloyatning bu mintaqasida 9 10 kun tog’ oldilarida 17 kun davomida qor yog’ishi mumkun qor qoplami tekisliklarda o’rtacha 3-5 kun qor ko’p yoqgan kunlari esa 10-12 kun saqlanadi janubda ayniqsa sharqqa tomon balandligini orta borishi tuifayli qor qoplami uzoq saqlanadi 600-800 metr balandlikda qishda yer yuzasida qor 16-22 kun qorko’p yoqqan qishlarda esa qor qoplami 35-40 kungacha saqlanishi mumkun

Qor qoplami qalinligi tekislik va tog’ oldi rayonlarida yanvar va fevral oyida atiga 5-7 sm gacha yetadi faqat qor ko’p tushgan ayrim yillardagina 13-15 sm qalinlikdagi qor qoplami hosil bo’ladi.

Tog’larda 2-6 oy davomida qor tushadi va qor qoplamining qalinligi 0,5 m bo’ladi.

Berilgan: shamol yo’nalishining qaytarilishi % hisobida.

Yechish: shamol yo’nalishini tuzish 1sm=5% (1:500) masshtabda tuziladi.

Buning uchun ixtiyoriy nuqta tanlanadi va unda romb yo’nalishi bo’yicha chiziq o’tkaziladi. Har bir chiziqdan tanlangan nuqtalar bo’yicha shamolning qaytarilishini (%) joylashtirib chiqamiz. Masalan, agar “janub” yo’nalishida qaytarilishi 20% bo’lsa, unda “janub” chizig’I bo’ylab 20/5=4 masshtab bo’yichaa joylashtiramiz. Olingan va boshqa yo’nalishdagi nuqtalarni to’g’ri chiziqlar bilan tutashtiramiz.

Har bir chiqziqga to’g’ri keluvchi shamol qaytarilishini foizlar bo’yicha hisoblaymiz.

Shamol yo’nalishini o’rtacha ko’p yillik qaytarilishi (%)

meteostznsiya	Flyugerning balandligi m.m	sh	Sh.shk	shk	j.sh.k	j	j.g	g	shg
Qamashi	16	9.1	26.8	272	2.8	3.3	14.3	12.8	3.9

Yechish:

1. 
   sh 9.1/3=1.82
   
2. 
   sh.shk 26.8/3=5.36
   
3. 
   shk 27.2/5=5.44
   
4. 
   jshk 2.8/5=0.56
   
5. 
   j 3.3/5=0.66
   
6. 
   jg 14.3/5=2.86
   
7. 
   g 12.8/5=2.56
   
8. 
   shg 3.9/5=0.78
   

Korxona ishlab chiqarish jarayonlarni amalga oshirishda texnologik qurulmalar mavjud bo’lib ular atmosferaga zararli moddalar ajratib chiqaradi.

Korxonada quyidagi ishlab chiqarish sexlari mavjud:

1. 
   Asosiy bosh bino
   
2. 
   Qozonxona
   
3. 
   Asosiy ishlab chiqarish sexi
   
4. 
   Makaron sexi
   
5. 
   Issiqxona
   
6. 
   Omborxona
   
7. 
   Avtotransformator.
   

Ishlash vaqti 365 kun, sutkada 24 soat

Ishlab chiqarish sexi.

Ishlab chiqarish sexida non pishiriladi. Pechlardan 30 metrli diametric D=0,65 metrlik quvurlar chiqarilgan.

Un saqlash ombori.

Omborda 6 un saqlash sigimi mavjud. Unlar avtotransformatordan plevmatransport orqali tushiriladi.

Makaron sexi.

Sexda makaron ishlab chiqariladi.Atmosferaga zararli moddalar tashlanadi.

Issiqxona.

Issiqxonani isitish uchun eks tipidagi 1 dona qozon ishlatiladi.

Tabiiy gazlarni yoqish evaziga chiqindi zaxarli moddalarni hisoblash yoqilg’I turi va miqdorini ko’ra balans usulida olib boriladi.

Atmosferaga chiqarilayotgan uglerod oksidini hisoblash quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi.

M_co =0.001

Bu yerda M_co yoqilg’I yonganda atmosferaga chiqayotgan uglerod oksidi miqdori yig’indisi metr/yil

C_co–yoqqilg’I yonganda chiqayotgan uglerod oksidi kg/1000 m

B-yoqilg’I sarfi

Q- yoqilg’I mehanik to’liq yonmaganligi oqibatida sarf bo’lgan yoqilg’I %

Yoqilg’I yonganda chiqayotgan uglerod ojksidi quydagi formula bo’yicha hisoblanadi.

C_co=Q₃xRxQ_n bu yerda Q₃ yoqilg’I kimyoviy to’liq yonmaganda sarf bo’lgan yoqilg’i % R-koifentsent Q_n-tabiiy yoqilg’I yongan davridagi past issiqlik. Q₃ yoqilg’I mehanik to’liq yonmaganligi oqibatida sarf bo’lgan yoqilg’I %

Yil davomida atmosferaga chiqarilayotgan azot oksidini hisoblash quyidagi formulada aniqlanadi.

NO₂ =0.001xBxQ_nxK NO₂(1-b)

Bu yerda NO₂-yil davomida atmosferaga chiqarilayotgan azot oksidining miqdori m³/yil

B-tabiiy yoqilg’ining sarfi. 1000m³/yil

Q_n-yoqilg’ining past issiqligi

KNO₂ –bir birlik yoqilg’ini tashkil etgan azot oksidini xarakterlovchi parametrdir.

b-tozalash darajasiga bog’liq koeffiseint

Atmosferani ifloslantiruvchi manbadan tarqalayotgan gaz chang oqimlari tezligini GOST 17.2 406-90 bo’yicha quyidagi formula orqali aniqlanadi.

V=2qxP_g/Vt

Bu yerda: V-gazaxoddagi xavo tezligi m/s

q-erkin tushish tezligi 9,81 m/s²

Vt-ish sharoitidagi gazning zichligi kg/m³

Pg-berilgan nuqtadagi gazning dinamik napori mm.vd.st

Gazning dinamik napori quyidagicha aniqlanadi:

P_g=B.W-K.K

Bu yerda: B-mikrometr shkalasi bo’yicha olingan son

W-mikrometrdagi o’lchov trubkasi bir chok qiyaligiga bog’liq koeffisienti

k-pnevmametrik trubka koeffisienti ishchi parametrlaridagi gazning zichligi quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi.

Vt=

Bu yerda V-ishchi sharoitida gazning zichligi

p-atmosferadagi bosimi mm

C/p-vazduxavoddagi havo haroratining ortiqcha bosimi

L-vozduxavoddagi havo harorati

Tezlikni o’lchash nuqtalarining soni vozduxavod deametriga yoki kesim o’lchashiga to’g’ri keladi.

Atmosfera ifloslanishining stansionar manbalaridaqalayotgan gaz chang oqimlari bosimi va harorati GOST bo’yicha aniqlanadi. Bosimni o’rtacha o’lcham nuqtalari nomi vozduxavod deametriga yoki kesim o’lchamiga mos keladi.Yil davomida har bir ventilyatsiya quvuridan atmosferaga chiqarilayotgan ifloslanuvchi moddalar yig’indisi quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi.

M_yig’=M_o’r-NпtK3600x1000000

Bu yerda: M_yig’-bir yilda atmosferaga chiqarilayotgan ifloslovchi moddalar yig’indisi 1/yil

M_o’r-bir vaqt oralig’ida atmosferaga chiqarilayotgan o’rtacha ifloslantiruvchi moddalar miqdori

N-ventilyatsiya qurilmasi joylashgan sexda bir yildagi ish kuni

t-bir sxemada ishning davom etish soati

k-koeffisent

Qo’l bilan po’lat denam elektrodlar bilan payvandlashdan ajralib chiqadigan ifloslovchi moddalar miqdori quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi,

M_o’r=0.001QB

Bu yerda: M_o’r-qo’l bilan payvandlash natijasida ajralib chiqadigan ifloslovchi moddalar miqdori

Q-ifloslovchi moddalarning solishtirma chiqindisi

B-bir yildagi elektrodlar sarfi

Tashkil ertilgan manbalar uchun atmosferaga chiqarilayotgan zararli manbalar moddasi uchun balandligi 2metr chiqindi manbasining diametri 0.25m havoning o’rtacha harakat tezligiga teng deb qabul qilindi. Harorat esa oyning eng issiq paytidagi soat13.00 ga teng deyilgan.

Atmosferaga chiqarilayotgan ifloslovchi moddalarning ruxsat etilgan meyorlari.

Ifloslovchi moddalar nomlari	REM	T/yil
Uglerod oksidi	5.0	7.682
Azot oksidi	0.085	2.162
Azot ikki oksidi	0.2	0.149
Ammiak bug’lari	0.04	0.0032

Ifloslovchi moddalar ajralib chiqadigan manbalar tavsifi.

Chiqindi manbasiga to’g’ri keladigan ifloslovchi moddalar ajratib chiqaruvchi manba non sexida joylashgan pech bo’lib, non chiqarishga mo’ljallangan.

Ish rejimi 24 soat/h yoki 8760 soat/y tabiiy gazni yillik sarf qilish miqdori-300 ming m kub/yil

Ajralib chiqadigan ifloslovchi moddalar miqdorini quydagi formula bo’yicha hisoblaymiz:

Tabiiy gaz

1. 
   Uglerod oksidi
   

Tabiiy gaz yonganda chiqadigan uglerod oksidi:

C_c0=0.5x0.5x36.5=9.125kg/ming m³

Umumiy miqdori

Ishini =0.001x9.125x300x(1-100)=2.724 T/yil

Bir vaqt birligida:

Sho’r= 0.86 g/sec

2. 
   Azot ikki oksidi
   

Umumiy miqdori

Ishi= 0.001x36.5x300x0.07x(1-0)=0.767T/yil

Bir vaqt birligida

Sho’r=0.024x2/sec

Chiqindi manbasiga to’g’ri keladigan ifloslovchi moddalar ajratib chiqaruvchi manba non sexida joylashgan. BU markali pech bo’lib, kulcha chiqarish uchun mo’ljallangan

Yil rejimi 24 soat/KK yoki 3600soat/yil tabiiy gazning yillik sarа qilish miqdori 9600m³/yil

Ajralib chiqayotgan ifloslovchi moddalarni quydagi formula bo’yicha hisoblaymiz

Tabiiy gaz: 1. Uglerod oksidi

Tabiiy gaz yonganda uglerod oksidining chiqishi:

C_c0=0.5x0.5x36.5=9.125kg/1000

Umumiy miqdori

Ishi=0.01x9.125x96(1-0.5/100)0.8727/yil

Bir vaqt birligida

Sho’r= 0.067kg/sec

3. 
   Azot ikki oksidi
   

Ishi= 0.001x36.5x96x0.007(1-0)=0.245T/yil

Bir vaqt birligida

M_ur=0.018g/sec

Chiqindi manbasiga to’g’ri keladigan ifloslovchi moddalar ajratib chiqaruvchi manba non sexida joylashgan bu FTP-2 markali pech bo’lib non chiqarish uchun mo’ljallangan

Ish rejimi

24 soat KK yoki 8760 soat/yil yabiiy gazning yillik sarfi 25000 metr/yil

Ajrayilb chiqayotgan ifloslovchi moddalar quydagi formula bo’yicha aniqlanadi

Tabiiy gaz

C_c0=0.5x365x9.125kg/1000³

Ishi =0.001x9.125x250(1-0.5/100)2.270T/yil

M_ur= 0.072g/sec

2. Azot ikki oksidi

Ishi =0.001x36.5x96x0.07(1-0=0.245)T/yil

Bir vaqt birligi

M_ur=0.018g/sec

Chiqindi manbasiga to’g’ri keladigan ifloslovchi moddalar sjratib chiqaruvchi manba non sexida joylashgan

Ish rejimi: 24 soat yoki 8760 soat tabiiy gazning yillik sarfi 250000

Ajralib chiqayotgan ifloslovchi moddalar quydagi formula bo’yicha hisoblanadi

Tabiiy gaz:

Uglerod= 0.5x365x9.125

Ishi=0.01x9.125x250x(1-0.5/100)=2.270T/yil

M=0.072g/sec

2. Azot ikki oksid

Ishi=0.01x36.5x250x0.07(1-0)=0.639T/yil

M_ur=0.020g/sec

Atmosferaga chiqayotgan zararli moddalarni manbalar bo’yicha taqsimlanishi

Ifloslovchi manbalarning namoyishi sex uchastkasi ishlab chiqarish		Ajralib chiqayotgan manbalarning nomlari		Chiqayotgan mahsulot			Ajalib chiqayotgan manbalarning vaqt soati			Ifloslovchi moddalarning nomalari		Ajralib chiqayotgan manbadan tarqalayotgan ifloslovchi moddalarning miqdori								Chiqindi manbalarining tartib raqami
							k.k	Bir yilda				O’rtacha mg/m3		maksimum				Umumiy T/yil
														mg/m3		mg/m3
non sexi		FTL.2-pech		Non yopish			24	8760		Uglerod oksidi azot II oksidi						0.086 0.024		2.724 0.757		1
Non sexi		FTL.2-pech		Non yopish			24	3600		Uglerod oksidi azot II oksidi						0.067 0.019		0.872 0.245		2
Non sexi	FTL.2-pech		Non yopish		24	8760									0.072 0.020		2.270 0.639		3
Ammiakli kompressor	110,45 kompressor		Sovuq biton tayyorlash		12	1080			Ammiak bug’lari						0.38		0.199		4
Vofli sexi	FTL.2-pech		Vafli pishirish		8	960			Uglerod oksidi azot II oksidi						0.053 0.015		0.182 0.031		5
Non sexi	Г-30 pech		Praynik pishirish		24	8760									0.052 0.015		7.634 0.460		6
Yordamchi bo’lim	Payvandlash apparati		Qo’l yordamida po’lat payvand.		3	840			Temir oksidi marganes birikmasi						0.0011 0.00014		0.0032 0.00041		7

Korxonaning kategoriyasini aniqlash

Atmosferaga zararli chiqindi chiqaruvchi korxonalar F parametrga bog’liq holda 4 ta kategoriyaga bo’linadi.

F=M/K

Bu yerda M-yil davomida barcha mayda manbalarda atmosferaga chiqarilayotgan zararli moddalarning umumiy massasi.

M-chiqarilayotgan moddaning REM maksimal bir martalik konsentratsiyasi

Atmosferaga chiqarilayotgan ifloslovchi moddalar ning ruxsat etilgan meyori REM

Ifloslovchi moddalarning nomlari	REM	T/yil
Uglerod oksidi	5.0	7.682
Azot 2 oksidi	0.085	2.162
Amiak bug’lari	0.2	0.149
Temir oksidi	0.04	0.0032
Marganaes va uning birikmalari	0.01	0.00041

K==3.86 F==2.59

Uslubiy ko’rsatmaga muvofiq hisoblash natijalari Qamashi non kombinatining 4 kategoriyaga to’g’ri kelishini ko’rsatadi.

Mavjud holatda manbalar bo’yicha atmosferaga tashlanayotgan zararli moddalarning taqsimlanishi:

№ manba	Sex yoki uchastkaning nomi	Ingredient nomi	Mavjud holati		REChM
			g/sek	T/yil	g/sek	T/yil
1	Ishlab chiqarish sexi	Uglerod oksidi Azot oksidi	0.03 0.007	1.03 0.21	0.062 0.03	2.15 0.87
2	Un saqlash ombori	Organic chang	0.008	0.08	0.02	0.17
3	Un saqlash ombori	Organic chang	0.008	0.08	0.02	0.17
4	Qozonxona	Uglerod oksidi Azot oksidi	0.14 0.03	0.14 0.03	0.04 0.002	0.29 0.12
5	Payvandlash sexi	Payvandlash chang marganis oxrazam	0.0008 0.0008	0.0008 0.00008	0.0007 0.00007	0.0008 0.00008
	Jami:		1.57088	1.57088	0.17477	3.77088

Qamashi non kombinatidan chiqayotgan chiqindilarning tarqalish davrini hisoblash

Quvur balandligi 10 metrdan baland bo’lsa faol ifloslanish darajasi ichki va tashqi doiralarga bo’linadi. Shunga mos holatda ichki va tashqi doiralar radyuslar aniqlanadi.

R ichki=2R(tashqi)= 2

Bu yerda:

h-balandligi

-atmosferaga quvurdan chiqayotgan chiqindi balandligini hisobga oluvchi o’lchov birligiga ega bo’lmagan koeffisint.

Bu koeffisint quyidagicha aniqlanadi.
Bu yerda T-chiqayotgan gaz bilan atmosferaga harorati orasidagi farq.

Chiqayotgan gaz chang harorati o’rtasidagi atmosfera havosini harorati o’rtasidagi farq kata bo’lganda deb qabul qilindi.

Atmosferaga chiqindilarning tarqalishini hisobga oluvchi tuzatma mayda zarrali gaz holatidan kichik tutish tezligiga ega bo’lgan aralashmalar uchun

Qamashi non kombinatida 12m bo’lgan quvurdan chiqayotgan zararli moddalar tarqalishini toping.

H=12m, ni topamiz.
T-atmosferaning 1210 gradus-14gradus=106gradus

Qamashi shahri uchun atmosfera havosining yillik harorati -14 gradus

=1.41

Ichki va tashqi ifloslanish doirasini aniqlaymiz:

R(tashqi)=20x1.41x12=338.4m

Endi shamol yo’nalishi bo’yicha iflosdlanishning tarqalishini hisoblaymiz.

Shamol yo’nalishining tezligi har bir hudud uchun har xil bo’ladi.QAmashida davlat metstansiyasimavjud bo’lmaganligi sababli Qamashi metiostansiyasi ma’lumotlaridan foydalanamiz.

Qamashi shamol yo’nalishini o’rtacha ko’p yillik qaytarilishi.

Metiostansiya	Flyugirning balandligi	Sh	ShShQ	JShQ	ShQ	J	JF	F	ShF
Qamashi	10	20	12	24	5	6	6	11	16