Laboratoriya ishi 7
Mavzu:Turli o`g`itlardan foydalanish va uning atrof muhitga ta`siri
Darsning maqsadi: Kimyoviy moddalar va ularning tirik organizmlarga ta`siri ni o’rganish
O`zbekiston Respublikasidagi hududidagi sanoat shaharlarining ekologiyasi
Kerakli jihozlar: Kimyoviy moddalardan namunalar, tablitsalar.
Topshiriqlar:
-
Kimyoviy moddalarning atmosferaga ta`siri
-
Kimyoviy moddalarning tuproq mikroorganizmlariga ta`siri
-
Kimyoviy moddalarning tirik organizmga ta`siri
-
O’zbekiston Respublikasidagi hududidagi sanoat shaharlari
-
Angren - Olmaliq, Farg`ona sanoat shaharlari ekologiyasini
-
Marg`ilon va Navoiy shahri misolida sa`noat shaharlarining ekologiyasi
Tabiatning ifloslanishida sanoat chiqindilari ham katta ahamiyatga ega. Sunggi yillarda A.Navikov ma’lumoti buyicha sanoatda atrofga 4000-4200 mln.t. chiqindilar, tabiiy energiyadan 17500-17600 mln.t. chiqindilar, 1600 mlrd.t. tashlandiq suvlar chiqarilmoqda.
Yangi ximiyaviy moddalar yaratilishi. Agarda 1945-1959 yillari 1 mln.har xil ximiyaviy modda yaratilgan bo’lsa 1960-1969 yillar 1,2 mln yangi ximiyaviy birikma kashf qilindi. Hozir yer kurrasida har xil 40 mln .t. atrofida sintetik modda ishlab chiqarilmoqda. Ular deyarli parchalanmaydi.
Tabiiy resurslardan intensiv foydalanish jon boshiga iste’mol qilinadigan (moddalar) materiallar o’sishiga sabab bo’lmoqda. Agar 19 40 yil jon boshiga iste’mol qilinadigan materiallar 7,4t 1960 yil 14,3 t tashkil etsa, 2000 yil 35-40 t ga etadi.
Hozir dunyo bo’yicha quruqlik yuzasining 11% qishloq xo’jalik ekinlari bilan 17,5% i o’tloq va yaylovlar bilan band. Insonning xo’jalik maishiy ehtiyojlari uchun yiliga daryo oqimining 20% dan ortig’i foydalanilmoqda buning 6,0-6,5%i qayta suv havzalariga tushmoqda.
Zaharli kimyoviy moddalar bilan tashqi muhitning ifloslanishi, o’z navbatida aholi sog’ligiga va barcha jarayonlarga salbiy ta’sir ko’rsatadi, shuning uchun ham zaharli kimyoviy moddalarni xalq xo’jaligida ko’plab ishlatishning zararli oqibatlarini oldini olish kerak, shuningdek, atmosfera havosini, suv va tuproqni korxonalarning chiqindilari, hamda oqava suvlaridan asrash yo’llarini o’ylab topish dolzarb muammolardan hisoblanadi.
Jahonda AESning ahvoli, Chernobl, Chelyabinskdagi AESning halokati, AESning atrof-muhitga salbiy ta`siri quyidagilar
-
radiaktiv qoldiqlarning ko`plab chiqishi, bu qoldiq ko`plab yer maydonini egallashi,uni saqlash muammosi, u inson uchun xavfli ekanligini ta`kidlash lozim
-
reaktorlarni sovitish uchun ko`plab suv zarurligi
-
atrof-muhitga radiatsiya oqimining ta`rqalishi
-
shomol bilan radiatsiyaning uzoqlarga tarqalishi va boshqa muhim ekologik omillar mavjud
Energitika sohasi eng katta havoni ifloslantiruvshi manbalardan biridir. Issiqlik elektrostansiyalari O`zbekistondagi elertroenergiya tizimining 87% energiyasini ishlab chiqadi. Issiqlik energiyasi issiqlik elektrostansiyalari (50,2%) va mintaqa issiqlik korxonalari (49,8%) tomonidan ishlab chiqarilib, respublika issiqlik energiyasiga bo`lgan talablarni 35% ni beradi. 1997 yil mobaynida issiklik elektroenergiya ishlab chiqish uchun 72,5% tabiiy gaz, 11,3% neft, 3,7% ko`mir va 12,5% suv sarflangan va hozirda doimiy zaharlantiruvchi manbalar tomonidan atmosferaga har yili 252,2ming tonna chiqindilar yoki umumiy chiqindilarning 30% chiqarilmoqda.
Energitikaning rivojlanishi atrov-muhit ushun salbiy tarzda yuz bermoqda. Ob’ektlarni qurish uchun joylarni tanlash ishlari atrof-muhit ahvolini inobatga olmasdan olib borilgan. Obektlarning joylashgan erlari havoni azot oksidlari, oltingugurt oksidlari va qattiq moddalar bilan ifloslanishida xarakterlanadi.
Farg`ona, Chirchiq, Olmaliq, Andijon va Navoiy viloyatlarining mineral o`g`itlar va oziq ovqat korxonalari joylashgan joylarda havoning amiyak bilan ifoslanish darajasi yuqori. Fenol bilan havoni ifloslanishi darajasining yuqorili ishlab chiqarishda uglevodorod xom ashyosidan foydalanadigan korxonalarda kuzatilgan (Toshkent, Farg`ona, Chirchiq, Angren). Bekobod, Toshkent, Farg`ona va Chirchiq shaharlarining osmonlarida tarkibida ozon gazi mavjud bo`lgan tutunlar seziladi.
Keyingi yillarda ishlab chiqarishning qisqarishi va transport tashuvlari hajmining kamayishi natijasida sanoat va transport manbalaridan chiqadigan chiqindilar hajmi kamaydi. Respublikaning yana bir muhim xususiyati undagi katta sanoat korxonalarining tor tog` vodiylarida joylashganligidir. (Toshkent, Namangan Farg`ona, Chirchiq,Andijon Bekobod, Angren, Ohangaron, Olmaliq shaharlari) U yerlardagi mahalliy havo aylanish tizimi tez ifloslanishiga sabab bo`lmoqda.
Respublika hududida 3 dan ortiq korxonalarda katta hajmdagi qattiq chiqindilar yig`uvchisi bo`lgan 80 dan oshiq akumuliyatorlardan foydalaniladi. Umumiy hisobda ular 22 ming gektar yer maydonini egallaydi. Barcha akumuliyatorlarning umumiy quvvati 1,25 ko`b km ga teng bo`lib, bg katta bir havzaning hajmiga tengdir. Bunday obektlarning ko`bchiligi Toshkent, Farg`ona, Samarqand hamda Navoiy kabi aholisi ko`b va sanoat rivojlangan shaharlarda joylashgan. U yerlarda joylashgan kimyo sanoati korxonalari yetqazish kompaniyalari qora va rangli metallurgiya korxonalari katta hajmdagi havoni ifloslantiruvshi moddalarni atmosferaga chiqaradi.
|
