АВТОМОБИЛ ВА ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК МАШИНАЛАРИ
МЕХАНИКА ВА ТЕХНОЛОГИЯ
ИЛМИЙ ЖУРНАЛИ, 2022, №3 (8)
134
2-rasm. Avtomobillarning dinamik gabariti.
Dinamik gabaritni quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
L
d
= l
a
+ l
r
+ S
t
+ l
x
(2)
bu yerda: l
a
– avtomobilning statik uzunligi,m;
l
r
– haydovchining reaktsiya vaqtida o‘tadigan masofasi, m;
S
t
– avtomobilning tormoz yo‘li,m;
l
x
– xavfsizlik masofasi, m.
Yo‘lning o‘tkazish qobiliyati - vaqt birligi ichida yo‘lning ma’lum kesimidan o‘tkazishi
mumkin bo‘lgan avtomobillar soni, u avt/soatda yoki avt/sutkada aniqlanadi. Yo‘lning o‘tkazish
qobiliyati harakat tezligiga va harakatni tashkil etishga ko‘p jihatdan bog‘liq. Transport
oqimining zichligi bo‘yicha olib borilgan ilmiy izlanishlar “tezlik - zichlik” bog‘liqligiga aniqlik
kiritdi. “Tezlik-zichlik” bog‘liqligi va avtomobillar oqimining
asosiy xususiyatlari bilan
bog‘liqlik darajasini quyidagicha:
N= vq (3)
V=v
cb
– βq + αp
(4)
bu yerda: N - harakat miqdori, avt/ soat;
q - harakat zichligi, avt/km;
v - ko‘rib chiqilayotgan
jadallikdagi harakat tezligi, km/soat;
v
cb
– erkin sharoitdagi harakat tezligi, km/soat;
α - harakat tarkibiga ta’sirini hisobga oluvchi koeffitsient;
p - harakat tarkibidagi engil avtombillar soni, %.
Yo‘llarda harakatni tashkil etishda hamda undan
unumli foydalanishda asosiy
xususiyatlardan biri yo‘lning o‘tkazish qobiliyatidir.
Moskva avtomobil yo‘llari davlat texnika universiteti “Yo‘llarni qidirish va loyihalash”
kafedrasining olib borgan ilmiy-tadqiqot ishlariga asosan harakatni notekis tartibda o‘zgarishi
to‘qnashuvlar va tirbandlikni keltirib chiqaradi. Bu har bir jarayon harakatlanish tasmalarining
o‘tkazish qobiliyati orqali tavsiflanadi.
O‘tkazish qobiliyatini quyidagi turlarga ajratish mumkin:
- maksimal nazariy o‘tkazish qobiliyati – yengil turdagi avtomobillarni qulay yo‘l
sharoitidan ideallashtirilgan tartibda o‘tkazishi mumkin bo‘lgan soni. Uni transport oqimining
dinamik
formulasi yordamida aniqlanadi;
L
q
l
a
d
l
t
S
t
l
x
АВТОМОБИЛ ВА ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК МАШИНАЛАРИ
МЕХАНИКА ВА ТЕХНОЛОГИЯ ИЛМИЙ ЖУРНАЛИ, 2022, №3 (8)
135
- amaliy o‘tkazish qobiliyati - qulay ob-havo sharoitida aniq yo‘l bo‘lagidan ma’lum harakat
tartibiga ko‘ra avtomobillarni maksimal o‘tkazish mumkin bo‘lgan soni.
Avtomobil yo‘lining maksimal nazariy o‘tkazish qobiliyati
quyidagi empirik formula
orqali aniqlanadi:
d
L
V
P
1000
avt/soat (5)
bu yerda: V - tasmada harakatlanayotgan avtomobillarning tezligi, km/soat;
L
d
- avtomobillarning dinamik gabariti, m.
Dinamik gabaritni quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
x
t
t
a
d
l
S
l
l
L
m;
(6)
bu yerda: l
a
- avtomobilning statik
uzunligi;
l
t
- haydovchining reaktsiya vaqtida o‘tadigan masofasi;
S
t
- avtomobilning tormoz yo‘li;
l
x
- xavfsizlik masofasi;
d- xavfsizlik oralig‘i.
Avtomobillarning dinamik gabaritidan ko‘rinadiki, bu ko‘rsatkich transport vositalarining
bir tasmada bo‘ylama joylashuviga va transport turlariga bog‘liq. Buni inobatga olgan holda
amaliy hisoblarni bajarish uchun odatda turli turdagi transport vositalarining
harakat miqdorini
yengil avtomobillarnikiga keltirish koeffitsienti kiritilgan va ularning qiymatini ShNQ 2.05.02-
07 me’yoriy hujjatiga (1-jadval) asosan qabul qilinadi.
