| Gaz taqsimlash mexanizmi. GRM stilindrlarga o’z vaqtida va kerakli miqdorda yonuvchi aralashmani (benzinli dvigatellarda) va havoni (dizellar-da) etkazib berish va ishlatilgan gazlarni tashqariga chiqarib yuborish uchun xizmat qiladi.
GTM ning detallari: 1. Taqsimlash vali; 2. Koromыslo; 3. Klapan; 4. Shtanga; 5. Turtkich; 6. Klapan prujinasi; 7. Gidrokompensator.
Yaqingacha avtomobil dvigatellarida asosan ikki klapanli GTM qo’lla-nilar edi. 1970 yildan boshlab dvigatellarda 3, 4 va 5 klapanli GTM qo’l-lanilmoqda. Hozirda eng keng tarqalgani 4 klapanli GTM dir.
GTM ning yuritmasi ham klapanlar soniga qarab tanlanadi. 4 klapan-li GTM da 2 ta taqsimlash vali mavjud. (11a-rasm DOHC). Bundan tashqari klapanlarning issiqlik tirqishining gidrokompensator yordamida avtoma-tik ravishda rostlanishi ham keng qo’llanilmoqda (11b-rasm).
11-rasm. 4 klapanli (a) va 3 klapanli (b) gaz taқsimlash mexanizmlari.
Nazorat savollari
-
KShM detallarida qanday rivojlanish tendenstiyasi mavjud.
-
GTM detallarida qanday yangiliklar qo’llanilmoqda.
Adabiyotlar
1. Ivanov A.M., Solnstev A.N., Gaevskiy V.V. i drugie. Osnovы konstrukstii avtomobilya. M.: Za rulem.- 2005.-336 s.
3. Avtomobilnыy spravochnik. «Bosch» - ZAO KJI Za rulem. – 2002.
12-rasm. Klapan yuritmalarining turlari: a - taқsimlash vali pastda joylashganda shtanga yordamidagi yuritma; b – richagsimon turtkili klapan yuritmasi; v – bitta kulachokka ikkita koromisloli yuritma; g – taқsimlash validan to’ғridan to’ғri kla panga turtki orқal
12-rasm. Klapan yuritmalarining turlari: a - taқsimlash vali pastda joylashganda shtanga yordamidagi yuritma; b – richagsimon turtkili klapan yuritmasi; v – bitta kulachokka ikkita koromisloli yuritma; g – taқsimlash validan to’ғridan to’ғri kla panga turtki orқal
12-rasm. Klapan yuritmalarining turlari: a – taқsimlash vali pastda joylash-gandagi shtanga yordamidagi yuritma; b – richag turtkili klapan yuritmasi; v – ik-ki koromisloga bitta kulachakli yuritma; g – taқsimlash validan to’ғridan to’ғri turtkich orқali yuritma.
13-rasm. ZMZ-4063 dvigatelining GTM: 1 – porshen; 2 – stilindrlar bloki kalla-gining zichlagichi; 3 – kiritish klapani; 4 – kiritish қuvuri; 5 – stilindrlar bloki kallagi; 6 – kiritish klapanlarining taқsimlash vali; 7 – gidroturtkichlar; 8 – chi қarish klapanlarining taқsimlash vali; 9 – stilindlar bloki kallagining қopқoғi; 10 – moy satҳini o’lchagichi; 11 – chiқarish қuvuri; 12- chiқarish klapani.
12 –rasmda klapanlarning turli yuritmalari keltirilgan.
13 – rasmda esa ZMZ-4063 dvigatelining gaz taqsimlash mexanizmi kel tirilgan.
Havoning tarkibi 3 – jadvalda keltirilgan.
3-jadval
№
|
Moddalar nomi
|
Miqdori, %
|
1
|
Azot
|
79
|
2
|
Kislorod
|
20
|
3
|
Inert gazlar
|
1
|
Ishlatilgan gazlarning tarkibi
№
|
Moddalar nomi
|
Miqdori, %
|
1
|
Azot
|
71
|
2
|
Kislorod
|
9
|
3
|
Voda
|
1
|
4
|
Uglerod ikki oksidi
|
18
|
5
|
Zaharli moddalar
|
1
|
Zaharli moddalar tarkibi
№
|
Moddalar nomi
|
Miqdori, %
|
1.
|
Uglerod oksidi
|
86
|
2
|
Uglevodorodlar
|
5
|
3
|
Azot oksidi
|
8
|
4
|
Qattiq zarrachalar
|
1
|
Evropa stardartlari
|
Zaharlilik chegarasi
|
Benzinli dvigatellar uchun
|
Dizel dvigatellari
uchun
|
CO
|
CH
|
NOx
|
CO
|
NOx
|
SN+NOx
|
Saja
|
Evro III 2000 yildan
|
-
|
2,3
|
0,2
|
0.15
|
0,64
|
0,5- 0,56
|
0,05
|
Evro IV 2005 yildan
|
-
|
1,0
|
0.1
|
0,08
|
0,50
|
0,25-0,3
|
0,025
|
|
