Elektrodvigatellar va yonilg’i elementli

2000 yilda Yaponiyada sinxron elektrodvigatelli avtomobil ishlab chi-qarildi. Zamonaviy texnologiyalar solishtirma quvvati yuqori bo’lgan elek-trodvigatellar ishlab chiqarish imkonini bermoqda. Masalan Angliyaning ZYTEC kompaniyasi yaratgan elektrodvigatel 13 kG og’irlikka ega bo’lgan holda 60 N^. m burovchi momentga ega.

Elektrodvigatelli avtomobillarning asosiy yutug’i – bu tashqi muhit-ni tfloslantirmasligidir. Kamchilmgi esa elektrodvigatellarning quvvati 200 km yo’l yurishga etadi xolos.

Yonilg’ili elementlar asosida ishlaydigan dvigatellar – bu elektro-kimyoviy moslamaga ega bo’lib, bu moslamada vodorod bilan kislorod kimyo-viy jarayon tufayli eglektr energiyasiga aylantiriladi. Tarixda bu usul birinchi bo’lib 1839 yili ixtiro qilingan. Bunday dvigatellarning foy-dali ish koeffistienti juda yuqori, chunki ularda harakatlanuvchi qismlar yo’q. Atmosferaga chiqarib tashlanadigan narsa bu- oddiy suv bug’laridir.

Har qanday dvigatel ma’lum qiymatdagi quvvatga va burovchi momntga ega. Ko’pchilik avtomobil tanlashda faqat uni dvigatelining quvvatigagina e’tibor berishadi, burovchi momentiga emas, vaholanki avtomobilning yo’l-lardagi holati ko’p jihatdan burovchi momentga bog’liq.

Burovchi momentning zamonaviy o’lchov birligi sifatida bu N^. m dir.

Dvigatelda hosil bo’ladigan burovchi moment stilindr ichidagi ishchi bosim-ga, stilind diametriga, tirsakli val krivoshipining radiusiga va bir qator omillarga bog’liq. Tirsakli valning aylanishlar sonini o’zgarishi bilan gazlarning porshenga bo’lgan bosimi ham o’zgaradi, shuning uchun burovchi mo-mentning qiymati ham o’zgaradi. Tirsakli valning ma’lum bir aylanishlar sonidagi burovchi momentni uning burchak tezligiga ko’paytmasi dvigatel-ning shu burchak tezlikdagi quvvatini beradi. XVIII asrdan boshlab quvvat ot kuchida o’lchanar edi. Quvvatning hozirgi zamonaviy halqaro o’lchov birligi esa kilovatt (kVt) dir. Shunga qaramay ko’pgina adabiyotlarda hamon quvvat-ning qiymati ot kuchida berilmoqda. Ot kuchidan kilovattga o’tish uchun uni ot kuchida berilgan qiymatni 1.34 ga bo’lish kerak.

Ko’pgina haydovchilarni qiziqtiruvchi avtomobilning tezlanishi ay-nan dvigatelning burovchi momentiga bog’liq. Dvigatelning quvvati avtomo-bilning asosan maksimal tezligini ta’minlaydi.

Ko’pgina haydovchilarni qiziqtiruvchi avtomobilning tezlanishi ay-nan dvigatelning burovchi momentiga bog’liq. Dvigatelning quvvati avtomo-bilning asosan maksimal tezligini ta’minlaydi.

10-rasmda dvigatelning tashqi-tezlik tavsifi ko’rsatilgan. Dvigatel-larning amaldagi tezlik tavsifi maxsus tajriba stendlarida olinadi.

Dvigatel quvvati va burovchi momentini tirsakli valning burchak tez-ligiga bog’liqlik grafigi dvigatelning tashqi-tezlik tavsifi deyiladi.

10-rasm. IYoD ning tezlik tavsifi.

N_e – effektiv қuvvat; M_e – effektiv burovchi moment; M_max – maksimal burovchi moment; N_max – maksimal қuvvat; M_N – maksimal қuvvat ga mos keluvchi burovchi moment;  - tirsakli valning burchak tezligi.

Nazorat savollari

1. 
   Ichki yonuv dvigateli degnda nimani tushunasiz.
   
2. 
   Tashqi yonuv dvigateli deganda nimani tushunasiz.
   
3. 
   Rotor-porshenli dvigatelning ishlash prinstipini ayting.
   

5. Elektrodvigatelli avtomobillar haqida nima bilasiz.

6. Elementli yonilg’ili dvigatellar qanday ishlaydi.

7. Dvigatelning tashqi-tezlik tavsifi deganda nimani tushunasiz.

1. Ivanov A.M., Solnstev A.N., Gaevskiy V.V. i drugie. Osnovы konstrukstii avtomobilya. M.: Za rulem.- 2005.-336 s.

2. Fayzullaev E.Z., Muxitdinov A.A., Shomaxmudov Sh.Sh. va boshqa-lar. Transport vositalarining tuzilishi va nazariyasi. 1-qism. Toshkent.- Zarqalam.- 2005.- 432 b.