Mavzu 6. Dvigatellarining
rivojlanish istiqbollari
Tayanch so’zlar: samokat, bug’ dvigateli, benzinli dvigatel, dizel dviga-teli, gazotrubinali dvigatel, rotorli dvigatel, elektromobil, karbyurator, injektor, taqsimlash vali, gidrokompensator, siqish darajasi, porshen, yonish kamerasi, klapan, ishchi hajm, quvvat, burovchi moment, stilindr dia-metri, porshen yo’li, yuqori bosim nasosi, forsunka.
Mavzu rejasi: - dvigatellar tarixi;
- benzinli va dizel dvigatellari;
- rotorli dvigatellar;
- elektrodvigatellar.
Dvigatellar tarixi
Birinchi paydo bo’lgan avtomobillar bug’ dvigatellari bilan harakatga keltirilgan. Bu dvigatellarda yoqilg’i stilindrlardan tashqarida yoqilgan va suv qaynab bug’ga aylanib, dvigatel stilindriga yuborilgan va bu bug’ bosim ostida bo’lganligi uchun porshenni harakatga keltirgan. Birinchi bug’ dviga-telining ixtirochisi angliyalik Djeyms Uatt bo’lgan va u 1784 yili o’z ixtirosiga patent olgan. O’sha davrdagi bug’ dvigatellari juda og’ir va ular-ning foydali ish koeffistienti ham juda kichkina edi.
Samarali dvigatel faqat 1860 yilga kelib franstuz Jan Eten Lenuar tomonidan ixtiro qilindi va patent olindi. Bu dvigatelda porshen stilin-dr ichiga havo bilan gaz aralashmasini so’rib olar va porshen yuqori chekka nuqtaga yarmiga etganida elekt uchquni bilan yondirilar edi.
Bu ichki yonuv dvigateli amalga 1866 yili nemis ixtirochisi Avgust Otto tomonidan gaz bilan havo aralashmasi uchqun berishdan oldin stilindr ichida siqish prinstipi taklif etilganidan so’ng tadbiq etildi. Aralashma yonganidan keyingi ishchi stikl “OTTO StIKLI” deb atala boshlandi va u hozirgacha saqlanib kelmoqda.
Keyinroq angliyalik Duglas Klark ikii taktli dvigatelni ixtiro qildi. Biroq bunday dvigatellar ham keng qo’llanilmadi.
1892 yili Rudolf Dizel stilindr ichida faqat havo siqiladigan va siqilishdan qizigan havoga yonilg’ini purkab berish bilan uni yonishini ta’minlaydigan dvigatelga patent oldi.
Hozirga kelib 4 taktli benzinli dvigatellar va dizel dvigatellari yengil avtomobillarda, dizelli dvigatellar aksariyati yuk avtomobillarida keng qo’llanilmoqda.
Taktlarning ketma-ketligi 8-rasmda keltirilgan.
| 