Benzinlarning detonatsiyaga chidamliligi aniq etalon bilan so- lishtiriladi.
Izooktan C8H18 izomer tuzilishiga ega bo‘lgan parafin qatoridagi uglevodoroddir.
Uning detonatsiyaga chidamliligi yuqori bo‘lib, oktan soni 100 birlik sifatida qabul
qilingan. Izooktan siqish darajasi juda yuqori bo‘lgan dvigatellardagina detonatsi-
yalana boshlaydi. Geptan C
7
H
16
ham parafin qatoridagi uglevodorod bo‘lib,
zanjirsimon normal tuzilishga ega. Geptan
kuchli detonatsiyalanadi, uning
detonatsiyaga chidamliligi 0 ga teng. Buni etalon bilan aralashtirib, detonatsiyaga
chidamliligi 0 dan 100 gacha bo‘lgan yonilg‘i olish mumkin. Demak,
oktan soni
benzinlarning detonatsi- yaga chidamliligini bildiruvchi shartli o‘lchov birligi dir.
Yuqoridagi fikrlarga ko‘ra, tarkibida 24 foiz geptan va 76 foiz izooktandan iborat
aralashmaning detonatsiyaga chidamliligi, ya’ni oktan soni 76 ga teng bo‘ladi.
Tekshirish quyidagicha bajariladi. Bir silindrli dvigatelga oktan soni
aniqlanishi kerak bo‘lgan benzin quyiladi. Dvigatel
standart rejimda ishlatiladi,
so‘ngra ish davomida siqish darajasi detonatsiya bo‘lguncha asta-sekin oshirib
boriladi. Detonatsiyaningjadalligi detonometr deb ataluvchi maxsus asbob
yordamida qayd etiladi. Detonatsiya bo‘lgan siqish darajasi moslama yordamida
belgilab olinadi. Shundan so‘ng dvigatelga etalon yonilg‘i quyiladi. Buning uchun
izooktan va normal geptanning shunday
aralashmasini tanlash kerakki, dvigatel u
bilan
ishlatilganida
detonatsiyaningjadalligi
sinaladigan
benzin
bilan
ishlaganidagidek bo‘lsin.
So‘nggi yillarda benzinning detonatsiyaga chidamligi motor usulidan tashqari
tadqiqot usuli bilan ham aniqlanmoqda. Tadqiqot usuli bilan aniqlangan oktan soni
motor usuli bilan aniqlanganidan 7-10 birlikka katta bo‘ladi. Agarda benzinning
oktan soni tadqiqot usuli bilan aniqlangan bo‘lsa, benzin markasida «I» indeksi
yozi- ladi, masalan, AI-93. Mana shu ikki usul bilan aniqlangan
oktan sonlarining
farqi benzinning sezgirligi deyiladi. U benzinning fizik va fraksion tarkibiga
bog‘liq.
Detonatsiyaga chidamliligi izooktandan ham yuqori bo‘lgan uglevodorodlar
va ba’zi organik moddalar aniqlangan. Chunonchi, triptanning detonatsiyaga
chidamliligi 104 birlikka, toluolniki 103 ga, etil spirti va benzolniki esa 106 ga teng.
Detonatsiyaga chidamliligi izooktannikidan past bo‘lgan uglevodorodlar ham bor.
Masalan, oktanning oktan soni 20 ga, dekanniki 53 ga teng. Demak,
xususiy
uglevodorodlar va organik moddalar dvigatelda izooktandan yaxshiroq ishlaydi,
oktan hamda dekan esa geptandan yomonroq ishlaydi.
