1.2. Avtomobil elektr jihozlariga texnik xizm at k o ‘rsatish,
tekshirish va ta’mirlash uchun qo‘yiladigan talablar
Avtomobil elektr jihozlarining nosozliklari ko‘p hollarda ularga
xizmat ko ‘rsatish tartibi va sifatining buzilishi natijasida kelib chi-
qadi. X izm at ko‘rsatish jaray o n id a zaruriy operatsiyalarni baja-
rilmasligi yoki chala bajarilishi, xizm at k o ‘rsatish m u ddatiga am al
qilmaslik oqibatida o ‘ziga xos xususiyatga ega b o ‘lgan nosozlik ke
lib chiqadi. Elektr jihozlari agregatlarining ishonchliligi va b u tu n
ishlash m uddatida tavsifnom alarining barqaror h o la td a b o ‘lishi
ularga ko‘rsatiladigan texnik xizm atlam ing o ‘z vaqtida to ‘liq hajm da
bajarilishiga bog‘liq.
Ba’zan shunday hollar ham yuzaga keladiki, yetarlicha profi-
laktik xizm atlar ko'rsatilmaganligi sababli kelib chiqqan nosozliklar
bilan bir qatorda noto‘g‘ri k o ‘rsatilgan xizmat ham k atta zarar
keltirishi m um kin. Masalan, uzgich-taqsim lagich kontaktlari yuza-
sida m e’yoridan ortiq eroziya kuzatilsa, odatda, k on taktlar to za-
lanadi. Lekin, b a’zi hollarda k o ntaktlam ing yuzasida o ‘t oldirish
tizim ining ishiga salbiy ta ’sir k o ‘rsatm aydigan g ‘ad ir-b u d u rlik
paydo b o ‘lishi mumkin. Bunday hollarda kontaktlam ing yuzasini
tozalash, nafaqat, kerak emas, balki zararli hamdir. C h u n k i b u n -
day «tozalashlar» kontaktlam ing ishlash muddatini qisqartiradi. Bu
tavsiya tebranuvchi kuchlanish rostlagichlarining kontaktlariga ham
taalluqlidir. U zgich-taqsim lagich davriy ravishda moylab turilishi
zarur. A gar m oylash v aq tid a uning m iqdori
m e ’y o r i d a n
ortiq
b o ‘lsa, uzgich kontaktlariga tushib, ularning kuyishiga sabab bo‘ladi.
0 ‘zaro bir-biri bilan funksional bog‘liq b o ‘lgan elektr jihozlari
m ajm uyi elektr ta ’m inoti, ishga tushirish va o ‘t oldirish tizim la-
rini tashkil etadi. Bu tizim larda yuzaga keladigan va tashqi belgi-
lari b o ‘yicha bir-biriga o ‘xshash bo'lgan ko‘pchilik nosozliklar-
ning kelib chiqish sabablari turlicha bo‘lishi m um kin. Jihozning
nosozligini topish va uning yuzaga kelish sabablarini aniqlash uchun
k o ‘p hollarda bir qator tekshirishlar o ‘tkazish zarur b o ‘ladi. Tek-
shirish m a ’lum bir tizim b o ‘yicha olib borilishi kerak. Darslikning
keyingi boblarida u yoki bu nosozlikni tekshirish b o ‘yicha ko‘r-
satm alar keltirilgan. Tekshirishlarni tizimsiz olib borish no to ‘g‘ri
xulosa chiqarish va agregatlarni zaruratsiz avtom obildan yechi-
lish hollariga olib keladi.
E lektr jihozlarga taalluqli asboblarni zaruratsiz yechish, ularni
alohida qismlarga ajratish va yig‘ish bu asboblarning sifatiga sal-
biy t a ’sir ko‘rsatadi. X ususan, agregatlarni bo ‘laklarga ajratish va
yig‘ish jarayonida bir-biriga tu tash sirtlar orasidagi quymalarning
xususiyati o'zgarishi m u m k in . Zoldirli podshipniklarni valdan
ajratish paytida, zoldirlar va ularning yurish ariqchalariga zarba
tushm asligini har doim ham ta ’minlab bo‘lmaydi.
Elektr jihozlarining ish qobiliyati ko‘p jihatdan ularning izo-
latsiya sifatiga bog‘liq. Izolatsiya sifatini m a’lum belgilangan sinov
kuchlanishi ta ’sirida tekshiriladi. Chulg‘amlar, elektr m ashina va
apparatlarning boshqa tok o ‘tkazuvchi detallan, o ‘t oldirish tizi-
m ining past kuchlanish zanjiri, kommutatsiya jihozlarining tok
o ‘tkazuvchi qismlari qiym ati 550 V bo‘lgan o ‘zgaruvchan tokning
sinov kuchlanishi ta ’sirida tekshiriladi. Yoritish va yorug‘lik darak-
chilari, n azo rat-o ‘lchov asboblari tizimlariga taalluqli asboblari
220 V kuchlanishi ostida tekshiriladi.
Bir o ‘tkazgichli tizim b o ‘yicha ishlab chiqarilgan agregatlar-
ning izolatsiya xususiyatlarini tekshirish im koni b o ‘lm aganda,
u lar alo h id a qism larga ajratib tekshiriladi. Y uqorida keltirilgan
sinov kuchlanish qiym atlari tarkibida yarim o ‘tkazgichli asboblar
boMmagan elektr zanjirlarga taalluqlidir. Tarkibida yarim o ‘tkaz-
gichli asboblar bo ‘lgan zan jirla r akkum ulatorlar batareyasining
kuchlanishi ta ’sirida tekshiriladi.
Chulg‘am va boshqa to k o ‘tkazuvchi qism larni qalaylash uchun
maxsus nO C -61 yoki n O C -4 0 belgili q alay -q o ‘rg‘oshinli qotishm a
ham da tarkibida 25 % kanifol, 75 % yuqori darajada tozalangan
spirt bo ‘lgan kislotasiz flyus ishlatiladi.
Elektr jihozlarni tekshfrish, odatda, m axsus sinov qurilm alarida
amalga oshiriladi. A m m o bir qator tek sh irish larn i zarur elektr
o'lchov asboblari va reostatlar yordam ida h a m bajarish m um kin.
Keyingi boblarda o ‘lchov asboblari va ularni ishlatish uslublari kel-
tirilgan. Muayyan elektr o ‘lchashlarni o ‘tkazish uchun zarur b o ‘-
ladigan asboblarni tanlashning um um iy qoidalari niavjud. Elektr
o ‘lchashlar o ‘tkazish vaqtida asbobning strelkasi shkalaning chekka
qismiga yaqin boMmasligi lozim. Strelka shkalaning o ‘rta qismida
joylashsa, elektr o ‘lchash asbobi eng yuqori aniqlikka ega bo'ladi.
2-bob. ELEKTR TA’M IN O T I TIZIM I
|
