2.5-rasm. Э-108 belgili
qariga chiqarilgan quloqlariga qattiq bosiladi
akkumulatorlarning
(2.5-rasm ) va 5 sekund oxirida voltm etr
sinov asbobi.
k o ‘rsatishiga ko‘ra kuchlanish aniqlanadi.
2.6-rasm.
3 -1 0 7 belgili
akkum ulatorlar
batarey asin in g sinov
asbobi.
lshga yaroqli a k k u m u la to rn in g
kuchlanishi 1,7— 1,8 V chegarasida
boMadi. Kuchlanishning qiym ati 1,4—
1,6 V chegarasida b o ‘lsa, akkum ula-
torni zaryad qilish lozim. Agar kuch-
lanish 1,4 V.dan past bo'lsa, bunday
akkum ulatorlarni tekshirish va zaru-
rat b o ‘yicha ta ’mirlash zarur. Akku-
m ulato rn ing alo h id a bankalaridagi
kuchlanishi bir-biridan 0,1 V.ga farq
qilsa, ularni baravarlashtiruvchi usu-
lida zaryadlash lozim . B a’zan o ‘l-
chash boshlangan daqiqalard a asbob
1,7— 1,8 V k u chlanishni k o ‘rsatib,
oMchashning 5 sekundiga kelib kuch-
lanish pasayib ketadi. Bu akkum ulator p la stin alari sulfatlanib
qolganligining belgisidir.
U m um iy qopqoqli sig‘imi 190 A so atg ac h a b o ‘lg&n akku-
mulatorlarning kuchlanishi 3 -1 0 7 belgili sinov asbobi (2.6-rasm )
yordaniida oMchanadi. U ning kontakt o y o q ch alarid an biri uchi
o ‘tkir shchup bilan alm ashtirilgan. U m u m iy qopqoqli, 12 V.li
akkum ulatorning yuklam a ostida o ‘lch ang an kuchlanishi 5 se-
kund oxirida 8,9 V .dan k a tta b o ‘lsa, u ish g a y aro q li h iso b la-
nadi. Kuchlanishi 8,9 V.dan kani bo'lgan akkum ulatorlar bata-
reyasi nihoyat darajada razryadlangan yoki u n d a jiddiy nosozlik
mavjud bo‘ladi.
2.1.3. Akkumulatorlar batareyasini ishlatish
Akkumulatorlar batareyasini almashtirish uchun avval manfiy,
so'ngra musbat chiqish joylariga m a h k am la n g an o tkazgichlar
yechib olinadi. Shundan keyin akkum ulatorlar batareyasi avto-
mobildan olinadi. A kkum ulatorlar batareyasini avtom obildan olish
va joyiga qo ‘yishda uning bankalarini b irlash tiru vch i elem entlar-
aro o ‘tkazgichdan yoki chiqish joylaridan ushlab k o ‘tarish tavsiya
etilmaydi. Bu qopqoqlar atrofidagi m astikaning darz ketishiga olib
kelishi mumkin. Yangi akkum ulatorlar batareyasini o'rnatishdan
avval undagi elektrolitning sathi va zichligini tekshirish kerak. Shu-
ningdek, batareyani m ahkam lash m oslam alar va akkum ulatorga
ulanadigan elektr o ‘tkazgich 1 arMtTg-scfzh^if'ti tekshffish^.lp.zim.
[!_
>•
'¡y .'l
A vtom obilga a k k u m u la to rla r b atarey asin i o ‘rn atish d a m anfiy
qutb o ‘tk azg ich in i «massa»ga ulash oxirgi navbatda am alga oshi-
rilishi zarur.
A k k u m u la to r la r batareyasini ishlatishga tayyorlash. A vto-
m obillarda ishlatishga m o‘ljallangan akkum ulatorlar batareyasi
zavoddan, aso san , elektrolitsiz, quruq zaryadlangan plastinalar
bilan ch iq arilm o q d a. Bunday akkum ulatorlarni bir joydan ik-
kinchi joyga k o ‘chirib o ‘tish qulay, ularni nisbatan uzoq m uddat
davom ida (2 yilgacha) avtokorxona om borlarida saqlash va zaru-
rat tug‘ilganda te z d a ishga tushirish m um kin. Quruq zaryadlangan
ak k um ulato rlarni ishga tushirishdan oldin, ularga elektrolit qu-
yiladi va zaryadlan ad i.
Q o‘rg‘oshin-kislotali akkum ulatorlarda elektrolit sifatida toza
su 1 fat kislotaning distillangan suvdagi eritmasi ishlatiladi. Elektrolit
tayyorlash ja ra yo n id a suvni kislotaga quyish q a t’iy man etiladi.
Chunki bu h o ld a suvning ustki qatlam lari juda katta tezlik bilan
isib ketadi va qaynaydi, kislota bilan birgalikda atrofga sachray
boshlab, kishi terisiga tushib og‘ir kuyish jarohatlariga olib kelishi
mumkin. S hu n in g uchun elektrolit tayyorlashda fa q a t kislota suvga
ingichka oqim k o ‘rinishida jildillatib quyiladi va maxsus shisha
tayoqcha y o rd am id a uzluksiz aralashtirib turiladi. Elektrolit tay
yorlash u ch u n ishlatiladigan idishlarning materiali plastm assa-
dan yoki sop o ld an b o ‘lishi tavsiya qilinadi. Shisha idishlarning
elektrolit ta y y o rlash jaray o n id a ajralib chiqadigan issiqlik t a ’si-
rida yorilib ketish xavfi bor.
Elektrolit tayyorlashda yoki uni akkum ulatorga quyishda te-
gishli xavfsizlik choralari ko‘rilishi zarur, xususan, ko‘zoynak ta-
qilishi, rezina q o ‘lqop va etik, kislotaga chidamli materialdan tay-
yorlangan etik yoki kostum kiyilishi kerak.
Sof kislotani ishlatish va saqlash o ‘ta xavfli b o ‘lganligi sababli,
avtokorxonalarda, odatda, zichligi 1,4 • 10 kg/m 3, ga teng b o ‘lgan
kislotaning d istillan g an suvdagi eritm asi ishlatiladi va bu eritm a
yordam ida z a r u r zichlikka ega b o ‘lgan elektrolit tayyorlanadi.
1.2-jadvalda iqlim sharoitlari turlicha b o ‘lgan m intaqalar uchun
t ° ‘la zaryadlangan akkum ulator elektrolitlarining zichligi keltirilgan.
Q uru q zary a d la n g a n ak k u m u lato rlarg a quyilayotgan elek
trolit harorati 30 C dan yuqori va 15°C dan past bo‘lmasligi zarur.
Elektrolitning 25°C ga keltirilgan zichligi 0 ‘rta Osiyoning iqlim
sharoiti u ch u n yil davom ida 1 ,2 5 - 1 ,2 7 - 103 k g /m 3 oraIig‘idagi
qiym atlarda b o ‘lishi tavsiya qilinadi.
Q uruq zaryadlangan akk u m u lato rlarg a elektrolit qu y ish d an
oldin, h am m a shamollatish tu yn uk lari ochilishi va ak k u m u lato rg a
havoni kiritm aslik m aqsadida q o ‘yilgan barcha n a rsa la rn i, xu-
susan, tiqinlar tagidagi rezina lappaklar, yopishqoq tasm alar olib
tashlanishi, b a ’zi tiqin larn ing sh am ollatish tu y n u g id ag i p la st-
massa quyilm alar qirqib tashlanishi zarur.
2 .1-jadval
|
