Axborot-kutubxona texnologiyasi s indd

34
35
iii bOb. axbOrOt-KutubxOna 
MuassasaLariLarida MuLtiMedia 
vOsitaLari
3. 1. Axborot-kutubxona muassasalarida multimedia vositalarining 
tavsifi.
3. 2. Multimedia vositalari. 
3. 3. Distant uslubi.
3. 4. Multimedia tyumlarining texnik ta’minoti.
3. 5. Multimedianing amaliy dasturlari.
3. 6. Xorijiy tillarni o‘rganish uchun tizimlar.
3. 7. Axborot-kutubxona muassasalarida multimedia vositalaridan 
foy da lanishning roli va ahamiyati. 
Mavzuning maqsadi: 
axborot-kutubxona muassasalarida multimedia 
vositalari, ularning ishlatilishi, multimedia vositalarining tasnifi, distant 
uslubi, multimedia tyumlarining texnik ta’minoti, amaliy dasturlari, CD-
DVD disklar, elektron kitoblar, xorijiy tillarni o‘rganishdagi tizimlar, 
Partner elektron so‘zlovchi cho‘ntak kinozali haqida ma’lumot, Jet Book 
elektron o‘quv kitobi, axborot-kutubxonalarda multimedia vositalaridan 
foydalanishning roli va ahamiyatini ochib berish, ulardan foydalanishni 
o‘rgatishdan iborat. 
3. 1. axbOrOt-KutubxOna 
MuassasaLariLarida MuLtiMedia
vOsitaLarininG tavsifi
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2011–2015- yillarda 
Axborot-kommunikatsion texnologiyalari bazasida axborot-ku-
tubxona va axborot resurs xizmatlari sifatini yanada rivojlantirish 
chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ № 1487- sonli Qarori mazkur 
yillarda axborot-kutubxona tizimida olib boriladigan ishlarning 
Davlat dasturini aniq belgilab berdi. 2011- yil 13- aprelda qabul 
qilingan «Axborot-kutubxona faoliyati to‘g‘risida»gi O‘zbekiston 

36
37
Respublikasi Qonunining qabul qilinishi yuqorida olib boriladigan 
ishlarni qonunchilik asosida olib borishni ta’minlaydi. 
Ta’lim va o‘qitish, axborot-kutubxona sohalarida qo‘llaniladigan 
multimedia (Computer Based Training – CBT) shaxsiy foydalanish 
hamda biznes ishlarini yo‘lga qo‘yish uchun mo‘ljallangan. Mul-
timediani axborot-kutubxona sohasida qo‘llash ko‘lami kundan 
kunga yanada ortib bormoqda. Chunki yuqori kasbiy malakani 
ta’minlovchi bilim har doim tez o‘zgarib turadi. Bugungi o‘sish da-
rajasi, ayniqsa, texnika sohasida doimiy yangilanishni talab qiladi. 
Shu bois raqobatga asoslangan axborot-kutubxona o‘z faoliyatida 
ancha moslanuvchan bo‘lishi lozim. Bu oddiy xodimlar uchun 
ham, rahbarlar uchun ham birday haqqoniy yo‘l. Kompyuterlardan 
foydalangan holda o‘qitish uchun ma’lum tizim kerak, lekin bun-
day tizimni ishlab chiqarish uchun bunga ixtisoslashgan firmaga 
buyurtma berish kerak. Shu kunga qadar kompyuterlar yordamida 
o‘rgatish, xodimni o‘qitish va malakasini oshirish uchun nisbatan 
ishlab chiqarish sohasida ko‘proq qo‘llanilar edi. «Opel» firmasi 
xodimlari jamoa bo‘lib o‘qitishning yangi usulini ilgari surmoq-
dalar. «IBM» firmasi ham lokal tarmoqlar ishini namoyish qilish 
uchun kompyuterlardan foydalanilgan holda o‘qitish usulini qo‘lla-
moqda. 
Yetmishinchi yillarda o‘qitish uchun ilk bor kompyuterlardan 
foydalanish ancha samarasiz bo‘ldi. Chunki o‘sha paytlardagi 
texnikaviy va dasturiy vositalarni ishlab chiqarish sifati uncha 
yuqori bo‘lmagan. Bundan tashqari, dasturlar yetarli darajada 
moslanuvchan emas edi. 
Bugungi kunda esa o‘qitish dasturlari shunday tuzilganki, foy-
dalanuvchi o‘qitishning turli variantlaridan foydalanishi mumkin. 
Ya’ni u o‘quv materialini o‘zlashtirish davomida o‘qitish tezligini, 
material hajmini va uning murakkablik darajasini o‘zi belgilaydi. 
Ko‘pgina tadqiqotlar kompyuterlardan foydalangan holda o‘qi-
tish tizimining
 
muvaffaqiyatlarini e’tirof etmoqda. Eski an’anaviy 
ta’lim usullari bilan obyektiv taqqoslash juda qiyin, ammo multi-
media bazasida o‘zgaruvchi interaktiv dastur bilan ishlashga e’tibor 

36
37
ikki baravar kuchaydi. Aniq bir materialni o‘rganish uchun vaqtni 
tejash an’anaviy ta’lim usullariga nisbatan o‘rtacha 0 % ni tashkil 
qilyapti, o‘zlashtirilgan bilim esa xotirada ancha uzoq saqlanadi. 
Marketing bo‘yicha ekspertlar allaqachon (o‘qish tizimida mul-
timedia ilovasi paydo bo‘lmasdan avval) ko‘p martali tajribalarida 
o‘qish uslubi bilan o‘zlashtirilgan materialni xotirada tiklash (es-
lash) o‘rtasida kuchli aloqa borligini isbotlashgan. Masalan, eshitil-
gan materialning faqat to‘rtdan bir qismigina xotirada qoladi. Agar 
o‘quvchi ushbu materialni ko‘rish orqali o‘zlashtirish imkoniga 
ega bo‘lsa, xotirada qolgan material hajmi o‘ttiz foizga ko‘payadi. 
Mabodo, ham ko‘rish, ham eshitish orqali material o‘zlashtirilsa, 
uning 50 foizi xotirada qolar ekan. Agar o‘quvchi o‘rganish jara-
yonida faol harakat qilishga jalb etilsa, masalan, multimedia ilovasi 
kabi interaktiv o‘qitish dasturi yordamidan foydalanilsa, o‘zlashti-
rish hajmi 75 % ni tashkil qiladi. 
Biz bu yerda hatto taxminiy raqamli ma’lumotlarni keltirish 
qiyinligini ta’kidlab o‘tmoqchimiz, chunki turli tadqiqotlarda 
bu borada turli natijalar keltiriladi. Tajriba natijalarining har xil 
bo‘lishi tajriba xulosalarini noto‘g‘ri chiqarishdagina emas, balki 
turli ko‘rsatkichlarga ham bog‘liq. Ya’ni o‘zlashtirish, eslab qolish 
qobiliyati bir xil bo‘lgan kishilardan iborat ikkita guruhni topish 
mumkin emas. Shu bois bu mavzuda bundan buyon keltiriladigan 
ma’lumotlar o‘rtacha nisbatda olinganligiga e’tibor bering. 
O‘z xodimlarining malakasini oshirish uchun har yili o‘qishga 
ma’lum bir moliyaviy mablag‘ ajratuvchi yirik firmalarning yuqori
-
da aytilgan omillarni hisobga olgan holda ancha yirik mablag‘ni 
iqtisod qilishlari mumkin. Masalan, «DEC» firmasi o‘qitish va qa
-
yta o‘qitishdagi xarajatlarni kompyuter texnologiyasidan foydalan-
gan holda 40 mln dollarga iqtisod qildi. 
Bilim olishdagi bunday usulga quyidagilar sababchi:
– o‘rganilayotgan materialni chuqurroq va yaxshiroq tushinish;
– o‘quvchini yangi ilm sohasi bilan aloqaga kirishiga ishonti-
rish;
– o‘qitish vaqtini sezilarli darajada qisqartirish hisobiga vaqtni 
tejash;

38
39
– o‘zlashtirilgan bilim xotirada uzoq vaqt qoladi va amaliyotda 
qo‘llash lozim bo‘lganida qisqacha takrorlansa, tezda esga keladi. 
Multimedia bozori bilan shug‘ullanuvchi Shveytsariyaning 
Prognos institutining tadqiqotlariga ko‘ra, yaqin kelajakda kor-
xonalarda multimedialar juda keng qo‘llanila boshlanadi. To‘g‘ri, 
apparat vositalarining narxi tushib bormoqda, lekin hisoblash 
texnikasi tizimi (hTT)dan foydalanish natijasida, o‘qitish tizimini 
joriy etish xarajatlari ancha o‘sib bormoqda. Bitta o‘quv dasturi-
ning bir soatlik o‘quv vaqtini yaratishga, odatda, dasturlovchining 
200–250 ish soati ketadi. Dasturlarni yaratish uchun asbob-uskuna 
vositalarining sifati yaxshilangani va imkoniyati kengaytirilganiga 
qaramay, o‘quv dasturini yaratish xarajatlari ko‘payib bormoqda. 
Chunki dastur interfeysiga nisbatan talablar kuchaymoqda, shu-
ningdek, multimedianing yangi elementlarini dasturlarga kiritishga 
to‘g‘ri kelyapti. Albatta, muvaffaqiyatga erishish, ma’lum ma’noda, 
qo‘yilgan maqsadga ham bog‘liq. Agar biz amaliy faoliyat usul-
larini yangilashdan kelib chiqadigan bo‘lsak, multimedianing in-
teraktiv dasturidan foydalangan holda o‘qitish uslubini kelajakda 
katta zafarlar kutmoqda. 
Yana bir kamchilik shundan iboratki, hisoblash texnikasi tizimi-
dan foydalanib, o‘qitish tizimini yaratishga bo‘lgan buyurtma 
uchinchi tomonning axborot va ishlab chiqarish sirlarini ochish bi-
lan bog‘liq. Bunda shuni unitmaslik kerakki, bunday multimedia 
ilovalari iste’mol bozorida manfaat predmeti bo‘lib qoladi va bu 
manfaat zarur qurilmalar narxining doimiy tushishi bilan bog‘liq. 
«Lotus» firmasida, masalan, multimedia elementlariga ega 
bo‘lgan o‘qitish dasturi joylashtirilgan kompakt disklar mavjud. 

Download 17,68 Mb.