40
tasniflashning yagona tizimi hamda berilganlar bazasini qurish
uslubiyatining mosligidir.
Umumlashtirilgan hujjatlashtirish tizimi davlat, respublika,
tarmoq
va regional darajalarda yaratiladi. Uning asosiy maqsadi – umumiy
ishlab chiqarish turli sohalarining ko„rsatkichlarini taqqoslashdir. Ular
uchun qo„yiladigan talablar me‟yori ishlab chiqilgan:
umumlashtirilgan hujjatlashtirish tizimiga bo„lgan
talablar;
boshqaruvning turli darajalarida unifitsirlangan shakldagi
hujjatlarga bo„lgan talablar;
rekvizitlar va ko„rsatkichlar tarkibi va tartibiga bo„lgan talablar;
umumlashtirilgan shakldagi hujjatlarni tadbiq qilish tartibi,
yuritish va ro„yxatdan o„tkazishga bo„lgan talablar.
Ammo, umumlashtirilgan hujjatlashtirish tizimining mavjudligiga
qaramasdan, ko„plab korxonalarni tahlil qilib chiqilganda doimo o„ziga
xos kamchiliklar aniqlanadi:
qo„lda ishlov berish uchun katta hajmdagi hujjatlar; bir xil
ko„rsatkichlar
turli hujjatlarda takrorlanadi;
katta hajmli hujjatlar bilan ishlash mutaxassislarni asosiy
vazifalaridan chalg„itadi;
yaratilgan, ammo qo„llanilmaydigan ko„rsatkichlarning
mavjudligi va boshqalar.
Bunday kamchiliklarni bartaraf etish axborot ta‟minotini yaratishda
asosiy masalalardan biri hisoblanadi.
Axborot oqimlari sxemalari axborotning harakatlanish yo„li va
uning hajmi, boshlang„ich axborotning shakllanish joyi va natijaviy
axborotdan foydalanishni tasvirlaydi. Bunday sxemalarni tahlil qilish
natijasida barcha boshqaruv tizimini yanada
rivojlantirishning chora va
tadbirlarini ishlab chiqish mumkin.
Axborot hajmini aniqlash va uning to„liq tahlilini o„tkazish
imkonini beruvchi axborot oqimlari sxemasini tuzish quyidagilarni
ta‟minlaydi:
foydalanilmayotgan va takrorlanuvchi axborotlarni chiqarib
tashlash;
axborotni tasniflash va ratsional taqdim etish.
Bunda axborotning boshqaruv darajalari bo„yicha harakatlanish
bog„lanishlari masalalari batafsil ko„rib chiqilishi lozim.
Boshqaruv
qarorlarini qabul qilish uchun qanday ko„rsatkichlar zarur, qandaylari
zarur emasligini aniqlash lozim. Har bir ijrochiga faqat qo„llanilayotgan
axborot tushishi lozim.
41
Berilganlar bazasini qurish uslubiyati ularni loyihalashning nazariy
asoslarida jamlangan. Buni tushunish uchun asosiy g„oyalarini amalga
oshiruvchi ikkita ketma-ket bosqichlar misolida keltiramiz:
1-bosqich: uning faoliyati tarkibi
va sinfiyligini tushunish; axborot
oqimlari sxemasini qurish; mavjud bo„lgan hujjat almashinuvi tizimini
tahlil qilish; axborot obyektlari va ularga
mos xossa va vazifalarini
bayon etuvchi rekvizitlar (parametrlari, xossalari) tarkibini aniqlash
maqsadlarda korxonaning barcha funksional bo„limlarini kuzatish
2-bosqich:
1-bosqichda
kuzatilgan
faoliyat
doirasi
uchun
ma‟lumotlarning axborot-mantiqiy modelini qurish. Bu modelda
obyektlar va ular rekvizitlari o„rtasida barcha aloqalar o„rnata olingan va
optimallashtirilgan bo„lishi lozim. Axborot-mantiqiy
modeli uning
negizida yaratiluvchi berilganlar bazasini shakllantirish uchun asos
bo„ladi.
Axborot ta‟minotini yaratish uchun quyidagilar zarur:
korxonani boshqarish tizimining barcha funksiyalari, masalalari,
maqsadlarini aniq tushunish;
tahlil qilish uchun axborot oqimlari sxemasi ko„rinishida taqdim
etilgan axborotning yaratilish vaqtidan boshqaruvning turli
darajalarida qo„llanilishigacha bo„lgan harakatini aniqlash; hujjat
almashinuvi
tizimini zamonaviylashtirish;
kodlash va tasniflash tizimlarining mavjudligi va qo„llanilishi;
axborotning o„zaro bog„liqligini ifodalovchi axborot-mantiqiy
modellarini yaratish usullarini egallash;
mashina tashuvchilarida axborot massivlarini yaratish zamonaviy
texnik ta‟minotning mavjud bo„lishini talab qiladi.
