Axborot tizimlari nazariy asoslari magistratura mutaxassisliklari uchun o

116 
ixtiyoriy abonyenti bilan pochta almashinuvini amalga oshirish mumkin. 
Ham matnli, ham ikkilik fayllarni uzatish imkoniyati mavjud. 
MCI Mail 
– savdo uchun mo„ljallangan va Internet bilan 
bog„langan. Mijozlarga quyidagi xizmatlarni ko„rsatadi: pochta, faksimil 
va teleks. 
UseNet 
– tarmoq yangiliklarini olish, tarmoq elektron e‟lonlar 
taxtasini olish va unga axborotlarni joylashtirish imkoniyati. Internet 
tarmog„ining elektron taxtalari mavzular bo„yicha shakllantirilgan. 
Foydalanuvchi o„z ixtiyoriga ko„ra xohlagan yangiliklar guruhiga a‟zo 
bo„lishi mumkin. 
IRC (Internet Relay Chat) 
– Internet tarmog„i orqali suhbatni 
uzatish. Bu tizim foydalanuvchilarga tezkor rejimda murojaat qilish 
imkonini beradi. Insonlar guruhi qandaydir aniq munozara mavzusini 
qo„llovchi kanallarga birlashadilar. Xabar kiritilib, 
Enter 
klavishi 
bosilgandan so„ng, bir necha sekundda u kanalning barcha ishtirokchilari 
ekranida hosil bo„ladi. 
TelNet 
– kompyuterlarga masofaviy kirish xizmati. Abonentga 
Internet tarmog„ining ixtiyoriy kompyuteridan o„zining shaxsiy 
kompyuteri sifatida foydalanish, ya‟ni dasturlarni ishga tushurish, 
fayllarni o„qish va h.k.lar uchun imkon beradi. 
FTP (File Transfer Protocol) 
– fayllarni uzatish protokoli. 
Abonentga ikkilik va matnli fayllarni tarmoqning ixtiyoriy kompyuteri 
bilan almashish imkonini beradi. Foydalanuvchi masofaviy kompyuter 
bilan aloqa o„rnatib, undan o„z kompyuteriga fayllardan nusxa olishi 
yoki o„zining kompyuteridan masofaviy kompyuterga faylning nusxasini 
ko„chirishi mumkin. 
FTP 
kirishi mumkin bo„lgan fayllar to„plami 
FTP
- 
arxivlarga birlashtirilgan. Bunday fayllar tematika va kataloglar 
bo„yicha tartiblangan. 
NFS (Network File System) 
– taqsimlangan faylli tizim. Abonentga 
masofaviy uzoqlashgan kompyuter faylli tizimidan shaxsiy kompyuter 
tizimi sifatida foydalanish imkonini beradi. 
Lpr 
– tarmoqda chop qilish. Masofaviy (tarmoq) printerga chop 
qilish uchun faylni yuborish. 
Lpq 
– tarmoqda chop qilish. Tarmoq printerida navbatda turgan 
fayllarni ko„rsatadi. 
Ping – 
tarmoq orqali masofaviy EHMga kirishlilikni tekshirish. 
Talk – 
masofaviy uzoqlashgan foydalanuvchi bilan «suhbatlashish» 
imkonini beradi. Bunda kompyuter ekranida kiritilayotgan matn va 
masofaviy foydalanuvchi javoblari bir vaqtda chiqariladi. 
Yuqorida keltirilgan asosiy xizmatlardan tashqari, Internet tarmog„i 
www.ziyouz.com kutubxonasi

117 
quyidagi spesifik xizmatlarni ham taqdim etadi: 
Who is (kim bor) 
– Internet tarmog„i manzillar kitobi. So„rovga 
ko„ra masofaviy kompyuterlar va foydalanuvchilar haqida axborot olish 
mumkin. 
Gopher – 
Internet tarmog„ida keng tarqalgan axborot qidirish 
vositasi bo„lib, kalit so„zlar va iboralar asosida zarur axborotni qidirib 
topish imkonini beradi. Gopher tizimi bilan ishlash mundarijani 
ko„rishni eslatadi, bunda foydalanuvchiga bir qator ichma-ich 
joylashgan menyulardan o„tish va zarur mavzuni tanlash taklif etiladi. 
Hozirgi kunda Internet tarmog„ida 2000 dan ortiq Gopher-tizimlar 
mavjud. Ular yordamida har doim zarur axborotlarni topish mumkin. 
Muammolar yuzaga kelganda 
Veronica 
xizmatidan foydalanish 
mumkin. Veronica foydalanuvchilarni o„zlari qidirish zaruratidan ozod 
qilgan holda Gopherning 500 dan ortiq tizimlarida qidiruvlarni amalga 
oshiradi. 
Wais – 
axborot olish vositasi. Gopherga nisbatan yanada kuchli 
vosita hisoblanadi. Chunki u hujjatlarning barcha matnlarida kalit 
so„zlarni qidirishni amalga oshiradi. Waisga so„rovlar soddalashtirilgan 
ingliz tilida yuboriladi. Bu ularni mantiqiy algebra tilida shakllantirishga 
nisbatan juda yengil va mutaxassis bo„lmagan foydalanuvchilar uchun 
Waisni yanada jozibador qiladi. Wais bilan ishlash jarayonida 
foydalanuvchilar zarur materiallarni topish uchun ko„p vaqt 
sarflamaydilar. Internet tarmog„ida 200 dan ortiq Wais-kutubxonalar 
mavjud. Axborotlar akademik tashkilotlar xodimlari tomonidan taqdim 
etilganligi sababli, ularning asosiy qismini kompyuter sohasidagi 
bilimlar va izlanishlar tashkil etadi. 
Webster 
– ingliz tili slovarining tarmoq talqini. 
Faks-servis 
– foydalanuvchiga tarmoq faks-serveridan foydalangan 
holda faksimil aloqasi yordamida xabar jo„natish imkonini beradi. 
Elektron tarjimon 
– unga jo„natilgan matnni bir tildan ikkinchi tilga 
tarjima qilishni ta‟minlaydi. Elektron tarjimonga murojaat qilish 
elektron pochta orqali amalga oshiriladi. 
Amalda tarmoqning barcha xizmatlari mijoz-server printsipiga 
asosida qurilgan. Internet tarmog„ining serveri deyilganda mijozlarga 
qandaydir tarmoq xizmatlarini taqdim eta oladigan kompyuterlar 
tushuniladi. Mijoz- server aloqasi odatda quyidagicha amalga oshiriladi: 
mijozlardan so„rovlar kelganda server tarmoq xizmatlari ko„rsatuvchi 
turli dasturlarni ishga tushuradi. Ishga tushurilgan dasturlarning 
bajarilishi natijasida server mijozlarning so„rovlariga javob beradi. 
Tarmoqning barcha dasturiy ta‟minotini ikki guruhga bo„lish 
www.ziyouz.com kutubxonasi

118 
mumkin: mijoz va server dasturiy ta‟minotlari. Bunda serverning 
dasturiy ta‟minoti tarmoq xizmatlarini taqdim etish uchun xizmat qiladi. 
Mijoz dasturiy ta‟minoti esa serverga so„rovlarni uzatish va ularga 
javoblarni olishni ta‟minlaydi. 

Download 2,13 Mb.