Tayanch so‘z va iboralar: multimedia, video, audio, distant uslubi, Movie maker,
Media player, SoundForce.
Multimedia – gurkirab rivojlanayotgan zamonaviy axborotlar texnologiyasidir.
Uning ajralib turuvchi belgilariga quyidagilar kiradi:
Axborotning xilma– xil turlari: an’anaviy (matn, musiqa, jadvallar, bezaklar va
boshqalar) , original (nutq, musiqa videofilmlardan parchalar, telekadrlar, animastiya va
boshqalar) turlarini bir dasturiy mahsulotda integrastiyalaydi (14. 1-rasm). Bunday
integrastiya axborotni ro`yxatdan o`tkazish va aks ettirishning turli qurilmalari: mikrofon,
audio-tizimlar, videokamera,elektron musiqiy asboblardan foydalanilgan xolda
kompyuter boshqaruvida bajariladi;
Muayyan vaqtdagi ish, o`z tabiatiga ko`ra statik bo`lgan matn va grafikadan farqli
ravishda, audio va videosignallar faqat vaqtning ma’lum oralig`ida ko`rib chiqiladi.
Video va audio axborotlarni kompyuterda qayta ishlash va aks ettirish uchun markaziy
prostessor tez harakatchanligi, ma’lumotlarni uzatish shinasining o`tkazish qobiliyati,
operativ (tezkor) va video-xotira, katta sig`imli tashqi xotira (ommoviy xotira) , xajm va
kompyuter kirish-chiqish kanallari bo`yicha almashuvi tezligini taxminan ikki baravar
oshirilishi talab etiladi;
«Inson-kompyuter» interaktiv muloqotining yangi darajasi, bunda muloqot jarayonida
foydalanuvchi ancha keng va har tomonlama axborotlarni oladiki, mazkur xolat ta’lim,
ishlash yoki dam olish sharoitlarini yaxshilashga imkon beradi.
Multimedia tushunchasi 90-yillar boshida hayotimizga kirib keldi. Uning o`zi nima degan
savol tug`iladi? Ko`pkina mutaxasisslar bu atamani turlicha taxlal qilishmoqda. Bizning
fikrimizcha, multimedia– bu informatikaning dasturiy va texnikaviy vositalari asosida
audio, video, matn, grafika va animatsiya (ob’ektlarining fazodagi harakati ) effektlari
asosida materiallarni foydalanuvchilarga etkazib berishning mujassamlangan holdagi
ko`rinishidir. Multimedia vositalarining 1981 yildagi yalpi oboroti 4 mlrd. AQSh
dollarini tashkil qilgan bo`lsa, 1994 yili esa 16 mlrd. AQSh dollarini tashkil qildi. Hozirgi
kunda esa sotilayotgan har bir kompyuterni multimedia vositalarisiz tasavvur qilib
bo`lmaydi. Kompyuterlarning 70-yillarda ta’lim sohasida keng qo`llash yo`lida
urunishlar zoe ketganligi,avvolombor, ular unumdorligining nihoyatda pastligi bilan
bog`liq edi. Amaliyot shuni ko`rsatmoqdaki, multimedia vositalari asosida o`quvchilarni
o`qitish ikki barobar unumlidir va vaqtdan yutish mumkin. Multimedia vositalar asosida
bilim olishda 30% gacha vaqtni tejash mumkin bo`lib, olingan bilimlar esa xotirada uzoq
muddat saqlanib qoladi. Agar o`quvchilar berilayotgan materiallarini ko`rish (video)
asosida qabul qilsa, axborotni xotirada saqlab qolishi 25-30% oshadi. Bunga qo`shimcha
sifatida o`quv materiallari audio, video va grafika ko`rinishida mujjassamlashgan holda
berilsa, materiallarni xotirada saqlab qolish 75% ortadi. Bunga biz multimedia vositalari
asosida chet tillirini o`rganish jarayonida yana bir bor ishonch hosil qildik.
Multimedia uchun zamonaviy CD-ROM texnologiyalari taqdimnomasi ilk marta 1987 yil
Sietldagi konferenstiyada Second Microsoft CD-ROM Conference bo`lib o`tdi va bu sana
video audioaxborotli to`laqonli multimedianing paydo bo`lishi boshlanishi deb
hisoblanadi.
Multimedia tarkib topishning bundan keyingi qadami CD-I texnologiyasi (Compact Disc
Interactive-interaktiv videodisklar) bo`ladi ular kompyuter yordamida lazerli
videomurvatni boshqarish yo`li bilan kompakt diskdan axborotni ixtiyoriy tanlashni
tashkil etishga imkon beradi. Bu texnologiyani Philips Electronics firmasi ishlab chiqadi
va Sony, IBM, Microware firmalari tomonidan qo`llab- quvvatlanadi.
IBM va Intel firmalari tomonidan ishlab chiqilgan va multimedia tizimlari qurilishi uchun
foydalaniladigan DVI texnologiyasi to`rt bazaviy unsurdan tashkil topgan.
TEXNIK TIZIMLARDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
79
videotizimning asosi bo`lgan ixtisoslashgan mikroprossessor turkumi (masalan, tasvirlar
kompressiyasi va dekompressiyasi uchun Intel firmasining i82750 PB piksel prostessori;
signallarni raqamli qayta ishlash uchunTexas Instrument firmasining TMS320C10
prstessori; tasvirning videoxotirasida joylashgan ifoda uchun Intel firmasining i82750DB
displeyli prostessori va boshqalar) ; oxirgi paytlarda bulardan ham zamonaviylari
bozorda taklif qilinmoqda.
drayverlar (Video Driver, Audio Driver,VRAM Driver,CD-ROM Driver) va alohida
kichik tizimlar darajasidagi dasturiy interfeys: grafika va videoeffektlar ma’lumotlari
kompressiyasi va dekompressiyasi AVSS (Audio/Video Support System) ,RTX (Real
Time Executive) STD (Standart) multivazifadorligini ta’minlash, xotirani,kirish-chiqishni
boshqarish va boshqalar;
galma-gal paydo bo`luvchi audio va video axborot saqlovchi, ma’lumotlarni CD-ROM
jamg`aruvchisidan foydalanilganda tezligi bir tekisligini ta’minlovchi maxsus shaklli
fayllar;
sub’ektiv qabul qilishga yo`naltirilgan va ba’zi yo`qotish yoki buzib ko`rsatishlarga yo`l
qo`yuvchi axborotning turli namunalari/tiklash algoritmlari. Bu texnologiyani
qo`llashning eng oddiy misoli bo`lib, siyraklash algoritmi,ya’ni tasvirning diskretligini
kamaytirish uchun xizmat qilishi mumkin. JPEG (Joint Photograhic Experts Group) statik
tasvirlarni siqishning eng ko`p tarqalgan vizual zararsiz 20…50 martagacha siqilishiga
olib borish mumkin. Harakatlanayotgan tasvir va audioaxborotlar uchun prediktiv
kodlash (Predictive Coding) algoritmlaridan foydalaniladi. Bu guruh algoritmlari orasida
MPEG (Moving Pictures Experts Groups) algoritmlarini ajratib ko`rsatish mumkin, ular
25.. 50 marta siqish koeffistientini ta’minlaydi. Jumladan, agar 24- betli rangli va 30
kadrlar/s. li 640 x480 o`lchamli siqilmagan raqamli televizion tasvir uchun 27 Mb/s
ma’lumotlarni uzatish tezligini 550kb/s. gacha kamaytiradi. MPEGI algoritmi,
shuningdek, siqish koeffistienti 5…10 marta bo`lgan audioaxborotlar kompressiyasi
uchun ham qo`llaniladi. Quyidagi 14. 6-rasmda distant uslubi asosida ta’lim berishda
kompyuter texnologiyalari texnikaviy ta’minoti qanday bo`lishi kerakligi ko`rsatilgan.
Rasmdan ko`rinib turibdiki, distant uslubini qo`llashda jahon axborotlar bozoriga ham
chiqish kerakdir, bu esa qo`shimcha texnik vositalarni jalb etishni talab qiladi. DVI
texnologiyasida foydalaniladigan vdeo siqish algoritmlari, ular real vaqt miqyosida
siqishni amalga oshirish va xuddi videomagnitafondagi kabi sifat darajasida kompyuter
(Real Time Video) vinchesteriga ma’lumotlarni yozishga imkon beradi, bunda CD-ROM
ni tayyorlashga zaruriyat qolmaydi.
MPEG rusumli nosimmetrik kompressiya algoritmlari, ular CD-ROM (Prodiction Level
Video) ga yozish uchun mahsulotni bozorbop yo`sinda yaratishda foydalaniladi va
multimedianing tizimida videoni faqat aks ettirishni ta’minlaydi. Bunda videoni siqish
darajasi 100… 160 martaga etadi, videomagnitafon yozuviga yaqin sifat saqlanadi. 25:1
siqish koeffistienti displeyning chorak ekranida yaxshi sifatli
videotasvirni olish uchun kifoya. 10:1 nisbatda siqilganda DVI texnologiyasi bo`lgan
Real Time Video tasvirnili darcha to`liq ekranning 1/5 qismini egallaydi. Audioaxborot
yomon siqiladi (mumkin bo`lgan siqish koeffistienti 1,9-2,5) , bu hol tinglash
a’zolarining buzib ko`rsatishlarga befarq emasligi bilan izohlanadi.
Shunday qilib, DVI texnologiyalari video va audioni aks ettirish uchun zarur bo`lgan
axborot hajmini keskin qisqartirishga imkon beradi, bu hol ma’lumotlar umumiy hajmini
kamaytirishga va multimedianing fan, ta’lim, biznes va aloqa sohalariga keng kirib
borishga olib keladi. Bunda foydalanuvchiga interaktiv lazerli videodisklar
tayyorlovchilari xizmatiga murojaat etmay,o`z amaliy multimedianing tizimlarini
yaratish, axborotning barcha turlarini saqlash uchun oddiy vinchesterdan foydalanish
imkoniyatini beradi. Bundan tashqari, hozardayoq multimedia ovoz berilgan, tasvirli
hujjatlarni Ethernet tarmoqli platasi orqali kompyuter tarmog`iga jo`natish mumkin.
TEXNIK TIZIMLARDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
80
Biroq, videotasvirli, to`liq tarmoqli multimedianing tizimlari uchun taxminan 200:1
siqish koeffistienti zarur. Bunday ko`rsatkichga hozirdayoq erishish mumkin va bu
boradagi ishlar muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda.
|
