Kompyuter grafikasi – EHM boshqaruvida grafik ob’ektlarni kiritish, chiqarish,
tasvirlash, o‘zgartirish va tahrirlashdir.
Kompyuter animatsiyasi – ekranda tasvirlarni “jonlantirish”, kompyuterda dinamik
tasvirlar sintezidir.
Kompyuter grafikasi – informatikaning mahsus qismi bo‘lib, dasturiy-apparat hisoblash
komplekslari yordamida tasvirlarni yaratish va qayta ishlash usullari va vositalarini
o‘rganadi.
Virtual fazoda xajmli ob’ektlarni yaratish usullarini o‘rganuvchi soha uch o‘lchovli (3D)
grafika deb nomlanadi. Odatda unda tasvir yaratishning vektorli va rastrli usullaridan
foydalaniladi.
Kompyuter grafikasi turlari.
Tuzilishiga ko‘ra tasvirlar rastrli yoki vektorli bo‘lishi mumkin. Masalan tasvir xosil
qilishda skaner uni ko‘pgina mayda elementlar (piksellar)ga bo‘lib chiqadi va ulardan
rastrli surat xosil qiladi.
Piksel – bu rastrli tasvirning eng kichik elementi bo‘lib, uning rangi kompyuter
xotirasiga bitlarning ma’lum bir miqdori vositasida kiritiladi. Masalan 800x600 suratda
bu sonlar gorizontal bo‘yicha (800) va vertikal bo‘yicha (600) piksellar sonini belgilaydi.
Piksellar soni qanchalik ko‘p bo‘lsa tasvirning ekrandagi va qog‘ozda chop etilgandagi
sifati (razreshenie) yuqori bo‘ladi.
Vektorli grafikada tasvirlar matematik egri chiziqlarni rangi va bo‘yalish rangini
ko‘rsatish orqali xosil qilinadi. Maslan oq fondagi qizil ellips bor yo‘g‘i ikki formula –
to‘g‘ri to‘rtburchak va ellipsning ranglari, o‘lchamlari va joylashuvini aniqlovchi
formulalari orqali tasvirlanadi. Demak, bunday tasvirlash kompyuter xotirasida rastrli
rasmdan ko‘ra kamroq joy egallaydi.
Vektorli tasvirlarning yana bir afzalligi – ularning sifatini yo‘qotmagan xolda
kattalashtirish yoki kichiklashtirish imkoniyatidir. Ob’ektlarni masshtablash matematik
formulalardagi mos koeffitsientlarni kattalashtirish yoki kichiklashtirish orqali amalga
oshiriladi.
SHunday qilib rastrli yoki vektorli formatni tanlash tasvir bilan ishlash maqsad va
vazifalaridan kelib chiqqan xolda amalga oshiriladi. Rangni uzatishning fotografik
aniqligi talab etilgshanida rastrli formatdan foydalanish lozim. Logotip, sxemalar va
chizmalarni tasvirlashda vektorli formatdan foydalanish maqsadga muvofiq. Shuni
ta’kidlash lozimki, rastrli va vektorli tasvirlashda (matn ham) grafika ekranga yoki chop
etish qurilmasiga nuqtalar jamlanmasi sifatida uzatiladi.
TEXNIK TIZIMLARDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
73
Kompyuter grafikasi bilan ishlovchi dastur sinflari.
Xozirgi kunga kelib kompyuter grafikasi va animatsiyasi vositalari kirib bormagan
soxani topish kiyin.
Kompyuter grafikasi va animatsiyasi vositalarini kullanish soxasiga kura kuyidagi
guruxlarga ajratish mumkin:
poligrafiya ishlari uchun muljallangan kompyuter grafikasi dasturlari;
ikki o’lchamli rang tasvir kompyuter grafikasi;
takdimot ishlari uchun muljallangan dasturlar;
ikki o’lchamli animatsiya dasturlari;
uch o’lchamli animatsiya dasturlari;
ikki o’lchamli animatsiya dasturlari;
ikki o’lchamli va uch ulchamli animatsiya dasturlari;
videotasvirlarni qayta ishlovchi komplekslar;
ilmiy vizuallashtirish ishlarini bajaruvchi dasturlar.
Kompyuter grafikasi va animatsiyasi dasturlari rassom va dizaynerlar, poligrafchi va
kinematografchilar, kompyuter uyinlari va ukitish dasturlari yaratuvchilari, klipmeyker
va olimlar, shuningdek uz faoliyatida turli formatdagi tasvirlardan foydalanuvchi barcha
mutaxassislarda xam katta kizikish uygotadi.
Poligrafiya ishlari va rasm chizish uchun muljallangan kompyuter grafikasi dasturlari
matnni turli kurinishdagi illyustratsiyalar bilan tuldirish, saxifalar dizaynini yaratish,
xamda yukori sifatli poligrafiya maxsulotlarini chop ettirish imkoniga egadirlar. Bunday
dasturlarga misol kilib, tasvirlarni kayta ishlash imkonini beruvchi Adobe Photoshop
rastrli paketini keltirish mumkin. Bu va shunga uxshash paketlar rastrli tasvirlarni
taxrirlash va montaj kilish uchun zarur bulgan vositalardan: skanerlangan tasvirlar
rangini korreksiyalash, fotosuratlarni «tekislash», maxsus effektlar va maskalardan
foydalanish imkonini beradi. Paketning sunggi versiyalari tasvirlarning kup katlamli
tuzilmasini kullash bilan birga vektorli konturlarni yaratish va taxrirlash imkoniyatlariga
xam ega. Paket tarkibiga turli maskalar, kup sonli filtrlardan tashkari rang bilan ishlash
va maxsus effektlarni yaratishga muljallangan vositalar majmui kiritilgan.
Rastrli paketlardan tashkari poligrafiya ishlari uchun muljallangan vektorli kompyuter
grafikasi dasturlari xam mavjud. Bulardan Windows tizimi uchun muljallangan Adobe
Illustrator va Corel Draw dasturlari xakida aytib utish mumkin. Adobe Illustrator
illyustratsiyalar yaratish, saxifalarning umumiy dizaynini ishlab chikish, xamda tayer
tasvirni yukori sifatda chop etishga mo‘ljallangan. Paket ixtieriy shakldagi simvollar va
figuralarni yaratib, sung ularni masshtablash, aylantirish(uz uki atrofida) va
deformatsiyalash imkoniyatlaridan tashkari matn va kup varakli xujjatlarni kayta ishlash
vositalariga ega.
Corel Draw vektorli paketi rasm chizishdan tashkari turli grafiklarni tayerlash va rastrli
tasvirlarni taxrirlash ishlarini bajara oladi. Bu dastur fayllarni boshkarish, kompyuter
displeyida slayd-filmlar namoyish etish, «kulda» chizish va tasvir katlamlari bilan
ishlash, uch ulchamli maxsus effektlarni qo‘llash, matnni kayta ishlash vositalari bilan
ta’minlangan. Bulardan tashkari Windows muxitida ishlovchi Adobe PhotoStyler, SGI va
Macintosh kompyuterlari uchun muljallangan Barco Creator, Live Picture, Scitex Blaze,
Linotype Da Vinci, Eclipse, Pixelfx dasturlari xam keng tarkalgan. Barco Creator dasturi
uzining ishlash tezligi, xamda keng funksional imkoniyatlari bilan ajralib turadi.
Takdimot ishlari dasturlari.
Macintosh va Windows muxitlarida ishlatiluvchi takdimot dasturlar paketidan anchadan
buyon mavjud dasturlar guruxini ajratib kursatish mumkin. Bu guruxga Lotus firmasining
Freelance Graphics, Software Publishing firmasining Harvard Graphics, Microsoft
korporatsiyasining Power Point dasturlari kiradi. Bu dasturlarni ishlab chiquvchilari xar
TEXNIK TIZIMLARDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
74
bir yangi versiyasi(rusumi)da ishlatiladigan vositalarni kupaytirib imkoniyatlarini
kengaytiradilar.
Macintosh va Windows muxitlaridagi yangi turdagi takdimot dasturlari paketi
multimedia vositalarini yanada to‘lik ishlatishga muljallangan. Bu dasturlar video a
tovushli fayllarni qulay uzatish (improt kilish), diagrammalarda annimatsiya vositalaridan
keng foydalanish imkonini beradi.
YAngi turdagi takdimot dasturlar katoriga Macromedia firmasining Action xamda Gold
Disk firmasining Astound dasturlar paketi (tuplami) kiradi.
Power Point dasturi MS OFFICE dasturlar to‘plami tarkibiga kiradi. Undan foydalanish
oson, kulay. Dasturda o‘rgatuvchi o‘quv dasturi, tayyor takdimot namunalari, matn bilan
ishlash vositalari, boshlovchilar uchun foydali yordam tizimi mavjud .
Power Point dasturida ichki multimedia vositalari bo‘lmasada, bu vositalarni OLE-2
(Object Linking and Embedding) texnologiyasi yordamida kengaytirish va to‘ldirish
mumkin.
Astound dasturi (paketi) yangi takdimot dasturlari ichida eng yaxshilaridandir. U
ishlatilishi soddaligi bilan ajralib turadi. Tovushli kliplar, xarkatli tasvirlar va
multimedianing boshka elementlaridan bir vaktning o‘zida baravar (sinxron) ishlatishga
imkon beradi.
Takdimot dasturlari ichidan OS/2 va Macintosh muxitida ishlovchi komponovka
(ixchamlashtirish, birlashtirish) va dizayn vositalariga ega Adobe Persuasion dasturini,
Windows muxitida ishlovchi kuchli rasm chizish vositalari qulay boshkaruvga ega
Novell Presentations dasturini, xamda slayd-ko‘rgazmalar uchun Lifeboat Publishers
firmasining Demo-it dasturini, takdimotlar imkoniyatlarini kengaytirish uchun
mo‘ljallangan Macromedia firmasining Director dasturlarini aloxida e’tiborga olish kerak
bo‘uladi.
Ilmiy vizuallashtirish dasturlari
Ilmiy vizuallashtirish dasturlar nafaqat maxalliy rejalashtirish masalalarini xal kilishga,
balki kuyosh portlashlarini vizualashtirish masalalarini xal qilishgacha mo‘ljallangan.
SHK da ishlatiladigan ilmiy va muxandislik grafikasi dasturlari ichidan Golden Software
firmasining Surfer va Grapher, MapViewer dasturlarini aloxida kursatish mumkin. Bu
dasturlar tekislik va grafiklar xamda rangli kartalar(xaritalar) yaratish uchun
mo‘ljallangan. Ular DOS va Windows muxitlarida ishlaydi. Rangli grafik va xaritalarni
bu dasturlar yordamida ixtiyoriy monitor yoki tashki qurilmalarga chikarish mumkin.
Surfer paketi z=f(x,y) kurinishdagi funksiyalar bilan aniklanadigan ikki ulchovli
berilganlarga ishlov berish va vizuallashtirishga muljallangan. U tekislikning rakamli
modelini kuradi, yordamchi amallarini bajaradi xamda natijalarni vizuallashtiradi.
Grapher dasturi y=f(x) kurinishdagi funksiyalarga ishlov berish va grafiklarini yasashga
muljallanagan. Unda bir rasmdagi grafiklar soni va grafiklardagi egri chiziklar soni
cheklanmagan. Xar bir egri chizik 32000 tagacha nuktadan iborat bo‘lishi va bir grafikda
xar xil ulchovli, masshtabli bir nechta koordinata uklari bulishi mumkin. MapViewer
paketi kartalarni kiritish taxrirlash-masshtablarni o‘zgartirish, koordinatalarni o‘zgartirish
xamda kartalar bilan boglik rakamli axborotga( masalan- demografik ma’lumotlarga)
ishlov berish va grafik ko‘rinishda chiqarish imkonini beradi.
YUkorida keltirilgan vizuallashtirish dasturlaridan tashkari umumiy xolda ishlatiladigan
kuyidagi vizuallashtirish dasturlari xam bor: IRIS Explorer, VIS-5D, PV- Wave,
Khronos, Data Visualizer, Data Explorer.
SGIdagi Earth Watch dasturi yordamida Er ob–xavo sharoitining uch ulchovli tasvirini
modellashtirish va kursatish, kosmik suratlar asosida topologik tekisliklarini kurish
xamda ob-xavo ma’lumotlarini bir xafta oldin berish mumkin.
Video va komponovka bilan ishlash tizimlari.
TEXNIK TIZIMLARDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
75
Rakamli videotasvirlarga ishlov berish dasturlari xamda ikki ulchovli va uch ulchovli
grafikadan foydalangan xolda kupkatlamli kompozitsiyalarni yaratish, murakkab(s’emka)
suratga olish jarayoni o‘rnini egallashi, kompyuter grafikasi yordamida suratga olingan
materiallarga ishlov berish, suratga olingan materiallarni kompyuter animatsiyasi bilan
qo‘shish, natijalarni kino va videotasmalarga chikarish mumkin.
Windows va Macintosh muxitlarida ishlovchi videotasvirlarni taxrirlash dasturi Adobe
Premier rakamlashtirilgan videoni, statik tasvirlarni va tovushli fayllarni montaj qilish
imkonini beradi. Paketning eng oxirgi versiyasi (rusumi) turli usullar bilan bir nechta
mustakil videoroliklarga ishlov berish, ko‘pgina filtrlardan foydalanish, maxsus effekt va
shriftlarni xosil kilish imkoniga ega. Bu dasturning raqobatchilari sifatida ATI
firmasining MediaMerge dasturini, eng kuchli dasturlardan yukoridagi Adobe
firmasining CoSA After Effects dasturini ko‘rsatish mumkin. SGI muxitida ishlovchi
Composer dastur Alias/Waferfront firmasining maxsulotidir. Bu dastur maxsus
effektlarni yaratish, videoyozuv vositalari, kompleks saxnalarni xosil qilish
uskunalaridan foydalanish imkoniga ega .SHular yordamida yukori sifatli video
maxsulotlarni yaratish, yozish, taxrirlash, mumkin. Bulardan tashkari aloxida kadrlarni va
animsiyali kliplarni kompanovka qilish, aralashtirish (mikshirovat), ularga maxsus
effektlarni matnlarni qo‘shish mumkin. Paket (dastur) nafakat videoyozuvning oxirgi
natijasini, balki oralik kadrlarni (natijalarni) quyi imkoniyati kichik ekranlarda kuzatish
ko‘rish mumkin.
Composer dasturi barcha kino va videoformatlarni xamda video bilan ishlovchi
kurilmalarni qo‘llash imkonini beradi. Bu dasturlardan tashkari SGI muxitida videoga
ishlov beruvchi Chiron firmasining Liberty, Integrated Research firmasining Harmony,
Parallax firmasining Matador, Avid firmasining Media Suite Pro, Discreet Logic
kompaniyasining Flint paketi, Flame, Interno, XAOS firmasining Pandemonium
dasturlari mavjud.
Modellashtirish (2D va 3D).
2 o‘lchovli va 3 o‘lchovli modellashtirish dasturlari dizaynerlik va muxandislik
ishlanmalari uchun qo‘l keladi. Bulardan tashkari bu dasturlarni uch o‘lchovli animatsiya,
poligrafik, takdimot paketlari bilan to‘ldirish mumkin.
Modellashtirish dasturlari ichida WINDOWS muxitida ishlatiluvchi eng kuchli
avtomatlashtirilgan loyixalash tizimi isfatida Autodesk firmasining AutoCad dasturini
olish mumkin. Odatda, AutoCad ni avtomatlashtirilgan loyixalash tizimi(SAPR)ning
grafik yadrosi sifatida qabul qiladilar. Dastur yordamida turli chizik, yoy, matnlar xosil
qilish, taxrirlash, 2D va 3D modellarni yaratish, loyixalash jarayonida vujudga keladigan
ko‘pgipa muammolarning echimini avtomatlashtirish, xususiy ssenariy va
makrokomandalar yaratib, aniq(konkret) masala va ilovalarga tizimni sozlash,
adaptatsiya qilish mumkin.
AutoCad paketi Auto LISP ichki dasturlash tiliga ega bulib, uning yordamida
foydalanuvchi yangi buyruklarni xosil kilishi va xatto yukori darajadagi dasturlash
tillaridan foydalanishi mumkin.
IBM va Macintosh muxitlarida uch o‘lchovli modellashtirish uchun ko‘pincha Alias/
Wavefront firmasining splaynli modellashtirish dasturi Sketch! ishlatiladi. Bu dastur
yukori sifatli vizuallashtirish imkonini beradi. Ray Dream Designer dasturi esa maxsus
modellashtirish vositalari to‘plamiga ega bo‘lib, tasvirning fotorealistik sifatiga erishish
imkonini beradi.Macromedia firmasining MacroModel paketi va Auto.des.sys
firmasining Form.Z dasturi uch o‘lchovli ob’ektlarni modellashtirish va deformatsiyalash
vositalariga ega.
IBM ga mos kompyuterlarda yana Crystal Graphics firmasining Crystal 3D Designer
dasturidan foydalanish mumkin. Bu dastur vizuallashtirish, soyali effektlar xosil kilish,
yuzalarga materiallarni joylashtirish (nalojenie materialov na poverxnosti) vositalariga
TEXNIK TIZIMLARDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
76
ega . Silicon Graphics ning ishchi stansiyalarida ishlatiluvchi eng kuchli modellashtirish
va dizayn dasturlari katoriga Alias/ Wavefront firmasining Designer, Studio va
AutoStudio dasturlarini kiritish mumkin. Bu dasturlar yordamida bir vaktning uzida 2D
va 3D modellar bilan ishlash xamda mavjud avtomatlashtirilgan loyixalash tizimlari bilan
mujassamlashish masalasining echimini topish mumkin.
Designer dasturi splaynlar asosida yukori darajada modellashtirishni qo‘llash bilan birga
geometrik ob’ektlar xususiyatlarini baxolashning etarli vositalariga, animatsiyaning qulay
uskunalariga xamda renderingning sifatli moduliga ega.
Designer imkoniyatlarini to‘ldirib, kengaytirib Studio ga aylantirish mumkin. Studio
dasturi modellashtirish imkonining yukoriligi, yuzalar va egri chiziklar bilan ishlash
tizimining mukammalligi, geometrik ob’ekt, rendering va rasm chizishni baxolashning
qo‘shimcha imkoniyatlari bilan Designer dan farq qiladi. AutoStudio esa Studio dasturiga
avtomobil dizaynerlari uchun maxsus ishlab chikilgan, modellar va animatsiyani
taxrirlovchi maxsus vositalar qo‘shilishi natijasida vujudga kelgan. SHuningdek, bu
dasturlar Silicon Graphics ning ko‘pprotsessorli modellarida ishlatilishi uchun
qo‘shimcha vositalar va imkoniyatlar bilan to‘ldirilishi, kengaytirilishi mumkin. SGI
muxitida ishlovchi avtomatlashtirilgan loyixalash tizimlari ichida yana Engineering
Animation firmasining Vislab dasturini aytib utish mumkin. Bu dastur dizayn va
muxandislik masalalarining vizual echimini yaratish(xosil kilish) imkonini beradi.
Kompyuter grafikasida rang tushunchasi Rang modellari
Kompyuter grafikasida rang juda muxim – kuzatuv taassurotni kuchaytirish va tasvirni
axborotga boyitish rolini o‘ynaydi. Biz ko‘rayotgan yoritilgan buyumdan qaytgan
yorug‘lik ko‘z qorachig‘i orqali ko‘zimizga o‘tadi va ko‘z ichidagi asab xo‘jayralarini
qo‘zg‘atadi. Bu hujayralar asab tolalari orqali miya bilan bog‘langanligi tufayli ko‘z
yorug‘ligi miyaga o‘tadi va ongimizda buyumni ko‘rish tuyg‘usi paydo bo‘ladi. Biz
buyumni ko‘ramiz. Atrof muhitni bunday ko‘rish qobiliyati ko‘rish deb, ko‘rish a’zosi
esa ko‘z deb ataladi.
Biz sezgi organlarimiz orqali atrof muhit haqida juda ko‘p ma’lumot olamiz. Bu
ma’lumotlarning 90% ni ko‘rish orqali qabul qilamiz. YOrug‘lik oqimi bu ma’lumotlarni
eltuvchi hisoblanadi.
Bizning ko‘zimiz miya bilan organizmning asab sistemasi orqali bog‘langan. Agar
ko‘zning tuzilishini fotoapparat, kinoga olish apparati va televizion kamera kabi hozirgi
zamon optikaviy apparatlarining tuzilishi bilan taqqoslasak ular orasida o‘xshashlik
borlig‘ini sezishimiz mumkin.
Biror bir ranglar aralashmasidan olish mumkin bo‘lmagan ranglar asosiy ranglar deyiladi.
Qizil, yashil va ko‘k ranglar–asosiy ranglar hisoblanadi. Ularni bir hil aralashtirsak oq
hosil bo‘ladi.
Rang modellari.
|
