|
Azimutun təyin olunması nədən ibarətdir
|
| bet | 5/9 | | Sana | 17.12.2023 | | Hajmi | 208,88 Kb. | | #121307 |
Bog'liq 12.Meyillilik. Xəritə üzərində işlər və maarşurutun tərtibi 10. Xəritədə reylefin təsviri . Xəritə üzərində hesablama işlərinə təsir edən amillər, 11. Müasir dövrdə Qlobal yer təyini sisteminin roluAzimutun təyin olunması nədən ibarətdir
Sıxlaşdırma və planalma şəbəkələrində yalnız xüsusi şəbəkələrin oriyentirlənməsi üçün astronomik müşahidədən azimut təyin olunur.
Teodolit və poliqonometrik gedişlərdə bucaqların ölçülməsinin düzgünlüyünü yoxlamaq və oriyentirləmə istinadını yaratmaq məqsədi ilə gedişin hər iki ucunda (qurtaracağında) azimutlar təyin olunur. İki sərt tərəf arasında salınmış teodolit gedişinin uzunluğu 12 km-dən artıq olduqda bucaqların ölçülməsini yoxlamaq üçün arada hər hansı bir xəttin azimutu astronomik müşahidədən təyin olunur. Sonra meridianların yaxınlaşmasını nəzərə almaq şərtilə həmin xəttin direksion bucağı hesablanır. Xəttin azimutu I sinif trianqulyasiyada ± 0//5, IV sinif trianqulyasiyadan isə ± 0/5, orta kvadratik səhvlə təyin olunur. Azimutun astronomik müşahidədən təyini bucağın ölçülmə dəqiqliyindən yüksək olmalıdır.
Günəşin zenit məsafəsini ölçməklə azimutun təyin edilməsi
Yerdə hər hansı xəttin azimutunu təyin etmək üçün Günəş doğandan təxminən bir saat sonra və batmağa bir saat qalmış Günəşin zenit məsafəsi ölçülür.
Parallaktik üçbucağın həllindən məlum en dairəsinə, Günəşin ölçülmüş zenit məsafələrinə və inhirafına görə a bucağı hesablanır və N yerli cismə, M səma cisminə üfüqi dairə üzrə hesabat alınarsa, istiqamətin geodeziya azimutu - əgər səma cismi şərqdə isə A = N - M, + a,, qərbdə isə A = N - M2 - a2 düsturu ilə hesablanır.
Birinci şaqulun yaxınlığında müşahidə olunan Günəşin durbində görünən dairəsi yüksəklik və azimut üzrə aramsız hərəkət edir. Günəşin dairəsi durbində çox iri alındığından saplar şəbəkəsinin mərkəzini Günəşin mərkəzinə tuşlamaq çətinləşir. Buna görə orta üfüqi sap dairənin ortasına tuşlanır.
Müşahidədən əvvəl teodolit yoxlanır, sıfır yeri təyin edilir və okulyara tutqun şüşə taxılır. Günəşin iki kənarına dairənin hər iki vəziyyətinə müşahidə tam tərzdə ölçülür.
Bir tam tərzlə müşahidə proqramı:
I yarım tərzdə: Yer cisminə (Ağdağ) üfüqi dairə üzrə hesabat götürür;
- durbin Günəşin (görünən) yuxarı kənarına tuşlanır və saat əqrəbi istiqamətində vaxt - T„ şaquli və üfüqi dairələr üzrə hesabat alınır;
- durbin Günəşin aşağı kənarına tuşlanır, saat əqrəbi istiqamətində vaxt, şaquli və üfüqi dairələrdən hesabat götürülür;
II yarım tərzdə; durbin zenitdən keçirilir, Günəşin yuxarı və aşağı kənarlarına tuşlanır və bütün hesabatlar I yarım tərzdə olduğu kimi götürülür.
- Yer cisminə (Ağdağ) durbin tuşlanıb üfüqi dairədən hesabata alınır; bununla müşahidə qurtarır, müşahidə nəticələri jurnala yazılır (cədvəl 79).
Günəşi müşahidə edərkən durbini dairə solda Günəşin yuxarı və aşağı kənarlarına tuşlayarkən vaxt fasiləsi T2-Tu dairə sağla Günəş müşahidə olunan TA - T3 fasiləsinə təqribən bərabər olmasına çalışmaq lazımdır. Bu halda bütün müşahidəni orta vaxt
anına ^(7, + TA) = -(Tz + T3) gətirmək olar. Günəşin həmin vaxtda müvafiq inhirafı astronomiya efemiredindən götürülür. Günəşin dörd müşahidəsində Yer cisminə azimutun qiyməti iki dəfə hesablanır; bunlar az fərqlə alınmalıdır. Azimutun bir qiyməti şaquli dairənin birinci və dördüncü hesabatı üzrə
Z| = —(l, “^4 -180°) (347)
zenit məsafəsinin ölçülməsindən ikinci qiymət Günəş müşahidəsinin ikinci və ücüncü hesabatından
z2 =İ(l2-/?j -180") (348)
alınır.
Hesablanmış hər iki zenit məsafəsinin refraksiya təshihi p0 və sutka parallaksının p təshihi ilə düzəldilir. Sutka parallaksı p = 8",8 sim ölçülmüş zenit məsafəsinin Yerin mərkəzinə gətirmə təshihidir. Müşahidə nöqtəsinin en dairəsi ȹ 1 :100000 və daha irimiqyaslı xəritə üzrə təyin edilir.
|
| |
