Lüğət üsulları
Lüğət üsullarında lüğət modeli işlədilir. Lüğət üsulu istifadəsində lüğətə əvvəl emal edilən məlumat daxil edir və bunun əsasında kodlaşdırma tətbiq olunur. Üsullar bəzi xüsusiyyətlərə görə fərqlənirlər: üst-üstə uyğunluq təşkil edən elementlərə görə axtarış, lüğətin təşkil olunması, tapılan elementlər istinadlarına görə. İnformasiyanın qənaətlə kodlaşdırılmasından ötrü istifadə edilən lüğət üsullarının ən əsas inkişaf istiqamətlərini əks etdirən alqoritmlərdən biri LZ77-dir.
Proqramların bir çoxunda informasiyanı sıxmaqdan ötrü LZ77-dən və onun müxtəlif variantlarından faydalanılır. LZ-nin bu qədər çox istifadə edilmə səbəbləri sırasında onun çox asan, həmçinin güclü sıxılma effektinə sahibliyidir. LZ77 məlumatların baxılmaq üçün nəzərdə tutulan hissəsini lüğət şəklində işlədir. Sıxa bilmək üçün informasiyanın sonra gələn hissəsini lüğətdə saxlanılan göstəriciylə əvəzləyir. LZ77-də 2 eyni olmayan pəncərələrdən istifadə edilir və sonra məlumatlar pəncərələr arasında sürüşdürülür. 1-ci böyük pəncərədə məlumatın baxılan qismi əlavə edilir. 2-ci kiçik hissə isə buferdir, baxılmayan hissələri özündə tutur. Pəncərə ölçüsü adətən bir neçə Kb, bufer ölçüsü maksimum yüz bayta bərabərdir. Alqoritm burada buferin onunla uyğun gələn fraqmentini müəyyənləşdirir.
LZ77 kodunu dekodlaşdırmaq da mümkündür və bu onun əldə edilməsindən də asandır, bu zaman lüğətdə axtarışın aparılmasına ehtiyac olmur. “LZ77 çatışmayan tərəfləri də vardır:
lüğətin ölçüsü çoxaldıqca, alqoritmin işinin sürəti aşağı düşür;
tək simvollar kodlaşdırılma üçün səmərəli deyil.”[1, səh 135]
Tək simvol kodlaşdırılmasını effektiv etmək mümkündür, bunun üçün lüğətə gərəksiz istinadları aradan götürmək lazımdır.
Həm lüğət, həm də bufer həcmi həddindən artıq yüksəldilsə, nəticədə kodlaşmanın effektivliyi aşağı düşər. Bununla yanaşı, kodlaşdırıcının iş zamanı ciddi olaraq yüksələr.
27
Qrafik informasiya göstərilməsi
İnsanlar daha çox görüntü vasitəsilə hadisələr haqqında informasiyalara sahib olurlar. Virtual yolla əldə edilən informasiyanın ölçüsü, ümumi informasiyanın ölçüsünün demək olar ki, səksən faizini təşkil edir. Bioloji formada insanın tarixi inkişafı görmə əhəmiyyəti ilə şərtləndirilir. Beyindəki görmə mərkəzi, informasiyaları yüksək sürətlə emal etmək xüsusiyyətinə sahibdir. Kompüterin yaranması və onun informasiyaları yüksək sürətlə emal edə bilməsi mütəxəssislərin kompüter vasitəsilə şəkil saxlanılmasına və emal edilməsinə hazırlanmasına istiqamət vermişdir. Qrafiklərin və səslərin kompüter vasitəsilə saxlamaq, emal etməkdən ötrü əhəmiyyətli ölçüdə hesablama resurslarının olması tələb edilir. Həmçinin, təbii yaranan informasiyanı qurğu xüsusi formada saxlayır. Problem odur ki, kompüterdə yalnız məhdud sayda informasiya saxlanılır və işlədilir. Təbii informasiyanı diskret şəklə salmaq lazım gəlir ki, bu zaman onun kvantlaşdırılması və diskretləşdirilməsi gərəkdir. “Kəsilməz təbii siqnalın məkan və yaxud zamandan asılılığının aradan götürülməsinə diskretləşmə deyilir. Məkanca diskretləşmə zamanı şəkillər kiçik hissələrə ayrılır və bunun daxilində şəkillər dəyişməz xarakterizə edilir.” [1, səh 138] Zamanca diskretləşmə zamanı kiçik intervallar şəklində ayırır, intervallar daxilində təbii siqnallar, dəyişməz xarakterizə edilir. Misal olaraq, zaman daxilində diskretləşmə üçün kino və televizoru göstərə bilərik.
Bəs şəklin diskretləşməsi niyə lazımdır? Məkan kəsilməz olaraq xarakterizə edilir, yəni, məkanın hər bir hissəsində sonsuz miqdarda nöqtələr mövcuddur. Əgər gözlətimiz şəklin dəqiqliklə yaddaşda saxlanılmasıdırsa, bu zaman şəklin bütün nöqtələrini yaddaşda saxlamaq lazım gələcəkdir. Komputerin yaddaşı məhdud olduğu üçün o bu formada olan şəkli saxlaya bilmir. Diskretləşmə bizə bu zaman lazım olacaqdır. Məkan sonlu sayda elementlər şəklində bölünəcək və bunlar kompüterdə saxlanılacaq. Diskretləşmə vaxtı məkanda bəzi elementlər itəcək. Qrafiklər informasiya baxımından müstəvidə işıq siqnallar toplusundan ibarət olur. İşıq siqnalı bir-birindən rənglər çaları, yerləri və parlaqlıqlarına görə fərqlənir. Rənglər və parlaqlıqlar, nöqtəni xarakterizə edirlər və onların ölçülməsi
28
mümkündür, yəni ədədlərlə göstərmək olar. Rənglər və parlaqlıqlar kəsilməzdir, yəni onların həqiqi ədədlə ifadəsi mümkündür. Ancaq belə vəziyyətdə onların dəqiqliklə kompüter vasitəsilə göstərilməsi qeyri-mümkündür. Bu səbəbdən bütün kəsilməz xarakterizə edilən ölçülər kvantlaşır. Həm diskretləşmədə, həm də kvantlaşmada informasiya özünün bir hissəsini itirir. Ona görə, komputerdəki təsvirlər orijinaldakı təsvirdən fərqli olur. Rastr göstərilənin seli formasında, vektorun xarakterizəsini təsvirin quruluşu formasında təyin etmək mümkündür.
Qrafik informasiyaların çatdırılması üçün rastr və vektordan istifadə edilir. Təsvirin standart həndəsi fiqurun vasitəsilə yaradılması vektor göstərilmə formasında təsvir edilir. Elementar fiqur standart həndəsi fiqurlardan ibarətdirlər. Elə təsvirlər vardır ki, vektorlaşmaya görə çox əlverişlidirlər. Bu onların quruluşundan irəli gəlir. Misal olaraq, planları, qrafikləri, xəritələri, diaqramları, sxemləri, bayraqları və başqaları göstərə bilərik. Vektorlaşma vaxtı şəkil təhlil olunur və sadə hissələr şəklində ayrılır. Parametrlər saxlanılır: ölçü, mövqe, rəng. Bəzi tip şəkillər də var ki, onların quruluşu yaxşı deyil. Misal olaraq, bədii şəkillər, fotoşəkillər, əlyazısı olan mətnlər və başqalarını bura aid edə bilərik. Bu formada olan təsvirlər vektorlaşma üçün o qədər də yararlı deyil. Onlardan ötrü rastrdan istifadə edilir: təsvir kiçik elementlər şəklində ayrılır, elementin ölçüsü, vəziyyəti əvvəldən göstərilir və nəticədə bütünlükdə şəklin ölçülərindən asılılığı olmayacaq. Bütün bunlar rastrı vektordan fərqləndirən xüsusiyyətlərdir. Rastrda təsvirlər elementə ayrılır, bu elementlər piksellərdir. Piksellər çox kiçikdir, hətta onları nöqtə ilə eyniləşdirmək mümkündür. Şəkillərin piksellər şəklində ayrılması, onların rəqəmlə göstərilməsidir. Şəkildəki piksellərdən ibarət çoxluğa rast deyilir. Rastr müəyyən edilən vaxt piksellərin koordinatı, ölçüsü, forması göstərilir. Pikseldə dəyişkən atribut rəngdir. Həm texnika, həm də kompüter qrafikası sahəsində daha geniş yayılan forma düzbucaqlı rastrdan istifadədir, bu zaman piksellər düzbucaqlı matris yaradırlar.
|
