Bank faoliyatini aftomatlashtirish

21 
MBning 
serveri mavjud 
bo‘lishi kerak. Mijoz qismida foydalanuvchi 
bilan 
o‘zaro 
hamkorlik 
(foydalanish 
interfeysi) 
tashkil 
qilinadi. 
Qo‘llanishlar serveri mijoz qismi uchun biznes tadbirlarni amalga 
oshiradi. MBning serveri mijoz vazifasini bajaruvchi biznes tadbirlarga 
xizmat 
ko‘rsatadi. 
Bunday 
arxitekturaning 
ågiluvchanligi 
mustaqil 
foydalanish, 
barcha 
uch 
bosqichda 
hisoblash 
va 
dasturiy 
resurslarni 
almashishdadir. 
Texnik 
yechimlarning 
ishonchliligi 
va 
mos 
kechishga 
barqarorligini 
oshirish 
uchun 
bank 
AATEXda 
serverlarni 
guruhlarga 
(klasterlarga) 
birlashtirish qo‘llaniladi. Bunday mablag‘lar va yuklamalar serverlar 
(tizim bo‘g‘inlari) o‘rtasida taqsimlanadi. Foydalanuvchi qaysi server 
bilan 
ishlayotganini 
bilmaydi, 
texnik 
vositalardan 
foydalanish 
åsa 
samaraliroq 
bo‘ladi. 
Bankning 
avtomatlashtirilgan 
texnologiyalarida telekommunikatsion 
arxitektura texnik ta’minlash tizimchalarining majmuasi va tuzilishini 
belgilaydi. 
Ular 
BAATning 
barcha 
qo‘llanishlari 
modullar 
uchun 
o‘zaro hamkorlikning har xil turlarini ta’minlaydi (4.2- rasm). ABTni 
yaratish jarayonida arxitekturaning imkoniyatlari uning biznes jarayonlari 
tomonidan 
belgilanadigan 
ishning 
talablari 
va 
shartlari 
bilan 
muvofiqlashtiriladi. Bankning tashqi moliyaviy va axborot tuzilmalari, 
hisoblash 
kliring 
palatalari 
va 
markazlari, 
birjalar, 
uzoqlashtirilgan 
mijozlar va boshqa banklar bilan o‘zaro hamkorligi ko‘zda tutiladi. 
Bank 
biznes 
jarayonlarining 
telekommunikatsion 
ta’minlanishi 
o‘zining korporativ tarmog‘iga xizmat ko‘rsatish va har qanday boshqa 
mahalliy hamda global tarmoqlarga kirishni hisobga olish bilan quriladi. 
Joriy bosqichda o‘zaro amaliy hamkorlikda andozalar yo‘qligi uchun 
bankning tashqi tashkilotlar bilan aloqasi shlyuzlar, masalan, pochta, 
teleks 
va 
boshqa 
AIJ 
orqali 
amalga 
oshiriladi. 

22 
U 
yoki 
bu 
bankning 
korporativ 
tarmoqlari 
uni 
telekom- 
munikatsion 
arxitektura 
asosida 
qurilganligidir. 
Ushbu 
sohada 
har 
qanday 
sifatli 
tarmoqlar 
uchun 
transport 
darajasini 
himoyalash 
va 
ularni boshqarishni qo‘shish bilan ko‘pgina yechimlar mavjud. Bank 
telekommunikatsiyalarining 
vazifaviy 
to‘liq 
majmuasini 
amalga 
oshirish 
yagona 
axborot 
makonini 
yaratishga 
imkon 
beradi. 
Bank 
xizmatlarini 
barcha 
qo‘llanishlarida 
bo‘limlar, 
filiallarning 
integra- 
tsiyasini 
amalga 
oshirish, 
xizmatlarni 
har 
qanday 
talab 
qilingan 
joyga va istalgan paytda, «on-line» va «off-line» usullarda (bevosita 
va 
tartibga 
solinadigan 
aloqalarda) 
yetkazib 
berilishini 
ta’minlash 
mumkin. 
Demak, 
telekommunikatsion 
tizimlar 
bankka 
avtomat- 
lashtirishning ång 
muhim 
masalalari, biznes jarayonlarining o‘zaro 
hamkorliklarini 
ång muvofiq samaradorligi va tiniqligini ta’minlash 
kabi sof texnikadan tortib bank xizmatini ko‘rsatishning ång yuqori 
darajasidagi 
vazifasigacha 
hal 
qilishga 
imkon 
beradi. 4.3-rasmda 
ma’lumotlarni 
eksporti 
bo‘yicha 
AIJ 
kommunikatsiyalarini 
ishlashining 
chizmasi 
keltirilgan. 
ABTda 
mahalliy, 
mintaqaviy 
va 
global 
tarmoqlarni 
qo‘llanilishi 
ularni ishonchliligi hamda ma’lumotlarni himoyalanishi yaxlitligi kabi 
talablarni qo‘yadi. Tarmoqli vositalarning tayyorlik va voz kechishiga 
barqarorlik darajasi tarmoqni tarkibli qismlardan birini ishdan chiqishida 
ish qobiliyatini buzilishini bartaraf qilish uchun yuqori bo‘lishi kerak. 
Masalan, 
uzoqlashtirilgan 
filiallar 
bilan 
o‘zaro 
hamkorlikni 
tashkil 
qilishda 
foydalanuvchilarga 
qo‘shimcha 
kommukatsiyalanadigan 
tarmoqlarga o‘tish va aloqaning asosiy kanallarini yoki uning quvvatini 
ko‘paytirish 
imkoniyatlarini 
ko‘rib 
chiqiladi. 
Tarmoqli 
boshqaruvning 
markazlashtirilgan 
tizimini 
tatbiq 
åtish, 
tarmoqni texnik qo‘llab-quvvatlashning qiymatini qisqartirishga imkon 
beruvchi 
muhim 
omil 
sanaladi. 
U 
masofadan 
konfiguratsiyalash, 
nazorat 
qilish, 
buzilishlarni 
bartaraf 
qilish 
va 
bir 
qator 
boshqa 

23 
vazifalarni 
amalga 
oshirishga 
imkon 
beradi. Kommunikatsion 
qurilmalarning to‘liq majmuasidan iborat bo‘lgan tarmoqning uskuna- 
larini 
bitta 
ishlab 
chiquvchiga 
integratsiyalash 
boshqaruvning 
xodim- 
larini 
tayyorlashni 
soddalashtiradi, 
uskunalarning 
miqdoriy 
qiymatini 
pasaytiradi, shuningdek, 
tizimning 
foydalanishdagi 
ishonchliligini 
oshiradi. 
Tarmoqning 
infratuzilmalarini 
zamonaviylashtirish 
bank 
xizmat- 
larining kengayishi va yangi bozorlarga chiqishda muhim rol o‘ynaydi.. 
Banklararo 
o‘zaro 
hamkorlikning 
kichik 
bayonnomasini 
tarmoqlarga 
tatbiq åtish juda muhim bo‘lib, ular axborotlarning samarali almashi- 
nuvini 
tashkil 
qilishga 
imkon 
beradi. 
Tajriba 
shuni 
ko‘rsatmoqdaki, 
serverlar 
banklarning 
hisoblash 
majmualarida ång kuchsiz bo‘g‘in hisoblanadi. Ulardan ång istiqbollisi 
UNIX 
server 
hisoblanadi. 
Masalan, 
IBM 
PC 
pastroq 
darajadagi 
server bo‘lib, diskli tizimchani kengaytirish va uzilishlarni oldindan 
aytib berish bo‘yicha yechimlarni talab qiladi. Unda bankning barcha 
faoliyatlarini qamrab olish ko‘zda tutilgan. 
Kompyuterlarning 
qiymatini 
pasayishi 
bankning 
axborotli 
infra- 
tuzilmasini 
qo‘llab-quvvatlashdagi 
xarajatlarini 
qisqarishiga 
olib 
kelmaydi. 
AIJning 
ko‘payishi, 
ularning samaradorlik darajasining 
oshishi, 
murakkabroq 
tarkib 
va 
qimmatroq 
dasturiy 
vositalardan 
foydalanish qo‘shimcha xarajatlarni talab qiladi. Tizimga ågalik qilish 
qiymati, 
bu 
kompyuter 
tizimini 
o‘rnatish 
va 
qo‘llab-quvvatlashga 
xarajatlarning ko‘rsatkichi va u boshlang‘ich xariddan taxminan olti 
marta 
ko‘proq. 
Ågalik 
qilish 
qiymati 
kompyuterlarga 
dasturlarni 
o‘rnatish, 
ularni 
tarmoqli 
muhitga 
ulash, 
birga 
bo‘la 
olishligini 
ta’minlash, 
operatsion 
tizimni sozlashga 
va 
texnik 
vositalarning 
majmuasini 
qo‘llab-quvvatlash hamda kuzatish 
bo‘yicha 
tizimning 

24 
mutaxassislarini 
ish 
vaqtida 
vujudga 
keladigan, shuningdek, majburiy 
kechiktirib 
bo‘lmaydigan 
vazifalar 
xarajatlaridan 
vujudga 
keladi. 
3.1Banklarda axborot texnologiyalarining dasturiy ta’minoti
. 
 Ban vaqt bo‘yicha rivojlanuvchi obyekt bo‘lib, miqdoriy o‘zgarishlarni (ishlab 
chiqilayotgan 
ma’lumotlarning 
hajmini, 
foydalanuvchilar 
sonini 
va 
boshqalarni ko‘payishini), (yechilayotgan vazifalarning turli-tumanligini 
kengayishi, ularning xarakterlarini) vujudga keltiradi. Demak, bankdagi 
avtomatlashtirilgan tizim ba’zi bir muayyan vaqt davomida tubdan 
zamonaviylashuvi va rivojlanishi kerak. Tizim salohiyatlining imkoniyat- 
lari (yoki asosiy cheklanishlari) qoidaga ko‘ra, ishlab chiqilgan asosiy 
dasturiy vositalarning imkoniyatlari bilan kuchli bog‘langan. Shuning 
uchun 
avtomatlashtirilgan 
bank 
tizimlari(ABT)ga 
operatsion 
tizim, 
MBBT, 
dasturlashni 
avtomatlashtirish 
vositalari 
va 
boshqalar 
talab- 
larning 
birinchi 
guruhi 
hisoblanadi. 
ABTga 
talablarning 
ikkinchi 
guruhi 
sifatida 
foydalanuvchi 
uning 
amaliy qismini, tizim iste’mol xususiyatlarini hisobga oladi. Ularga 
vazifaviy 
diapazonining 
kengligi 
va 
interfeysning 
qulayligini 
kiritish 
kerak. 
Tizimning 
bunday 
sifati 
aniq 
ishlab 
chiqaruvchilarni 
kasbiy 
mahoratlariga bog‘langan va yagona dasturiy vositalar doirasida kuchli 
turlanishi 
mumkin. 
Bank 
amaliyotining 
ko‘rib 
chiqilishi 
bazaviy 
vositalarga 
quyidagi 
talablarni shakllantirishga imkon beradi. Bank tizimi tomonidan ko‘p 
vazifali usulni va ma’lumotlarga ko‘p foydalanuvchi kirishini ta’minlanishi 
zarur. Ushbu holda ko‘p vazifalilik ostida operatorning ish joyidan 
ajratib olingan avtonom jarayonlarni tizimga kiritish imkoniyati tushuniladi. 
Jarayonlar telekanal bo‘yicha kelib tushgan hujjatlarni avvaldan ishlab 
chiqish, hisobotlarni shakllantirish, ishlab chiqilayotgan hujjatlar bo‘yicha 
buxgalteriya 
yozuvlarini 
bajarish 
orqali 
mutaxassislarning 
ish 
joyini 
qisman ozod qilishi mumkin. Bunday usul nafaqat xizmat vazifalarini 

25 
aniq bajarishga, balki katta miqdorda qo‘lda bajariladigan operatsiyalarni 
AATEXga yuklashga va kelib tushayotgan ma’lumotlarning yaxlitligi 
ustidan avtomatlashtirilgan nazoratni ta’minlashga hamda bank tizimining 
faoliyat yuritishini qulayligi, samaradorligi va ishonchliligini oshirishga 
imkon beradi. Bundan tashqari barcha jarayonlar bank tizimini parallel, 
vaqt bo‘yicha uzoq cho‘ziladigan va o‘zaro almashtirib bo‘lmaydigan 
harakatlarni 
talab 
qiluvchi 
murakkab 
operatsiyalarining 
bajarilishini 
ta’minlaydi. Xususan, faqat ko‘p vazifali usul integratsiyalashgan bank 
tizimini 
to‘liq 
darajada 
amalga 
oshirilishini 
ta’minlashi 
mumkin. 
Keyingi 
yillarda 
bank 
faoliyatida 
ma’lumotlarning 
xavfsizligini 
ta’minlash muammosi kuchaymoqda. Bu hol bir necha jihatlarni o‘z 
ichiga 
oladi. Birinchidan, bu 
foydalanuvchilarning 
vakolatlarini 
ko‘p 
bosqichli 
va 
ishonchli 
tartibga 
solinishidir. 
Bank 
axborotlarining 
qimmatliligi, 
ma’lumotlarga 
ruxsatsiz 
kirishdan 
himoyalashga, 
shu 
jumladan, 
barcha 
jarayonlarni, 
ma’lumotlar 
holatini 
o‘zgartirishni, 
boshqarishni 
nazoratiga 
alohida 
talablar 
qo‘yadi. Ikkinchidan, 
ma’lumotlarning yaxlitligi va bir-birlariga zid bo‘lmasligini ta‘minlovchi 
vositalarining 
mavjudligi. 
Bunday 
vositalar 
ma’lumotlar 
o‘rtasidagi 
aloqalarni ushlab turish va nazorat qilish hamda muvofiqlashtirilgan 
ma’lumotlarning 
qo‘llab-quvvatlanishini 
ta’minlovchi 
operatsiyalar 
majmuasi usulida kiritishni nazarda tutadi. Uchinchidan, tizimli, dasturli 
va 
apparatli 
tuzilishlarda 
ma’lumotlarni 
arxivlashtirish, 
tiklash 
va 
monitoringining 
ko‘p 
vazifali 
tadbirlarining 
mavjudligidir. 
ABT 
faoliyat 
yuritishining 
ajralib 
turuvchi 
alomati 
katta 
hajmdagi 
ma’lumotlarni juda qisqa muddatda ishlab chiqish zarurligidir. Bunda, 
asosan, ma’lumotlarni kiritish, o‘qish, yozish va uzatish operatsiyalari 
ko‘zda tutiladi. Bularning barchasi MBBTning samaradorligi va ma’lu- 
motlarni uzatishni ta’minlovchi vositalar oldiga juda qat’iy talablar qo‘yadi. 
Bundan tashqari, axborotlarning katta hajmlarini tahlil qilish, bashoratlash 
va nazorat qilish imkoniyatlarini ta’minlash uchun bank mutaxassisining 

26 
tezkor usuldagi jarayonga kira olishi zarur. Shuning uchun ushbu vositalar 
ma’lumotlarning katta va doimo o‘sib boruvchi hajmlariga samaradorlikni 
yo‘qotmasdan 
kirishni 
qo‘llab-quvvatlashga 
qodir 
bo‘lishi 
kerak. 
Tizim 
samaradorligini oshirishga bo‘lgan talab qudratliroq apparatli 
platformaga 
o‘tish 
zarurligiga 
olib 
keladi(«ko‘chirishlik» 
xususiyati). 
Shuning uchun, bazali vositalar tizimini yangi apparatli platformaga 
amaliy dastur bilan ta’minlanishini hech qanday chuqur o‘zgarishlarsiz 
ko‘chirish 
imkoniyati 
ta’minlashi 
kerak. 
Bazaviy 
vositalarda 
har 
xil 
dasturiy 
platformalar(DOS, 
Netwere, 
Windows 
NT, 
UNIX 
va 
boshqalar)ni 
birlashtirish 
imkoniyatini 
va 
buning natijasida tizimni tez kengayishi hamda o‘sishini, uning yangi 
ish joylari va har xil sinfdagi serverlarga to‘ldirilish imkoniyati bilan 
ta’minlovchi 
tarmoqli 
vazifalarni 
mavjudligi zamonaviy 
tizimning 
zarur belgisi hisoblanadi. 
Amaliy 
va 
iste’mol 
xususiyatlariga 
nisbatan 
ABTning 
asosiy 
xususiyatlari 
quyidagilardan 
iborat: vazifaviy 

Download 1,18 Mb.