X I B O B . P O L IM E R L I M A T E R IA L L A R VA B U Y U M L A R
11.1. U m um iy m a’lum otlar
Plastmassa yuqori molekulali birikma bo‘lib u polimer bog‘lovchilar,
kukun to ‘ldirgich va boshqa tashkil etuvchilardan iborat, qotgach plasticli-
gini to‘la yoki qisman y o ‘qotadigan kompozitsion materialdir. Yuqori mo
lekulali moddalar bir necha minglab, hatto yuz minglab atomlardan iborat
bo‘lib, k o ‘p m arta takrorlanadigan m uayyan strukturalardan tuzilgan.
Bitta makromolekuladagi struktura birligi soni polimerning polimerlanish
darajasi deyiladi. Kam molekulali birikmalar molekular massasi 500 dan
kam.
Polimerlar tabiiy va sun’iy (sintetik) turlarga boMinadi. Tabiiy yuqori
molekulali birikmalarga tabiiy kauchuklar, selluloza, ipak, oqsillar, nuklein
kislotalar, jun va boshqalar kiradi.
XIX asrda tabiiy kauchukni oitingugurt bilan aralashirib, qizdirish
(sintez) usulida rezina olingan. 1972-yil nitrosellulozani kam fora bilan
qayta ishlab, selluloid, y a ’ni plastmassaning selluloza asosidagi birinchi
turi tayyorlangan. Shu davrda oqsillar (kazein) asosida sintez qilib galalit
plastmassasi olindi.
XX asr boshida organik xom ashyolarni sintez qilish natijasida
yuqori m olekulali moddalar, polim erlar olindi. K eyinchalik karbam id-
form aldegid, fenol-form aldegid, poliefir va shu kabi polim erlar sintez
qilindi. 30-yillardan boshlab polim erlanish jarayonining k o ‘p jihatlari
ochildi va polivinilatsetat, polivinilxlorid, polistirol, polim etilm etakrilat
va boshqa polimerlar sintez qilindi.
