Biokimyo va molekulyar

31 
Qutubsiz aminokislotali zanjirlar molekulaning ichki qismida joylashishi 
kerak. U yerda ular boshqa bir gidrofobli aminokislotalar bilan boglanadi. 
3)
 
Vodorod bo
g‘
lar; 
Alkogol guruhlarda serin va treaninlarda vodorod boglanish b
o‘
ladi. 
Peptid boglanishning kuchi kislorod yoki karboksil guruhlariga bogliqdir.
4)
 
Ion bo
g‘
lar. 
Bu manfiy zaryadli guruh (-COO
-
) va amino guruh (-NH
3+
) 
o‘
rtasidagi 
bo
g‘
ni ifodalaydi. 

32 
III BOB. NUKLEIN KISLOTALARNING GENETIK ROLI 
3.1.
§.
 Nuklein kislotalarning 
o‘
rganilish tarixi va tasnifi 
Nuklein kislotalar yuqori molekulali biopolimerlar bо‘lib, molekulyar 
massasi 250 dan 1,2.10
5 
kDa atrofida bо‘ladi. Ular tirik organizmda irsiy 
belgilarni saqlab, ularni avloddan-
avlodga о‘tkazishda bevosita ishtirok etib, 
kibernetik vazifani bajaradilar. 1869-yilda Shvetsariyalik olim F.Misher 
tomonidan hujayra yadrosida nuklein kislotalar aniqlanganligi uchun nukleus 
(lotincha nucleys-yadro) deb atalgan. Tarkibidagi uglevodga qarab ular 
dezoksiribonuklein (DNK) va ribonuklein (RNK) kislotalariga bо‘linadi
. 
Nuklein kislotalar organizmlarda hujayralarning deyarli hamma 
organoidlar tarkibida uchraydi. Yadroda DNK oqsil bilan birgalikda 
dezoksinukleoprotoyeid (DNP) shaklida (umumiy massaning -1% ni tashkil 
qiladi). Ularning mitoxondriyalarda, xloroplastlarda h am borligi aniqlangan. 
Yadroviy DNKda organizmning tur spets ifikligini belgilovchi genlarning 
asosini tashkil qilib, hujayra suyuqligida esa irsiy belgilarni kо‘chiruvchi 
RNKlarni uchratish mumkin. Biologiya tarixida nuklein kislotalarning tadqiq 
qilinish
i mazkur fanni tavsifiy sohadan eksperimental yо‘nalishga 
aylantirishida benihoya katta xizmat qildi. Nuklein kislotalarni tuzilishi va 
vazifalarini aniqlashda katta xizmat qilgan Nobel mukofotiga sazovor bо‘lgan 
olimlardan D.J.Uotson, F.Krik va M.Uilkins, hujayra tashqarisida DNK 
sintezini aniqlagan A.Kornberg, S.Ochao va genetik kodni ochgan 
M.Nirenberg, R.Xoli va X.Koranalarni kо‘rsatish mumkin. Informatsiya 
RNKni va oqsil sintezini ribosomada aniqlashda xizmat qilgan rus olimlaridan 
akademiklar A.N.Belozerskiy va A.S.Spirinlardir. 
Nuklein kislotalarining jahon miqyosida muntazam ravishda ilmiy 
jihatdan tadqiq qilinishi natijasida hozirgi kunda biologiya fanida molekulyar 
biologiya, gen muhandisligi va biotexnologiya sohalari shakllanib, bu 
yо‘nalishlar asosida daktiloskopiya, transgen о‘simlik, hayvonlar va klonlash 
usullari paydo bо‘ldi. Mazkur yо‘nalishlar faqat nazariy bо‘lmasdan, balki 
tibbiyotda, qishloq hо‘jaligida insonni ajablantiruvchi ilmiy ishlar qilinmoqda. 

33 
Nuklein kislotalar tufayli biologiya fani kriminalistika va ijtimoiy-gumanitar 
fanlariga kirib, dastlabki yutuqlarga ega. 
Nuklein kislotalarni fenol yordamida tо‘qimalardan ajratib olish usuli 
keng qо‘llaniladi. Bu usul oqsillarni denaturatsiyaga uchratuvchi moddalar 
ishtirokida (dodeilsulfa
t natriy ta’sirida yoki yuqori harorat) olib boriladi. 
Bunda denatrusiyaga uchragan oqsil fenol qismga, nuklein kislota esa suvga 
о‘tadi. Keyin nuklein kislota etil spirti yordamida chо‘kmaga chо‘ktiriladi.

Download 1,86 Mb.