28
-spiral juda k
o‘
p oqsillarda uchraydi. Masalan:
-keratin t
o‘
liq
-spiral
oqsildan iborat; mioglobin, gemoglobin 75%, zardob albumini 50%,
ribonukleazani 17%.
-spiralni tashkil qiladi, ma`lum omil ta`sirida (ishqor,
harorat
) α
-spiral ch
o‘
zilib, zanjir ichidagi vodorod bog`lar
uzilib ketadi va
-
strukturaga
o‘
tadi. Fibrillyar (ipsimon) oqsillarning tabiiy shakli -
strukturadir. Vodorod bog`lar molekulalarning orasida,
polipeptid zanjirining
har xil uchastkalari orasida b
o‘
ladi.
9-rasm.
Oqsillarning ikkilamchi strukturasi.
2.8.
§.
Oqsillarning uchlamchi strukturasi
Spiral tuzilgan polipeptid zanjirlar har xil kuch ta`sirida fazoda ma`lum
shaklni olishga harakat qiladi. Polipeptid spiralining fazodagi orientatsiyasi
yoki uning taxlanishi uchlamchi struktura deyiladi, ya`ni molekulaning shakli,
hajmi haqida ma`lumot beradi.
Oqsillarning biologik faolligi, ularning uchlamchi strukturasiga bog`liq.
Uchlamchi strukturani rentgenostrukturatahliliy
usul yordamida
o‘
rganiladi.
Ribonukleaza, lizotsim, mioglobin,
ximotripsin va boshqa k
o‘
pgina
oqsillarning uchlamchi strukturasi aniqlangan.
29
Oqsil molekulasi uchlamchi strukturasining hosil b
o‘
lishida bir qancha
kimyoviy bog`lar ishtirok etadi. Bulardan eng muhimi disulfid bog`dir. K
o‘
p
oqsillar polipeptid zanjirining ma`lum qismlaridagi
sistein qoldiqlar bir -biri
bilan mustahkam bog` hosil qiladi.
Oqsillarni uchlamchi strukturasini hosil b
o‘
lishda gidrofob va gidrofil
guruhlarning
o‘
zaro ta`siri ham ishtirok etadi.
Oqsillarning uchlamchi
strukturasi yuqori labillikka ega: pH, muhitning ionli tarkibiga, temperatura va
boshqa omillarga oqsil molekulasidagi vodorod bog`lari juda ham
ta`sirchandir.
Disulfide aloqa kovolent aloqa hisoblanadi. Ularning har biri ikki asosiy
sestidan tashkil topgan. Ikki sistein bir-biridan k
o‘
plab
aminokislotalari bilan
bir biri bilan farqlanadi.
