67
afzalliklarga va kamchiliklarga ega. SHu sababli, hozirda tavsiflangan usullarning faqat bit-
tasidan foydalanuvchi tizimni uchratish qiyin. Odatda, bu usullar birgalikda ishlatiladi. Xu-
jumlarni aniqlash tizimlarining turkumlanishi. Xujumlarni aniqlash tizimlari IDS(Intrusion
Detection System)da ishlatiluvchi xujumlarni aniqlovchi mexanizmlar bir necha umumiy
usullarga asoslangan. Ta’kidlash lozimki, bu usullar bir-birini inkor etmaydi.
Aksariyat
tizimlarda bir necha usullarning kombinatsiyasidan foydalaniladi.
Xujumlarni aniqlash tizimlari quyidagi alomatlari bo‘yicha turkumlanishi mumkin:
- reaksiya ko‘rsatish usuli bo‘yicha;
- xujumlarni fosh etish usuli bo‘yicha;
- xujum xususidagi axborotni yig‘ish usuli bo‘yicha.
Reaksiya ko‘rsatish usuli bo‘yicha passiv va aktiv IDSlar farqlanadi. Passiv IDS lar xujum
faktlarini qaydlaydi, ma’lumotlarni jurnal fayliga yozadi va ogohlantirishlar beradi. Aktiv
IDSlar, masalan, tarmoqlararo ekranni qayta konfiguratsiyalash yoki marShrutizatordan
foydalanish ruyxatini generatsiyalash bilan xujumga qarShi harakat qilishga urinadi.
Xujumlarni fosh etish usuli bo‘yicha IDSlarni quyidagi ikkita kategoriyaga ajratish qa-
bul qilingan:
- anomal hatti-harakatni aniqlash (anomaly-based);
- suiiste’molliklarni aniqlash (misuse detection yoki signature-based).
Anomal hatti-harakatni aniqlash yo‘li bilan xujumlarni aniqlash texnologiyasi quyidagi
gipotezaga asoslangan. Foydalanuvchining anomal hatti-harakati (ya’ni xujumsi yoki qa-
ndaydir g‘arazli harakati) – normal hatti-harakatdan chetlashish. Anomal hatti-harakatga
misol tariqasida qisqa vaqt oralig‘ida ulanishlarning katta sonini, markaziy protsessorning
yuqori yuklanishini va h. ko‘rsatish mumkin. Ushbu texnologiya asosidagi tizimdan foyda-
lanilganda ikkita keskin holat yuz berishi mumkin:
- xujum bo‘lmagan anomal hatti-harakatni aniqlash va uni xujumlar sinfiga kiritish;
- anomal hatti-harakat ta’rifiga mos kelmaydigan xujumlarni o‘tkazib yuborish. Bu ho-
lat xujum bo‘lmagan anomal hatti harakatni xujumlar sinfiga kiritishga nisbatan xavfliroq
hisoblanadi. Bu kategoriya tizimlarini sozlashda va ekspluatatsiyasida ma’mur quyidagi
qiyinchiliklarga duch keladi:
- foydalanuvchi profilini qurish sermehnat masala bo‘lib, ma’murdan katta dastlabki
ishlarni talab etadi.
- Yuqorida keltirilgan ikkita keskin harakatlardan birining paydo bo‘lishi ehtimollig-
ini pasaytirish uchun foydalanuvchi hatti-harakatining chegaraviy qiymatlarini aniqlash
zarur.
Anomal hatti-harakatlarni aniqlash texnologiyasi xujumlarning yangi xilini aniqlashga
mo‘ljallangan. Uning kimchiligi - doimo “o‘rganish” zaruriyati. Suiiste’molliklarni aniqlash
yo‘li bilan xujumlarni aniqlash texnologiyasining mohiyati xujumlarni signatura ko‘rin-
ishida tavsiflash va ushbu signaturani nazoratlanuvchi makonda (tarmoq trafigida yoki
qaydlash jurnalida) qidirishdan iborat. Xujumlarni aniqlash tizimlari ikkita arxitektura –
“avtonom agent” va “agent-menedjer” arxitekturalari asosida quriladi.
Birinchi holda
tarmoqning har bir himoyalanuvchi uzel va segmentlariga tizim agentlari o‘rnatilib, bu
agentlar o‘zaro axborot almasha olmaydilar, hamda ularni yagona konsol orqali marka-
68
zlashtirilgan holda boshqarib bo‘lmaydi. “Agent-menedjer” arxitekturasi bu kamchiliklar-
dan xoli. Buholda katta tarmoqning turli qismlarida joylashgan ko‘pgina IDSdan iborat xu-
jumlarni aniqlashning taqsimlangan tizimi dIDS (distributed IDS)da ma’lumotlarni yig‘ish
serverlari va markaziy taxlillovchi server qaydlanuvchi ma’lumotlarni markazlashtirilgan
yig‘ishni va taxlillashni amalga oshiradi. dIDS modullarini boshqarish boshqarishning
markaziy konsoli orqali amalga oshiradi. Filiallari turli xududlar, hatto Shaxarlar bo‘yicha
tarqalgan yirik tashkilotlar uchun bunday arxitekturaning ishlatilishi
jiddiy ahamiyatga
ega. Ma’lumotlarni guruxlashni quyidagi parametrlar bo‘yicha amalga oshirish mumkin:
- xujumlovchining IP-adresi;
-
qabul qiluvchining porti;
- agent nomeri;
- sana, vaqt;
-
protokol;
- xujum xillari va h.
IDSdan foydalanish samaradorligiga qandaydir Shubxalar bo‘lishiga qaramay, foydal-
anuvchilar IDSning ochiq tarqatiluvchi va tijorat vositalaridan keng foydalanadilar.
