16
oshiradi.
Internet-makon
shaxs
ijtimoiylashuvining
psixologik
va
ijtimoiy
mexanizmlarini harakatga keltiruvchi ijtimoiy institutga
aylangani bois u boshqa
subyektlar kabi ham pozitiv, ham negativ ijtimoiylashuv manbaiga aylanmoqda.
Shaxs ijtimoiylashuvining u yoki bu yo‘nalishdan ketishi o‘z-o‘zidan sodir
bo‘ladigan jarayon emas. Bunga turtki beradigan aniq omillar mavjud. Masalan,
jamiyatdagi sog‘lom ma’naviy-ruhiy muhit, davlatning adolatli va oqilona siyosati,
makroiqtisodiy barqarorlik, oila, mahalla va mehnat jamoalaridagi maqbul vaziyat,
ijtimoiy soha obyektlarining funksional layoqatliligi, yuksak ma’naviy madaniyat –
bularning barchasi pirovardida pozitiv ijtimoiylashuv uchun shart-sharoit yaratadi.
Aksincha, mazkur subyektlardagi har qanday salbiy tendensiya, ularning turg‘unligi
yoki tanazzuli shaxs ijtimoiylashuviga negativ tus beradi.
Dissertatsiyada
internet-makonning
ayrim
kontentlari
negativ
ijtimoiylashuvning vujudga kelishiga sabab bo‘layotgani ta’kidlangan. Ular shaxs
tomonidan salbiy xarakterdagi tajribalarni o‘zlashtirishga imkon yaratmoqda. Buni
internet-makonning ayrim kontentlari jamiyat a’zolari o‘rtasida
kechadigan
muloqotga
virtual
tus
berayotganida,
ularning
kognitiv
qobiliyatlarini
zaiflashtirayotganida, axloq normalariga zid xulqni shakllantirayotganida, turli
ijtimoiy illatlarga tobe qilib qo‘yayotganida, ba’zi jamiyat a’zolarining
jinoyat
yo‘liga kirishiga sabab bo‘layotganida, g‘ayriinsoniy g‘oyalar ta’siriga
tushirayotganida, bo‘sh vaqtini behuda o‘tkazishga ko‘niktirayotganida ko‘rish
mumkin. Shu sababdan uning odini olish yo‘llarini izlab topish muhim ijtimoiy
vazifa etib belgilanmoqda. Eng e’tiborlisi, barcha mamlakatlarda kishilarning
internetdan behuda foydalanishga ketgan vaqti ko‘paymoqda. Masalan,
Buyuk
Britaniyada fuqarolar har kuni to‘rt soatdan ko‘proq vaqtini internetda o‘tkazadilar.
Ularning 55 foizi internetda o‘tkazgan vaqtining chorak qismini behuda sarflaydi.
Shu tariqa bir britaniyalik foydalanuvchining maqsadsiz internet-serfingga sarflagan
vaqti yiliga 15 kunni, butun umr mobaynida esa 3 yilni tashkil qilmoqda
12
. Bunday
ma’lumotlarni boshqa mamlakatlar, xususan O‘zbekiston misolida ham keltirish
mumkin. Maqsadsiz internet-serfing esa bo‘sh vaqtni ham maqsadsiz o‘tkazishni
odatga aylantirmoqda. “Internet-makon
resurslari bolalarning ham, o‘smirlarning
ham, yetuk yoshdagi kishilarning ham, internetdan foydalanayotgan keksalarning
ham ma’lumotlarni o‘zlashtirish, saqlash va qayta ishlash bilan bog‘liq malakalarini
tubdan o‘zgartirmoqda”
13
. Internetda turli ma’lumotlarning
jamlanganligi ularni
xotirada saqlash zaruriyatini yo‘qotmoqda. Darhaqiqat, istalgan ma’lumotni istalgan
paytda internet saytlaridan izlab topish imkoni bo‘lganida, uni eslab qolishga nima
hojat? Biroq bunday imkoniyat odam bolasining ma’lumotni eslab qolish
qobiliyatlarini zaiflashtirmoqda. Buning ustiga, internet-makonda ja’m bo‘lgan
ma’lumotlarning aksariyat qismi biror bir tekshiruvdan o‘tkazilmagan, ularning
12
Qarang: У британцев бесцельный интернет-серфинг занимает 3 года жизни.// www.securitylab.ru, 2008, 28
января.
13
Боброва Л.А. Компьютер, интернет и мышление: изменение мышления под влиянием современных
технологий.// Социальные и гуманитарные науки. Отечественная и зарубежная литература. Сер. 3,
Философия: Реферативный журнал, 2019, -№2. – C.72-80.
https://buxdu.uz
17
haqqoniyligi darajasi ham aniqlanmagan. Bunday ma’lumotlarning muttasil “hazm”
qilinishi inson tanqidiy tafakkurini so‘ndirmoqda. Qizig‘i
shundaki, axborot va
ma’lumotlar hajmi orta borgani sayin hatto shunday tekshirilmagan ma’lumotlarni
izlab topish uchun ham ancha-muncha vaqt ketmoqda. Natijada internet vositasida
amalga oshirilgan aqliy faoliyatning salmoqli qismi ma’lumot ustida fikr yuritishga
emas, uni qidirishga sarf bo‘lmoqda
14
.
Tadqiqotchi fikriga ko‘ra, internet-makon shaxsni ijtimoiylashtiruvchi
institutlardan biridir. U boshqa shaxsni ijtimoiylashuviga xizmat qiladigan institutlar
bilan bir qatorda shaxs ijtimoiylashuvining psixologik va ijtimoiy mexanizmlarini
harakatga keltirmoqda..
Dissertatsiyaning “
