542
ko‘nikma sodda bo‘ladimi
yoki murakkabmi, boshqa ko‘nikmada o‘z ifodasini
topadi.
Rivojlanish doiralarining o‘zaro bog‘likligidan tashqari, integratsiya
yondoshuvi ham bola rivojlanishiga taalluqi hamma sektorlarni o‘zaro bir-biriga
bog‘lab
yuboradi, ular: ta’lim, e’tibor va himoyadir.
Bolalarda mayda qo‘l motorikasini rivojlantirish
Bolalarning mayda qo‘l motorikasini rivojlantirish ular tafakkurining kuchli
rivojlanishiga zamin tayyorlashi ko‘p psixolog va pedagoglar tomonidan ta’kidlab
o‘tilgan. Masalan, M.I.Koltsova, Ye.I.Isenina, A.V.Antakova-Fomina va boshqalar
mayda qo‘l motorikasining rivojlanganligi bolalar nutqini shakllanishida ijobiy
ta’sir ko‘rsatadi deb ta’kidlasalar. P.Losev mayda qo‘l motorikasi va barmoqlar
harakatini mutanosibligi bolalarni maktabgacha yoshda to‘g‘ri rivojlanishining eng
muhim masalalardan biridir, deb hisoblaydi.
N.S.Jukova, Ye.M.Mastyukova, T.B.Filecheva, S.I.Bot va boshqalarning
maxsus adabiyotlarida bo‘lsa, mayda qo‘l motorikasini rivojlantirish yo‘llari orqali
nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalarning nutqini to‘g‘ri shakllantirishga yo‘naltirilgan
usullar berilgan.
Shuningdek, M.Montessorining
didaktik materiallari ham, aynan sensorika
va motorikani rivojlantirishga qaratilgan hamda eng, avvalo, bolaga uning o‘z
yoshiga mos motorika va sensorika orqali ruhiy shakllanishiga yordam beradi.
Didaktik maqsadlarga qaratilgan motorika umumiy, hissiy, nutqiy va ijtimoiy
rivojlanishga ta’sir etadi.
Bola rivojlanishiga yagona yondфshuv
Bola to‘laqonli shaxs sifatida
543
Butun dunyoda, bolaning rivojlanishiga dominant yondoshuv yagonadir.
Bola yaxlitlik sifatida qaraladi, tanasi, aqli, hissiyoti va ijodkorligini inobatga
olgan holda. Shu bilan birga shaxsiy tarixi va ijtimoiy kelib chiqishi ham
93
.
Bu rivojlanish nazariyasi dunyoning barcha davlatlarida
turli ilmiy ishlarda
ko‘rib chiqilgan.
Ilmiy tadqiqotlar bolaning rivojlanishi va ovqatlanishidagi sifat, e’tibor
berish, va albatta, o‘qitish orasida bog‘liqlik borligini ko‘rsatdi. Aniq qilib
aytadigan bo‘lsak, 0-6/7 yosh bolalar orasidagi rivojlanishda, muhim narsalar bu:
Jismoniy, aqliy,
ijtimoiy, hissiy va ruhiy baholash yoshi kattaroq bolalardan
kattalarning rivojlanish fazasi turlicha bo‘ladi va o‘zining ritmi, bosqichlari va
ko‘rsatmalari bilan farq qiladi.
Zamonaviy jamiyatlarda, bolaning jismoniy, aqliy, bilishi(idrok etishi) va ijtimoiy
hissiy ko‘nikmalari progressiv transformatsiyalar bilan bog‘liq. Transformatsiyaga
qobiliyatlarning rivojlanishi, qanchalik rivojlanganligi, muloqot, o‘ynash va
o‘rganish kiradi. Bu davr bola ota-onasi, aka-ukasi, tengdoshlari bilan muloqotga
eng muhtoj
davr hisoblanadi;
Bolaning rivojlanishi juda hissiyotli bo‘ladi, shuning uchun ovqatlantirishda ota-
onaning mehri kam bo‘lsa, yoki e’tiborsizlikka yo‘l qo‘yilsa, bolaning
rivojlanishiga zarar yetadi
Xoh ichkarida bo‘lsin, xoh tashqarida bo‘lsin, bolaning harakatlanishini cheklab
qo‘yadigan muhit bo‘lmasligi kerak hamda xavfsiz bo‘lishi kerak.
Minglab tamoyillar haqida gapirishimiz mumkin, lekin aynan bittasi to‘g‘ri degan
tushuncha yo‘q,
chunki bola yashagan davr, sharoit, oila, ijtimoiy, iqtisodiy,
siyosiy va bir qancha yana xos faktorlar mavjud.
93
Moss, P., Petrie, P. (2002),
From Children’s Services to Children’s Spaces: public provision, children and childhood.
London: Routledge Falmer.
544
Ilk davrlardagi aralashuv bolaning aqliy va jismoniy faoliyatidagi
kamchiliklarini bartaraf etadi.
Xulosa shundan iboratki, biz, ilm fan, bolaning
dastlabki olti yoshi uning
keyingi rivojlanishi uchun juda muhim davr ekanligiga qo‘shilamiz.
Bola rivojlanishiga yagona yondoshuv deganda nimani tushunamiz?
Bola haqidagi umumiy tushunchada insoniyatning barcha sohalardagi
yutug‘i va rivojlanishi o‘zaro bog‘liq.
Atrof muhit bilan muloqotga kirib, bola ham shu muhitga aralashganini
tushuna boshlaydi. Har bir bolaning atrof muhitni “ishg‘ol qilishi” uning murakkab
bosqichlarni bosib o‘tayotganligini bildiradi. Bunga harakatlar,
hissiyotlar va
jarayonlar kiradi.
