FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1. Karimova V.M. Psixologiya: O‘quv qo‘llanma. T. 2002.
2. Karimova V.M., Xolyigitova N. Psixologiya: O‘quv qo‘llanma - TDIU,
2014.
3. G‘oziyev E. Umumiy psixologiya. - T., 2002. 1- 2 kitob.
839
4. Umarov B.M., Psixologiya. Darslik- ―Voris nashriyot‖, Toshkent, 2012 y.
270 b.
5.
www.expert.psychology.ru
6.
www.psycho.all.ru
7. www.psychology.net.ru
“SUSAMBIL” ERTAGINI INNOVATSION USULDA O‘RGATISH
N.B.Adizova
BuxDUPI dotsenti
N.B. Rajabova
BuxDUPI magistranti
Annotatsiya. Ushbu maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yoshi,
saviyasi va bilimni qabul qila olish qobiliyatlarini hisobga olgan holda dars
mashg‘ulotlarini tashkil qilish, o‘qitish printsiplari va metodlariga qat'iy amal
qilish ta’kidlab o‘tilgan.
Kalit so‘zlar: ona tili, so‘z, mashq, ta’lim, tarbiya, tizim, muammo, faol,
umumlashtirish, mustahkamlash, noan’anaviy, interfaol, innovatsion, usul,
konferensiya, dars, badiiy adabiyot, Multimedia,
Boshlang‘ich sinf darsligida mavjud ertaklarning aksariyati ilm olish,
mehnat qilish, do‘stga sadoqat, vatanparvarlik, mehnatsevarlik, hunar o‘rganish,
tabiatni asrash kabi insoniy fazilatlarni tarannum etuvchi ertaklarni qamrab olgan.
Bu sinfdagi o‘quvchilarda mehnat qilish hurmat-izzat jamoatdaga nisbattan yuksak
e’tiborda bo‘lish xususiyatlari rivojlanayotgan bo‘ladi. Shu sababli ham darslikda
aynan shu mavzularni aks ettiruvchi ertaklar beriladi. O‘quvchilar bu mavzularda
bemalol suhbat uyushtirish qobiliyatiga ega bo‘lib, o‘qituvchi bilan bemalol suhbat
qiladilar. Bir tip ertaklarni berilishidan asosiy maqsad, o‘quvchilarni fikrlarini
to‘g‘ri bayon etish imkonini beradi.
840
“Susanbil” ertagi ham oʻzbek xalq ertaklari orasida oʻzining tili, tasvir jozibasi,
mavzusining muhimligi bilan ajralib turadigan asar. Avvalo, ertakda xalqimizning
adolat va farovonlik hukm suradigan zamonlar haqidagi orzulari aks etgan.
Susambil ertakda Adolat qaror topgan va hamma baxtli yashaydigan afsonaviy yurt
timsoli sifatida tasvirlanadi. Eʼtibor bersangiz, eshakvoy yoʻlida yoʻlda yoʻldosh
boʻlayotgan har bir jonivorning “Susambil qanday joy?” degan savoliga
“Susambil-oʻtning boʻligʻi, suvning tinigʻi, unda azob-uqubat yoʻq, maza qilib
yashaysan”, deb javob beradi.
Ikkinchidan, jonivorlarning koʻzlagan maqsadiga erishishida ularning sabr-
toqatli boʻlganliklari, mashaqqatlarga chidashgani muhim ahamiyatga ega boʻladi.
Mashaqqatlarga bardosh bergan jonivorlar jannatmakon goʻsha-Susambilga yetib
keladilar, shu joyda rohat-farogʻatda umr kechiradilar. Uchinchidan, jonivor-
larning oʻzaro ahilliklari, birdamligi ularning tashqi dushman-boʻrilar galasidan
qutqaradi. Boʻrilar podshohi Susambilni tashlab yetti togʻning narigi tomoniga
qochib ketadi. Mazkur ertak nihoyatda ravon, xalqchil, shirali tilda berilgan. Ertak
boshlanishidayoq kishini oʻziga jalb etadi. Asar boshlanmasidagi anʻanaviy kirish
soʻz (“Bor ekan-u yoʻq ekan, och ekan-u toʻq ekan, boʻri bokavul ekan, tulki
yasovul ekan, qargʻa qaqimchi ekan, chumchuq chaqimchi ekan, oʻrdak surnaychi
ekan, gʻoz karnaychi ekan”)ni olamizmi, tabiat tasviriga bagʻishlangan oʻrinlarni
olamizmi yoki personajlar – eshak, hoʻkiz, xoʻroz, kalamushlar, boʻrilarning
841
suhbatidagi dialoglarni olamizmi, barchasida jozibali tasvir, xalqona muoyibaga
boy nutq kishi diqqatini tortadi, oʻquvchi oʻzini xuddi voqealar ichida yurgandek
his qiladi.
“Susambil” ertagi haqida maʼlumot beriladi. Oʻquvchlarga bu ertak mazmuni
oʻqituvchi tomonidan qilinadi. Bu ertak oʻzbek xalq ertaklari orasida oʻzining tili,
tasvir jozibasi, mavzusining muhimligi bilan ajralib turadigan asar. Avvalo,
ertakda xalqimizning adolat va farovonlik hukm suradigan zamonlar haqidagi
orzulari aks etgan. Susambil ertakda Adolat qaror topgan va hamma baxtli
yashaydigan afsonaviy yurt timsoli sifatida tasvirlanadi. Eʼtibor bersangiz,
eshakvoy yoʻlida yoʻlda yoʻldosh boʻlayotgan har bir jonivorning “Susambil
qanday joy?” degan savoliga “Susambil-oʻtning boʻligʻi, suvning tinigʻi, unda
azob-uqubat yoʻq, maza qilib yashaysan”, deb javob beradi. Ikkinchidan,
jonivorlarning koʻzlagan maqsadiga erishishida ularning sabr-toqatli boʻlganliklari,
mashaqqatlarga chidashgani muhim ahamiyatga ega boʻladi. Mashaqqatlarga
bardosh bergan jonivorlar jannatmakon goʻsha-Susambilga yetib keladilar, shu
joyda rohat-farogʻatda umr kechiradilar.
Uchinchidan, jonivorlarning oʻzaro
ahilliklari, birdamligi ularning tashqi dushman-boʻrilar galasidan qutqaradi.
Boʻrilar podshohi Susambilni tashlab yetti togʻning narigi tomoniga qochib ketadi.
Mazkur ertak nihoyatda ravon, xalqchil, shirali tilda berilgan. Ertak
boshlanishidayoq kishini oʻziga jalb etadi. Asar boshlanmasidagi anʻanaviy kirish
soʻz (“Bor ekan-u yoʻq ekan, och ekan-u toʻq ekan, boʻri bokavul ekan, tulki
yasovul ekan, qargʻa qaqimchi ekan, chumchuq chaqimchi ekan, oʻrdak surnaychi
ekan, gʻoz karnaychi ekan”)ni olamizmi, tabiat tasviriga bagʻishlangan oʻrinlarni
olamizmi yoki personajlar – eshak, hoʻkiz, xoʻroz, kalamushlar, boʻrilarning
suhbatidagi dialoglarni olamizmi, barchasida jozibali tasvir, xalqona muoyibaga
boy nutq kishi diqqatini tortadi, oʻquvchi oʻzini xuddi voqealar ichida yurgandek
his qiladi.
|
