2-rasm. Juft hosil qilgan zag‘izg‘on
Kuzatishlar natijasida zag‘izg‘onlarning 17-turdagi daraxtlarda uya qurganligini
guvohi bo‘ldik. Masalan, shumtol, chinor, tut, tuya archasi, gledichiya, virgen
archasi, o‘rik, zarang, gujum, oq terak, tol, olma, maklyura, qora qarag‘ay, jiyda,
bodom, gilos. Shundan eng ko‘p uyalar shumtol (135), chinor (40), tut (16)
daraxtlarida joylashgan. Uyaning qurilishida ikkala jins ham ishtirok etadi.
Uyaning materiali asosan uya qurilayotgan daraxtning bir yillik quruq shohalari,
yaqin atrofdagi daraxtlarning quruq shohalari, bir yillik, ikki yillik va ko‘p yillik
o‘simliklarning poyalari hamda tana qismlaridan, rangli similar, oq jangal va
123
loydan tashkil topadi. Ayrim uyalarda umuman loy ishlatilmasligini ham ko‘rish
mumkin. Bu holat uya qurulishining kech boshlanganligi, iqlimning quruq
kelganligi bilan tushuntiriladi. Uyaninig ichki qismini madaniy va yovvoyi
o‘simliklarning nafis ildizlari, hayvonlarning junlari bilan to‘shaydi. Zag‘izg‘on
uyalari quyida 3-rasmda tasvirlangan
3-rasm. Zag‘izg‘on uyalari
Uyaning ustki qismi (tomi) ni tuxum qo‘yishdan oldin qurigan daraxt
shohlari, turli xil simlar, oq va qizil sho‘ra poyalari hamda oq jangal bilan
mustahkam bostiradi. Uyaning ustini bostirishi, uyadagi tuxumlarni kuchli
issiqlikdan, yorug‘likdan, insonlar va boshqa mexanik ta’sirlardan, daydi mushuk
yoki tulkilardan muhofaza qilishi bilan aloqador bo‘lishi mumkin. Ammo, uyaning
yon tomonida kirib chiqish uchun tuynuk bo‘ladi. Ba’zida usti (tomi) ochiq
uyalarni ham ko‘rish mumkin. Bu holat uya qurilayotgan joyga bog‘liq bo‘lsa
kerak. Uyaning (n=22) o‘lchami: balandligi 26,0-68,0 (47,0) sm, eni 35,0-62,0
(43,0) sm, kosasining chuqurligi 12,0-18,0 (13,0) sm bo‘ladi.
Uyalarda tuxumlar har kuni yoki kunora qo‘yiladi. Uyalarda tuxumlarning
soni 3-5 ta, ko‘pincha 4 ta, ba’zan 6-7 ta bo‘ladi. Tuxumlarning po‘chog‘i och
ko‘kimtir bo‘lib, qo‘ng‘ir-qoramtir xollari bor. Xollar poyanak qismida tig‘iz
bo‘lib, uchki qismiga tomon siyraklashib boradi.
Tuxumlarini 2,5-3,0 hafta bosib, isitadi. Tuxumlarni isitishda urg‘ochisi
peshqadamlik qiladi. Zag‘izg‘onlar orasida jinsiy demorfizm ko‘zga tashlanmaydi.
Biroq, erkagi va urg‘ochisini ajratishda laboratoriya usuli hamda gavdasining
124
kichikligi, rangining xiraligi, gavdasining ko‘krak-qorin qismi pat va parlarining
to‘kilganligi kabi morfologik belgilarga asoslanib ajratish mumkin. Tuxumdan
jo‘ja chiqish arafasida tuxum massasi kamayadi, po‘chog‘i chatnaydi. Bu hodisa
tuxum ichidagi individning perenatal davrdan postnatal davrga o‘tayotganligi bilan
aloqador bo‘lsa kerak. So‘ngra, tuxumlardan quloq teshigi yopiq, ko‘zlari ojiz,
tanasi patsiz, nimjon va zaif jish jo‘jalar chiqadi. Tuxumlardan jo‘jalar 2 kunda,
odatda 1-kuni 3-4 tasi, 2-kuni qolganlari ochib chiqishadi. Buning sababini
tuxumlar uyaga bir kunda qo‘yilmaganligi bilan izohlash mumkin. Yangi ochib
chiqgan jo‘jalarning (n=8) og‘irligi 6,3-9,8 gramm bo‘ladi. Rivojlanishning 5-kuni
quloq teshiklari, 6-kuni ko‘zlari ochiladi. Jo‘jalar bir haftalik bo‘lganda pat va
parlarning rivojlanganligini kuzatish mumkin. Jo‘jalar 10-12 kunlik bo‘lganda
rangi to‘qlashib, tashqi qiyofasi, hatti-harakati ota-onasiga o‘xshab boradi.
Tuxumdan jiqqan jo‘jalar 27 kundan so‘ng uyasidan uchib chiqadi. Zag‘izg‘onning
ko‘payish sikli quyidagi 4-rasmda keltirilgan
Tuxumlarning uyada joylashishi
Tuxumdan chiqqan 1 kunlik jish jo‘jalar
125
5-6 kunlik jo‘jalar va otalanmagan
tuxum
10-12 kunlik jo‘jalar
Uyasidan uchib chiqqan bir oylik jo‘ja
Voyaga yetgan zag‘izg‘on
|
