149
2.11-sinf adabiyotining 1-qismi."O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi"
davlat ilmiy
nashriyoti, Toshkent - 2018.
O‘TKIR HOSHIMOVNING “URUSHNING SOʻNGGI QURBONI ”
HIKOYASI BADIIY TAHLILI
Abdullayeva Dilnoza Nasrullayevna
BuxDUPI talabasi
Annotatsiya. Mazkur tezisda barchaga ma’lum va mashhur “Urushning
soʻnggi qurboni” hikoyasi badiiy jihatdan tahlil qiladi.
Kalit so‘zlar: urush davri, ona obrazi, hikoya, urushning oqibati.
O‘tkir Hoshimov katta iste’dod egasi. Adib o‘ndan ortiq roman va qissa
ko‘plab ta’sirchan
hikoyalar, bir necha sahna asarlari muallifi. U dastlabki yirik
asarlari bilanoq ulkan adibimiz Abdulla Qahhorning nazariga tushgan, allomadan
“Sof, samimiy, tabiiy, iliq, rohat qilib o‘qiladigan asar” yozgani maqtov olgan
yozuvchi. Adib kichkinadek tuyulgan hayot hodisasiga nazar tashlaydi ularning har
biriga baxo berib asar mazmunini yoritishda foydalana oladi. Adibning "Urushning
soʻnggi qurboni" hikoyasi ham muallif tomonidan bayon qilinadi. Asarda insoniyat
tarixida eng dahshatli qirg‘inbarot – Ikkinchi jahon
urushi va uning insonlar
hayotiga solgan xatarlari, urushning inson ongida, ruxiy dunyosida oʻzgarishlar
yasagani haqida soʻz yuritiladi. Bu urush millionlab kishilar yostig‘ini quritishdan
tashqari, odamlar ongi, ruhiyatida ham yomon o‘zgarishlar yasadi. Ochlik,
muhtojlik odamlarni asabiy, bir-biriga g‘anim qilib qo‘ydi, ayrimlarni egri yo‘lga
boshladi. Urush asar voqealari bayon qilinayotgan joylardan minglab kilometr
uzoqda boʻlayotgan boʻlishiga qaramay asardagi har bir jonning hayotiga taʼsirini
150
oʻtkazadi. Asar qahramoni Umri xola ham urush kechayotgan joyda boʻlmaganiga
qaramay
vafot etadi, bu urushdagi aholidan tashqari foront ortidagi axoliga ham
urush oʻz taʼsirini koʻrsatayoʻtganining dalilidir. Asar qahramoni Shoikrom
obraziga toʻxtaladigan boʻlsak koʻrinishidan xomush, atrofdagi muhit gʻashiga
tegsada beparvolik bilan qoʻl siltaydi. Ammo baribir nimadandir norozidek,
koʻnglida gʻashlik. Hayotning notinchligidan alamzada boʻlib goh ayoliga goh
bolalariga ovozini koʻtarib turadi. Unga hatto chaqaloqning ham ovozi yoqmaydi.
Chetdan qaraganda jaxldordek koʻrinsada, oyisi ukasing kasalini aytganda,
borib
hol ahvol soʻramagani uchun afsuslanadi. Ukasining ahvoli koʻz oʻngida
gavdalanganida esa yurak yuragidan eziladi ,oyisining koʻzlariga qaramaslikka
tirishadi. Shoikrom urushga bormagan boʻlsada u urishning daxshatini achchigʻi
oʻz uyida turib his qilib koʻrdi. Sigirini oʻgʻirlab ketishganidan soʻng, xalqning shu
holida yordam berish oʻrniga oʻgʻirlik qilayotgan insonlarni bitta boʻlsa ham
kamaysin deb oʻyladi va qulupnay o‘g‘risini tutish uchun titroq qo‘llari bilan elektr
tokiga ulangan simni qulupnayning pushtasiga tashladi. Bu qilgan ishi unga
qanchalar qimmatga tushishini bilganida edi....
Umri xola oʻzgacha tasvirlar, hissiyotlar bilan yaratilgan obraz. Uning
qiyofasida
urush yillaridagi zahmatlar, urush har bir ayollarga ayniqsa onalarga
solgan azoblarini koʻrish mumkin. Umri xola ham ona. Ona degan zot esa farzandi
uchun har nega tayyordir. Kasal farzandni uchun Umri xola ham oʻz oʻgʻlining
uyiga oʻgʻirlikka tutishga majbur boʻldi. Umri xolaning qiyofasidan ahamiyat
beradigan boʻlsak uni farzandi bilan barobar dard chekayotganini koʻrinib turibdi.
Uning sharpaga oʻxshab yurishlari-yu, mehnatda yorilib qadoq boʻlib ketgan
qoʻllari, bukchayib qolgan kichkina jussasi uning qancha dard chekkanidan hikoya
qilayotgandek goʻyo. Umri xola oʻgʻlining dardiga sut davo boʻlishini eshitgach.
Uni oʻgʻliga topib berishga harakat qiladi, farzandini tuzalishi uchun ham, boshqa
chorasi yoʻqligidan, noiloj oʻgʻirlikka tushishga majbur boʻladi ammo oʻgʻli
tomonidan dargʻazab xolda tashangan elektr simi uning hayotiga zomin boʻladi.
151
Bu boʻlgan voqeadan soʻng ikki oʻgʻli ham bir umur oʻzlarini
kechira olishmasa
kerak. Shoikrom faryod ovozi eshitilishi bilanoq qilgan ishi xatoligini qoyil boʻlib
qolganini anglang qiynalishni boshlagandi, keyin esa qulupnay pushtalati orasida
onasini koʻrish uni daxshatga solib qoʻyishi turgan gap. Shone'mat esa faqat tiitroq
tovushda Sut ichmay zahar ichsam bo‘lmasmidi, deya olardi xolos. Aslini olganda
Umri xolaning oʻlimiga uning oʻgʻillarini ham, kelinini ham ayblab boʻlmaydi.
Mening fikrimcha bu yerda yagona ayibdor bu urush. Adibimiz Oʻtkir Hoshimov
shu asari orqali urush yillaridagi bitta oilaning axvolini ochib berdi. Endi bir oʻylab
koʻring bu urush qancha axolining qancha oilalarning taqdirida oʻchmas dogʻlar
qoldirdi. Agar shu urush boʻlmagamda edi odamlarni azobga qo‘ygan
«qoraxat»lar kelmagan bo‘lar edi. Shoikrom vijdon azobida qolmas, erkin nafas
olardi. Shone'mat o‘lim changalidan qutulib ketgan, Umri xola esa farzandlarining
rohatini ko‘rgan bo‘lar edi. Xadichani oila tashvishlari
bunchalik qiynamagan
bo‘lardi. Bu urush har bir xonadonga kulfat olib kelgan, har bir qalbda bitmas
jarohat qoldirgan. Lekin urush degan balo hali Yer yuzidan butunlay supurib
tashlangani yo‘q. U goh terrorchilik shaklida, goh milliy va diniy adovatlar
shaklida o‘z sharpasini ko‘rsatib turibdi. Agar odamzod ogoh bo‘lmasa, ona
zamindagi barcha tinchliksevar
kuchlar birlashib, urushga qarshi chiqmasa, bu
fojia avvalgilaridan ham dahshatliroq bo‘lib takrorlanishi mumkin. Barchamiz esa
hamisha bir yoqadan bosh chiqarib, o‘zaro birlashib tinchlik barqarorligi uchun
shay turishimiz kerak.
