• A stragullilar tartibi (A sterales). A straguldoshlar yoki m urakkabguldoshlar oilasi (A steraceae yoki com positae)
  • mashgulot. Yasnotka (Lam ium am plexcaule)




    Download 3,97 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet101/118
    Sana23.11.2023
    Hajmi3,97 Mb.
    #104324
    1   ...   97   98   99   100   101   102   103   104   ...   118
    Bog'liq
    Botanikadan amaliy mashg\'ulotlar. Mo\'minov M

    mashgulot.
    Yasnotka (Lam ium am plexcaule) 
    gulini o ‘rganish
    Asbob va materiallar:
    gerbariy, tirik yoki fiksatsiya qilingan 
    gullar, ch o ‘ntak lupasi, laboratoriya asboblari.
    Ishlash tartibi.
    Yasnotka guli lupada tekshiriladi. Gultoji qizil 
    yoki pushti tusli 2 labli b o ‘lib, quyi lab orqaga qayrilgan, ustki 
    lab qalpoqsim on joy lashgan. Bu qalpoqsim on lab k o ‘tarilganda, 
    uning ostida (panasida) to ‘rtta changchi borligi k o ‘rinadi. Bular- 
    dagi changdonlar jufit b o ‘lib, birining ustiga biri o ‘m ashgan, orasida 
    uzun yoysim on urug‘chi ustunchasi joylashadi.
    Gultoj tikkasiga yorilsa, quyi lab gultojbargning bitta katta va 
    ikkita ensiz bo'laklaridan iboratligi m a’lum boMadi, y a ’ni quyi


    lab o ‘zaro q o ‘shilib ketgan uchta tojbargdan, ustki lab ikkita toj- 
    bargdan tashkil topgan. 4 ta changchidan 2 tasi qisqa b o ‘lib, ustki 
    lab uchiga birikkan. G ulkosachasi q o ‘n g ‘iroqsim on qiyshiq, 5 ta 
    nashtarsim on tishchasi bor, chetlari kiprikchali, sirti oqish, yotiq 
    tuklar bilan qoplangan. K osacha yorilsa, uning ichdagi u rug ‘chi 
    k o ‘rinadi, u rug ‘chi tum shuqchasining to ‘rt b o ‘lakli tugunchasi 
    ustki. Tuguncha belidan k o ‘ndalangiga kesilsa, uning to ‘rt uyali 
    ekanligi, har uyada bittadan urug‘ kurtak borligi k o ‘rinadi. M evasi 
    teskari tuxum sim on to ‘rtta yong ‘oqchadan iborat.
    Yasnotka o ‘ti - beda, zig ‘ir dalalarida, shuningdek, b o g ‘larda, 
    partov yerlarda va ariq b o ‘ylarida k o ‘p o ‘sadigan begona o ‘simlik.
    Labguldoshlar oilasining vakillari bilan gerbariy orqali tani- 
    shiladi va daftarga yasnotka gulining diagram m asi chizilib, form u­
    lasi yoziladi.
    A stragullilar tartibi (A sterales). A straguldoshlar yoki 
    m urakkabguldoshlar oilasi (A steraceae yoki com positae)
    Bu oilaga m ansub o ‘simliklar, asosan, o 'tla r va qism an chala 
    butalardan iborat, shu bilan birga, bu oilaga tropik m am lakatlarda 
    o ‘sadigan liana, buta va hatto b a ’zi daraxtlar ham kiradi. M urakkab- 
    gulli o ‘sim liklam ing bargi poya va shoxlarida navbat bilan joyla-
    1 - naysim on; 2 - soxta tilsim on; 3 - tilsim on; 4 -
    ishiga qarab bir nechaga 
    voronkasim on.
    shadi, 
    yonbargi 
    b o ‘ladi. 
    G ullari to ‘pgulga y ig ‘ilgan 
    b o ‘ladi, shuning uchun bu 
    oila 
    m urakkabguldoshlar 
    deb ataladi.
    81- rasm.
    A stradoshlar oilasini gul tuzilishi:
    Bu oila o ‘sim liklam ing 
    to ‘pguli 
    ancha 
    takom il- 
    lashgan, y a ’ni undagi gul- 
    lar 
    bajaradigan 
    biologik


    b o ‘lingan. M asalan, bunda bitta gul m evaga aylangan b o ‘lsa, ik- 
    kinchi gul boshqa barcha gullar uchun gultojlik vazifasini o ‘taydi.
    M urakkabguldoshlam ing guli, odatda, q o ‘sh jinsli, b a ’zan bir 
    jinsli yoki steril (sam arasiz) b o ‘ladi. Bu gullarda tipik yashil kosa- 
    cha y o ‘q, gullarda kosacha o ‘m ida tuklar b a ’zan qilchalar b o ‘ladi, 
    bu tuk va qilchalar m eva hosil b o ‘lganda ham to ‘kilm aydi, balki 
    meva urug‘ bilan q o ‘shilib uchm a yoki u pardaga aylanadi va 
    urug‘likni uzoq joylarga tarqatadi.
    G ultojbarglari ham m a vaqt q o ‘shilib o ‘sib, naysim on, tilcha- 
    simon, soxta tilsim on va kam aysim on shaklni olgan b o ‘ladi (81- 
    rasm). Gul tuzilishi to ‘g ‘ri yoki noto‘g ‘ri: k o ‘pincha gul qismlari 
    beshtadan, gullam ing gul o ‘m iga taqsim lanishi va turli jinsdagi 
    gullam ing savatchasim on gul o ‘rniga taqsim lanishi xilma-xil 
    bo ‘ladi. Bu gullardagi beshta changchi iplar o ‘zaro q o ‘shilm agan 
    b o ‘lib, gultoj naychasiga o ‘m ashgan, shu naycha ichida changchi­
    lar ham joylashgan, shu changchi changdonlar o ‘rtasidan u rug ‘chi 
    ustunchasi o ‘tadi, ustunchaning uchi ikki b o ‘lakli tum shuqchaga 
    aylangan bo ‘ladi. U rug‘ ustunchasi tevaragida shiradon halqa shak­
    lida joylashadi. U ru g‘chisi ikkita q o ‘shilib o ‘sgan m eva bargcha­
    sidan iborat: urug‘chi tugunchasi ostki, yakka uyali va bir u ru g ‘li. 
    M evasi urug‘dan iborat.
    M urakkabguldoshli o ‘sim liklar gullam ing joylanishi va shakli 
    jihatdan ikkita kenja oilaga: naychasim ongullar va tilchasim on- 
    gullilarga b o ‘linadi.
    N aychasim ongullilar kenja oilasi (Tubiflorae). Bu kenja oila 
    o ‘sim liklarning savatchasidagi gullam ing ham m asi naychasim on 
    yoki har xil, masalan, m arkazdagilar naychasim on, chetdagilar sox­
    ta tilchasim on yoki voronkasim on b o ‘ladi. Bu o ‘sim liklarda sutsi- 
    mon shira b o ‘lmaydi.
    Bu kenja oilaga 700 dan k o ‘proq o ‘simlik avlodlari kiradi: kun- 
    gaboqar (H elianthus), b o ‘ym adoron (A chilea), q o ‘ytikan (Xanthi- 
    uin), qushqo‘nmas (Cordus), m axsar (Cartham us), b o 4 a k o ‘z (Cen- 
    taurea), shuvoq (A rtem isia) 0 ‘rta O siyoda k o ‘p o ‘sadi.



    Download 3,97 Mb.
    1   ...   97   98   99   100   101   102   103   104   ...   118




    Download 3,97 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    mashgulot. Yasnotka (Lam ium am plexcaule)

    Download 3,97 Mb.
    Pdf ko'rish