lab o ‘zaro q o ‘shilib ketgan uchta tojbargdan, ustki lab ikkita toj-
bargdan tashkil topgan. 4 ta changchidan 2 tasi qisqa b o ‘lib, ustki
lab uchiga birikkan. G ulkosachasi q o ‘n g ‘iroqsim on qiyshiq, 5 ta
nashtarsim on tishchasi bor, chetlari kiprikchali,
sirti oqish, yotiq
tuklar bilan qoplangan. K osacha yorilsa, uning ichdagi u rug ‘chi
k o ‘rinadi, u rug ‘chi tum shuqchasining to ‘rt b o ‘lakli tugunchasi
ustki. Tuguncha belidan k o ‘ndalangiga kesilsa, uning to ‘rt uyali
ekanligi, har uyada bittadan urug‘ kurtak borligi k o ‘rinadi. M evasi
teskari tuxum sim on to ‘rtta yong ‘oqchadan iborat.
Yasnotka o ‘ti - beda, zig ‘ir dalalarida,
shuningdek, b o g ‘larda,
partov yerlarda va ariq b o ‘ylarida k o ‘p o ‘sadigan begona o ‘simlik.
Labguldoshlar oilasining vakillari bilan gerbariy orqali tani-
shiladi va daftarga yasnotka gulining diagram m asi chizilib, form u
lasi yoziladi.
A stragullilar tartibi (A sterales). A straguldoshlar yoki
m urakkabguldoshlar oilasi (A steraceae yoki com positae)
Bu oilaga m ansub o ‘simliklar, asosan, o 'tla r va qism an chala
butalardan iborat, shu bilan birga, bu oilaga tropik m am lakatlarda
o ‘sadigan liana, buta va hatto b a ’zi daraxtlar ham kiradi. M urakkab-
gulli o ‘sim liklam ing bargi poya va shoxlarida
navbat bilan joyla-
1 - naysim on; 2 - soxta tilsim on; 3 - tilsim on; 4 -
ishiga qarab bir nechaga
voronkasim on.
shadi,
yonbargi
b o ‘ladi.
G ullari to ‘pgulga y ig ‘ilgan
b o ‘ladi, shuning uchun bu
oila
m urakkabguldoshlar
deb ataladi.
81- rasm.
A stradoshlar oilasini gul tuzilishi:
Bu oila o ‘sim liklam ing
to ‘pguli
ancha
takom il-
lashgan, y a ’ni
undagi gul-
lar
bajaradigan
biologik
b o ‘lingan. M asalan, bunda bitta gul m evaga aylangan b o ‘lsa, ik-
kinchi gul boshqa barcha gullar uchun gultojlik vazifasini o ‘taydi.
M urakkabguldoshlam ing guli, odatda, q o ‘sh jinsli, b a ’zan bir
jinsli yoki steril (sam arasiz) b o ‘ladi. Bu gullarda tipik yashil kosa-
cha y o ‘q, gullarda kosacha o ‘m ida tuklar b a ’zan qilchalar b o ‘ladi,
bu tuk va qilchalar m eva hosil b o ‘lganda ham to ‘kilm aydi, balki
meva urug‘ bilan q o ‘shilib uchm a yoki u pardaga aylanadi va
urug‘likni uzoq joylarga tarqatadi.
G ultojbarglari ham m a vaqt q o ‘shilib o ‘sib, naysim on, tilcha-
simon, soxta tilsim on va kam aysim on shaklni olgan b o ‘ladi (81-
rasm). Gul tuzilishi to ‘g ‘ri yoki noto‘g ‘ri: k o ‘pincha
gul qismlari
beshtadan, gullam ing gul o ‘m iga taqsim lanishi va turli jinsdagi
gullam ing savatchasim on gul o ‘rniga taqsim lanishi xilma-xil
bo ‘ladi. Bu gullardagi beshta changchi iplar o ‘zaro q o ‘shilm agan
b o ‘lib, gultoj naychasiga o ‘m ashgan, shu naycha ichida changchi
lar ham joylashgan, shu changchi changdonlar o ‘rtasidan u rug ‘chi
ustunchasi o ‘tadi, ustunchaning uchi ikki b o ‘lakli tum shuqchaga
aylangan bo ‘ladi. U rug‘ ustunchasi tevaragida shiradon halqa shak
lida joylashadi. U ru g‘chisi ikkita q o ‘shilib o ‘sgan m eva bargcha
sidan iborat: urug‘chi tugunchasi ostki, yakka uyali va bir u ru g ‘li.
M evasi urug‘dan iborat.
M urakkabguldoshli o ‘sim liklar gullam ing
joylanishi va shakli
jihatdan ikkita kenja oilaga: naychasim ongullar va tilchasim on-
gullilarga b o ‘linadi.
N aychasim ongullilar kenja oilasi (Tubiflorae). Bu kenja oila
o ‘sim liklarning savatchasidagi gullam ing ham m asi naychasim on
yoki har xil, masalan, m arkazdagilar naychasim on, chetdagilar sox
ta tilchasim on yoki voronkasim on b o ‘ladi. Bu o ‘sim liklarda sutsi-
mon shira b o ‘lmaydi.
Bu kenja oilaga 700 dan k o ‘proq o ‘simlik avlodlari kiradi: kun-
gaboqar (H elianthus), b o ‘ym adoron (A chilea), q o ‘ytikan (Xanthi-
uin), qushqo‘nmas (Cordus), m axsar (Cartham us), b o 4 a k o ‘z (Cen-
taurea), shuvoq (A rtem isia) 0 ‘rta O siyoda k o ‘p o ‘sadi.