Umumiy tushuncha.
N ovda -
o ‘sim likning asosiy vegetativ or-
ganlaridan biri. Bargli poya novda
deb ataladi. N ovdalam ing barg
birikmasi qismi b o ‘g ‘im deyiladi.
Bir b o ‘g ‘im bilan ikkinchi b o ‘g ‘im
oraligMga b o ‘g ‘im oralig‘i deyila
di. Barg to ‘kilib
ketgandan keyin,
poyada uning о ‘m i qoladi. Barg
o ‘rnida o ‘tkazuvchi to ‘qim a izi
nuqtasim on o ‘sib turadi.
N ovda o ‘sib chiqishiga, bajara-
digan vazifasiga, rivojlanish dara-
jasi va joylanishiga qarab bir necha
•i u и j - XT
л 1
•
3 - barg qo‘ltig‘idagi kurtaklar.
xil bo ladi.
N ovdalar yer ostidami
yoki ustida kurtakdan taraqqiy eta-
di (31- rasm).
Paydo b o ‘lishiga k o ‘ra novdalar asosiy, yon va q o ‘shimcha
novdalarga boMinadi, ularning ham m asi kurtakdan o ‘sib chiqadi.
Asosiy poya em brion kurtakchasidan hosil boMadi. Y on novdalari
q o ‘ltiq kurtakdan o ‘sadi, q o ‘shim cha novda tinch holatda yot-
gan q o ‘shim cha kurtakdan o ‘sib chiqadi. Bu q o ‘shim cha
kurtak
bo‘g ‘im oralig‘ida, daraxt tanasining keksa qism ida, ildizda, hatto
bargda paydo boMishi mumkin.
Novda bajaradigan vazifasiga k o ‘ra vegetativ va generativ
boMadi. V egetativ novdada b o ‘gim oraligM uzun boMib, bunda as-
sim ilatsiya vazifasini bajaruvchi barglar hosil boMadi. G enerativ
novdada b o ‘g ‘im oraligM ju d a qisqa boMib,
unda gul va m eva hosil
boMadi.
Novdaning shoxlanishi to ‘rt xil, y a ’ni dixotom ik, soxta dixito-
mik m onopodial, sim lodial boMadi.
Dixatomik shoxlanish k o ‘pincha tuban o ‘sim liklarda uchraydi.
Bu xil shoxlanishda o ‘simlik tanasining o 'sish nuqtasi hujayralari
b o ‘linib, ikkita bir-biriga teng b o ‘lgan yangi novda hosil qiladi. Bu
yangi novdalar ham, o ‘z navbatida, shu xilda b o ‘linib o ‘sa boradi.
Soxta dixotom ik shoxlanish siren, chinnigul,
soxta kashtan kabi
o ‘sim liklarda ko'rinadi. Bunda uchki kurtak gullash bilan tugalla-
nadi yoki qurib tushib ketadi. Buning o ‘m ida iz qoladi. Gul yoki
kurtak bir vaqtda o ‘sa boshlab, ayri hosil qiladi. Bu yangi novdalar
ham, o ‘z navbatida, shu xilda shoxlay boradi.
M onopodial shoxlanishni qarag‘ay, m irzaterak, sarv, archa kabi
daraxtlarda k o ‘rish m um kin. Bunda uchki kurtak asosiy novda ho
sil qiladi. Bu novdada k o ‘p yon novdalar o ‘sib chiqadi. Yon novda-
lam ing o ‘sishi asosiy novdaning o ‘sishidan ancha orqada qoladi.
Sim podial shoxlanish chinor, qayrag‘och, y o n g ‘oq, o ‘rik, olm a
kabi daraxtlarda uchraydi.
Bunda uchki kurtak qurib, o ‘sm ay qola
di yoki tikanga aylanadi. 0 ‘sim likning uchki kurtak ostida jo y lash
gan yon kurtaklar hisobiga o ‘sadi. Yon kurtakdan chiqqan novda
uchidagi kurtak ham qurib, yana uning ostidagi kurtak o ‘sadi,
o ‘sim likning o ‘sishi shu xilda davom etadi, natijada novda tizza-
lanish shaklida o ‘sadi. M evali daraxtlam ing sim podial shohida gul
va m evalar paydo boMadi.
Shakli o ‘zgargan novdalar yer ustida va yer ostida boMadi. Yer
usti novdalar jum lasiga: kurtak, jingalak, gajak, tikan,gullar kiradi.
' ' 0 ‘sim lik yer
osti novdasi orqali qishlaydi, k o ‘payadi ham da
oziq m oddalar zaxirasini to ‘playdi. Bunday novdalarga
0‘simlik-
ning ildizpoyasi, tuganagi, piyoz kiradi.
