4. Ild izlam in g uchki qism i n ech a hududdan iborat
v a ular qanday vazifani
bajaradi?
5. Ild izlam in g birlam chi tuzilishini ayting?
19- mashg'ulot.
Ildizning ikkilam chi tuzilishini o ‘rganish.
Ildizm evalarning anatom ik tuzilishi
Umumiy tushuncha.
Bir pallali
o ‘sim liklarda ildizning
dastlabki tuzilishi o ‘suv davrining oxirigacha saqlanib qoladi. Ikki
pallali o ‘sim liklar ildizida ikkilamchi o ‘sish
unda kam biyning
paydo b o ‘lishi bilan boshlanadi. Dastlabki barg paydo b o ig a n d a n
keyin ildizda kam biy vujudga keladi. Kam biy to ‘qimasi hujayra-
ning ildizida tangental b o ‘linishi bilan vujudga keladi. Eng avval
kam biy dastlabki y o g ‘ochlik ustida perisikl hujayralar va b a ’zan
asosiy parenxim a hujayralaridan paydo b o ‘ladi.
Kambiy qatlami
cho‘zilib, yaxlit kam bial halqaga aylanadi. K am biyning b o ‘linishi
natijasida ikkilamchi y o g ‘ochli va ikkilam chi lub hosil boMadi,
y a ’ni ildiz eniga o ‘sadi, kam biyning
halqasi esa asta-sekin doira hosil
qiladi.
Bundan tashqari, o ‘zak nurlari
vujudga keladi. Q ovoq ildizida o 'zak
nurlari keng b o ‘lib, yo g ‘ochlik bilan
lubni chegaralab turadigan to ‘rtta
eniga o ‘tkazuvchi qism iga yuboradi
(30- rasm).
M arkaziy
silindrda
ikkilam chi
to 'q im a paydo b o ‘lishi bilan il
dizning dastlabki p o ‘stlog‘i qurib
tushib ketadi, chunki perisikl hujay
ralari b o ‘lina boshlab,
paydo qiluv-
chi to ‘qim a - periderm ani yuzaga
keltiradi. N atijada ildiz sirti p o ‘kak
30- rasm. Ildizning ikkilamchi
tuzilishi (sxema):
1 - birlam chi yog‘ochlik; 2 - ikki
lamchi yog‘ochlik; 3 - kambiy; 4 - ik
kilamchi lub; 5 - birlamchi lub; 6 - ik
kilam chi p o 's tlo q ; 7 - perid erm a)
8 - o ‘zak nurlari.
' *
4 t
bilan qoplanadi. Ildizm eva to ‘qim alarida
zaxira oziq m oddalar
to ‘planadi. Ildizm evalarning y o ‘g ‘onlanish xarakteriga qarab ular
uch xilga ajratiladi: 1. Sabzisim on xil. Bunda y o g ‘ochlik sekin
rivojlanib, flozm a qismi tez o ‘sadi va katta hajm ni egallaydi. Bu
xilga sabzi, petrushka, pasteriyak
ildizm evalari kiradi; 2. Turpsi-
mon xil. Bunda p o ‘stloq qismi sust rivojlanadi, asosiy qism i esa
y o g ‘oslikdan iborat boMadi.
Bu xilga turp, brukva, sholg‘om kabi
o ‘sim liklar ildizm evasi kiradi; 3. Lavlagisim on xil. Bunga ildiz
m arkazida ikki nurli birlam chi ksilem a joylashgan boMib,
ularga
qaram a-qarshi holda ikkita asosiy parenxim a hujayra nurlari jo y la
shadi. Birlam chi ksilem aga ikkilam chi ksilem a yopishib turadi, un-
dan keyin esa kam biyning birlam chi halqasi joylashadi, ikkilamchi
ksilem aga qaram a-qarshi
ikkilam chi floema joylashadi, so‘ngra
ildiz tashqarisiga yaqin joyda g ‘am lovchi parenxim a to ‘qim asi
joylashadi. U ndan keyin koplateral nay-tolali b o g ‘lam lar jo y la
shadi, ular orasida esa kam biy halqasi joylashadi. Ildizning qolgan
g ‘am lovchi to'qim alari orasida kam biy halqasi bir necha (9 - 12)
qator b o ‘lib joylashadi. Kambiy halqalari qanchalik bir-biriga yaqin
joylashgan b o ‘lsa, o ‘tkazuvchi bogMamlar shunchalik oz boMadi.
Ildizm eva tashqi tom ondan p o ‘stloq bilan qoplanadi.
