Ishlash tartibi.
M akkajo‘xori poyasidan tayyorlangan kes
ma preparati m ikroskopning sal katta qilib k o ‘rsatadigan obyek
tivida tekshirilsa, uning, asosan, parenxim a hujayralaridan iborat
ekanligi, buning oralarida k o ‘p m iqdorda
yopiq nay tolali naylar
b o g ‘lami borligi k o ‘rinadi. Tolali naylar b og‘lam ida p o ‘sti qalin,
ilm a-teshik ikkita yirik naydan boshqa yana diametri kichik, spi
ral va halqasim on bir necha naylar boTadi. A na shulam ing ham-
masi ksilem a elem entidan iboratdir. Plastinka shaklida to ‘rsimon
naychalar b o ‘ladi. Bunga protoplazm a bilan to ‘lgan y o ‘ldosh
hujayralar kelib tushadi.
Bundan tashqari, floem a tarkibiga ich
ida zaxira m oddalari b o ‘ladigan parenxima- hujayralari kiradi.
M akkajo‘xorining lub tolalari boTm aydi. K silem a va floemani
p o ‘sti ju d a qalin b o ‘lgan sklerenxim a m exanik to ‘qim asi o ‘rab ol-
gan b o ‘ladi. M akkajo‘xorining m ikroskopda k o ‘ringan yopiq tolali
naylar b o g ‘lam larining rasm i daftarga chizib olinadi.
17- mashg'ulot.
Q ovoqning o ‘tkazuvchi nay-tolali
bogMamini tekshirish
Asbob va materiallar:
m ikroskop, qovoq poyasidan tayyorlan
gan mikropreparat.
Ishlash tartibi.
M ikropreparat m ikroskop ostida k o ‘riladi.
0 ‘tkazuvchi b o g ‘lam qovoq poyasida ikkita doira shaklida jo y la
shadi. Ichki doira bo g ‘lami yirik,
tashqi doira bogMami m ayda
b o ‘ladi. Yirik bogTam m ikroskopda k o ‘rish uchun kattalik qiladi,
shuning uchun preparatni siljitib, m ayda bogTam i qidirib topila
di. Shu ravishda ayrim bogTam tuzilishi k o ‘zdan kechirilsa p o ‘sti
qalin ksilem a naylarini va floem aning to ‘rsim on naylarini k o ‘rish
mum kin. Floem a lub b o g ‘lam ining
tashqi va ichki tom onida
joylashgan b o ‘ladi, shuning uchun bu xildagi bo g ‘lam bikollateral
b o g ‘lam deb ataladi. Floem ada to ‘rsim on naylar yaqqol k o ‘rinib
turadi, buni kattaligidan teshikli plastinkasidan topib olsa b o ‘ladi.
To‘rsim on naylargan ichida protoplazm asi b o ‘lgan, uchburchak
koMinishli m ayda y o ‘ldosh hujayralar kelib tutashadi.
Floema
tarkibida yuqorida ko ‘rsatib o ‘tilganlardan tashqari, yana lub
tolasi
va g ‘am lovchi parenxim a b o ‘ladi. Lubning barcha elem entlari (lub
tolasini q o ‘shm aganim izda) hujayra p o ‘sti uncha qalin b o ‘lmagan
sellulozadan iboratdir. K silem a tarkibiga hujayra p o ‘sti har xil qa-
linlikda b o ‘lgan spiral to ‘rsimon, halqasim on nayiar kiradi. N ay
iar tevaragida va oralig‘ida hujayra p o ‘sti qalinlashgan y o g ‘ochlik
parenxim asi va y o g ‘ochlik tolalari joylashadi.
O chiq nay-tola b og‘lamida lub tolasi bilan y o g ‘ochlik tolasi
orasida to ‘g ‘ri to ‘rtburchak k o ‘rinishida sal c h o ‘ziq hujayralardan
iborat kam biy joylashadi. Kam biy hujayralari to ‘g ‘ri qator shak
lida joylashib, p o ‘sti ichida tirik m odda
boMadi va tez boMinib
ko‘payib turadi. B uning natijasida ichki tom ondan y o g ‘ochlik hu
jayralari, tashqi tom onidan lub hujayralari vujudga kelib turadi.
Shunday qilib, bogMam yo g ‘ochlik va lubning k o ‘payishi hisobiga
yo ‘g ‘onlasha boradi. K am biydan paydo boMgan bu yangi element-
lar ikkilamchi lub va ikkilam chi y o g ‘ochlikka ichki
tom onidan, ik
kilamchi lubga tashqi tom onidan (prokam biy ishtirokida vujudga
kcladigan) dastlabki y o g ‘ochlik va dastlabki lub kelib tutashadi.
Kambiyli m ana bunday nay-tola bogMamga ochiq bogMam deyiladi.
Qovoq palagi poyasidagi yuqorida sanab oMilgan nay-tola bogMam
elementlari m ikroskopning katta qilib koMsatadigan obyektivida
Ickshirilib, rasmi daftarga chizib olinadi.
