Chiziqli va burchakli o‘lchashlari

2. Reostatli o‘zgartkichning asosiy tavsiflari

Reostatli datchik siljishining materiali sifatida manganin, nixrom, konstantan va boshqa qotishmalar ishlatiladi. Qotishma (o‘ram materiali)ga bo‘lgan asosiy talablar uning yuqori solishtirma qarshilikka va katta chidamlilikka ega bo‘lishi kerakligidan iborat.
O‘ram simi yonidagi o‘ramlarni qisqa tutashuvdan saqlash uchun yoki emal yoki oksidli plyonka qatlami bilan izolatsiya qilingan bo‘lishi kerak. Reostatli datchik o‘ramlaridagi simining kontakt yuzasi polirovka (silliqlangan) qilinadi. Reostatli datchiklarning induktiv hamda sig‘imli qarshiligi juda ham kam;
O‘zgartkichning reaktiv qarshiligi, o‘lchash zanjiriga bo‘lgan aniq talablarga bog‘liq holda, chamasi bir necha o‘nlab ming gerts (Гц) chastotagacha e’tiborga olinmasligi mumkin. Sirpang‘ichning siljishida zanjirdagi tokni o‘zgartiruvchi oddiy reostat o‘lchash texnikasida deyarli qo‘llanmadi. Asosan reostatning potensiometr sxemasi (10- rasm) bo‘yicha ulanishi ko‘proq qo‘llaniladi.
Bu holda datchik tavsifi potensiometr ish rejimining to‘g‘ri tanlanishi bilan chiziqli qilinishi kerak.
Yuklangan reostatli datchiklarda (masalan, o‘lchash asbobi yoki keyingi o‘zgartkichning kirish qarshiligi nagruzka bo‘lishi mumkin). “Sxemali nochiziqlilik” mavjud va moslashuv hatoligi yuzaga keladi.
Bir tekisdagi o‘ramda uchastka R qarshiligi kattaligining qiymati X siljishiga proporsianal ya’ni r_x=S_x.

I_H 
^Uabxx
R  R

(3)

H vix

bu yerda: ^U
abxx
_ U_o
r  
^Rvix
_ r_xr r  r
. bu kattaliklarni teoremaga qo‘yib quyidagini

olamiz.
x x
I_H 
r  r_x
U_o
 R_H

• 
  ^Rvih ^
  

(4)

r+r_x=R=const bo‘lganligi sababli R_chiq o‘zgarmasligiga I_H tok qiymati chiziqqa ko‘ra X siljishi kattaligiga bog‘liq bo‘lar edi. Biroq aslini olganda R_chiq kattalik X ga bog‘liq va chiziqlilik faqat nagruzka qarshiligining r potensiometrning R_chiq chiqish qarshiligidan ancha katta bo‘lgandagina mumkin. Demak formulada R_H ga nisbatan R_chiq kattalikni e’tiborsiz qoldirish mumkun.

Bu holda reostatli datchik tavsifi punktlari to‘g‘ri chiziq bilan ifodalanadi (10- rasm). R_H kattaligi bo‘yicha R_chiq bilan solishtirilishi mumkun bo‘lgan umumiy holdagi tavsif turi (10-rasm) yahlit egri chiziq bilan ko‘rsatilgan. Reostatli datchik bilan ishlaganda yo nochiziqli tavsif sababli yuzaga keladigan moslashuv hatoligini baholash, yoki datchikning ishchi uchastkasini juda oz nochiziqlilikka ega tavsif intervali bilan chegaralashda bu mulohazalarni doim hisobga olish kerak.
Bundan tashqari, agar datchik kuchlanish manbaidan emas, tok manbaidan ta’minlansa, moslashuv hatoligi chiziqqa ko‘ra X ga bog‘liq bo‘lishi va uni oson hisobga olish mumkinligini yodda tutish kerak.

3. Reostatli datchiklarning o‘lchash zanjirlari

Yuqorida bayon etilgandan reostatli datchikka ega asbob shkalasining tavsifi o‘lchash zanjiriga bog‘liqligi ayon.
Reostatli datchikning eng ko‘p qo‘llanadigan 10 a,b rasmlarda reostatli datchiklar ulanish sxemasining boshqa variantlari ko‘rsatilgan. 10 a rasmda reostatli datchik kuchlanish bo‘luvchisi bilan ulangan. Nagruzka ulanganda tavsif nochiziqligi yuzaga kelganligi sababli 9 b) rasm sxemasi/ tavsifni yahshilaydigan qo‘shimcha kuchlanish

ulanadi. Datchik 1 a) rasmsxemasi bo‘yicha ulanganda
^rx nisbiy qarshilik funksiyasida
R

m  ^R R_H
turli nisbatlarida yuklangan reostatli datchik kuchlanishi bo‘yicha nisbiy hatolik

quyidagini tashkil etadi.

U min ^1
b  U min Ux ^{100 }

Download 0,83 Mb.