Kalit so‘zlar: Tenzorezistorli, o‘zgartkichlar, asosiy tavsiflar, xatoliklar, o‘lchash sxemalari.
Tenzorezistorli o‘zgartkich nima?
Tenzorezistorli o‘zgartkichlarning asosiy tavsiflari qanday?
Tenzorezistorli o‘zgartkichlarning hatoliklarini izohlang?
Tenzorezistorli o‘zgartkichlarning o‘lchash sxemalarini tushuntiring?
Elektromagnit maydon va uning xarakteristikalari.
Tenzorezistor bu – sinalayotgan namunaga sim ham, namuna ham bir xil deformatsiyalanadigan (o‘zgaradigan) qilib mahkamlanadigan (11-rasm) kalta, biroq juda ingichka (0,025 ga yaqin diametrli) silindr.
Tenzorezistorning ishlash prinspi simning siljishi yoiki defarmatsiyalanishida uning Om qarshiligining o‘zgarishiga asoslangan. Qarshilik o‘zgarishi simning siljishi (deformatsiyalanishi)ga va demak sinalayotgan material siljish deformatsiyasiga proparsional.
11-rasm. Simli tеnzosеzgir o‘zgartkich.
Tuzilishi jihatidan tenzorezistorikki yupqa qog‘oz orasiga yelimlangan bir necha sim halqachalaridan qo‘yib bajariladi (11-rasm). Tenzorezistorning afzalligi kichik vazn va gabaritlari, inertsiyasizligi (buning oqibatida tez o‘zgaradigan siljish yoki deformatsiyalanishini tekshirish mumkin) soddaligi va arzonligi (nisbatan arzonligi). Bu bilan turli texnika ohalarida kichik siljish yoki deformatsiyalanishi tekshirish uchun qo‘llaniladi.
12-rasm. Reostatli kuchlanish.
Tenzorezistorning asosiy kamchiliklaridan biri bu
R qarshilik nisbiy
R
o‘lchanishining kichik kattaligi, bu esa yuqori sezgirlikka ega o‘lchash sxemalarning qo‘llanilishi talab qiladi va yuqori harorat hatoligi.
Eletromagnit induksiya vektori.
Tenzorezistorning asosiy pasprt ma’lumotlari quyidagicha.
– quyidagi formula bilan aniqlanadigan sezgirlik:
R
S R
e
e
bu yrda:
R
R
qarshilikning nisbiy o‘zgarishi. e
e
baza bo‘ylab nisbiy linyali
deformatsiya.
Statik sinovlarda tenzorezistorlarni tayorlash uchun material bo‘lib odatda konstantan hizmat qiladi. Bunday tenzorezistor S=2.0-2.1 sezgirlikka ega. Konstantanli tenzorezistorlar nisbatan kamroq sezgirlikka ega bo‘lib, qarshilikning kichik harorat koifitsentlariga ega. Ularning qarshiligi odatda 100-200 Om. Dinamik o‘lchashlar uchun sezgirlikni oshirish maqsadida tenzorezistor elinvar turdagi, biroq nisbatan yuqori harorat koifitsentiga ega bo‘lgan qotishmalardan tayorlanadi. Uning qarshiligi 500-1000 Om, tenzorezistor linyali.
e f
R
Aylanma va uyurmali magnit maydon xarakteristikalari.
Tenzorezistorlar bilan o‘lchash xatoligi, harorat xatoligining kompensatsiyasini hisobga olganda va ta’minot kuchlanishining stabillanishida, odatda 2 – 3 %
chegaralarida bo‘ladi. Ularni darajalash to‘g‘risidagi masala bilan chambarchas bog‘liq.
Agar ishchi tenzorezistor darajalanib, butun o‘lchash kanali (ko‘prikli sxema, kuchaytrgich, ko‘rsatkich) esa puhta bajarilgan bo‘lsa, o‘lchash hatoligi statik o‘lchashlarda 0,2-0,5% gacha va dinamik o‘lchashlarda 1,0-1,5 % gacha pasaytirilishi mumkun.
Tenzorezistorning statik darajalanishi kattaligi ma’lum bo‘lgan kuch bilan yuklanadigan to‘sin yordamida bajarilishi mumkin, darajalashdagi nagruzka ishchi sinovdagidek sharoitlarda berilishi kerak. Tenzorezistorning dinamik darajalanishi berilgan chegaralarda chastotali hamda ampletudali tavsiflarni tekshirish uchun turli chastotali sinusoidal shakldagi tebranishlarni tiklaydigan stndlarda bajariladi.
Magnit materiallar tafsifi.
Tenzorezistorni ko‘prikli sxemaga (13-rasm) ulash uning harorat xatoligi deyarli to‘liq bartaraf etishga imkon beradi. Bu hatolik bir – xil materialdan tayorlangan yurdamchi (deformatsiyaga uchramaydigan) tenzorezistorni ko‘prikli o‘lchash sxemasining yonidagi yelkalaridan biriga ulash orqali kompensatsiyalanadi.
Balki ba’zi sxemaga ikki ishchi tenzorezistor kiritish qulaydir ham: ularning biri cho‘zilish defarmatsiyasini o‘lchaydi, ikkinchi – bir vaqtida unga teng siqilish defarmatsiyasini o‘lchaydi. Bu ishda qilinadigan, ikkala tomonga tenzorezistor yelimlanadigan yupqa plastinka bunga misol bo‘lishi mumkun. Bu holda ko‘prikli sxemaning qo‘shni yelkalariga ulangan R1 va R2 tenzorezistorlar avtomat ravshda harakat kompensatsiyasini amalga oshiradi. Butun harorat qurilmasining sezgirligi esa ikki baravar ko‘payadi.
13-rasm. O‘zgarmas tok ko‘prigi.
Detalning defarmatsiyalanishi boshlang‘ich R0 qarshilikning R ga o‘zgarishiga va o‘lchash diaganaliga I tokning paydo bo‘lishiga olib keladi. Bog‘lilik tavsifi I=f( R) rasmda ko‘rsatlgan. Bundan Sm ko‘prikli sxema sezgirligi R ga bog‘liqligi va uning muvozanati yaqinida R0 maksimumga erishishi kelib chiqadi. R tenzorezistor o‘zgarishi kichikligi tufayli 2 b) rasmda namoyon etilgan sxema sezgirligini o‘zgarmas va muvozanat yaqinidagi kattalikka teng deb hisoblash mumkin. Ko‘prikli sxemaning tekshirilishi uning muvozanat holati yaqinidagi sezgirligini aniqlash uchun amaliy formulani beradi.
Si
R3 R4
I0
1 RRn
U UR1 UR3
U
R1 R4 R2 R3
x R R R
R
R
R R R
1 2
– kuchlanish quvvati.
3 4 1 2
3 4
R1 va R2 lar o‘rniga tenzorezistr ulanadi.
8-Ma’ruza: Siljishlarning elektromagnit o`zgartkichlari
Reja:
Siljishlarning elektromagnit o`zgartkichlari ular sinflari, tuzilish asoslari.
CHiziqli va burchak siljishlarining taqsimlangan magnit maydon o`zgartkichi.
Elektromagnit o‘zgartkichlar tuzilishining prinsplari.
| 