Mexanika usulida quyidagi asboblar orqali qo‘llaniladi: masshtabli chizg‘ich (sm lari yoki mm li bo‘linmalari bilan). Mikrometrlar orqali kam qo‘llaniladi va 0,01 dan 0,05 gacha o‘1chay oladi.
Chiziqli nonius usuli keng qo‘llaniladi. Bu katta bo‘lmagan shtangensirkuldagi qo‘shimcha bo‘laklari va uning bo‘lagi 0,1; 0,05; 0,02 mm tashkil etadi. Burchaklarni o‘lchash uchun burchakli nonius usuli ishlatiladi. Uning shakli yoysimon chizg‘ich aylana masshtabi bo‘yicha siljiydi, burchaklarni o‘lchashda ishlatiladi. Juda aniq o‘lchashlar uchun mikrometr vint qo‘llaniladi. Mikrometrlarda kichik aniq qadamli vintlardan tashkil topgan. Vintning siljishi 0,5 yoki 1 mm ni tashkil etadi, lekin asbobning shkalasida 50 yoki 25 bo‘lakdan iborat. Mexanika usulidan tashqari, elektr o‘lchashlar ham keng tarqalgan. Ular qarshilikni, sig‘imni va induktivlikni o‘lchashga asoslangan.
Elektromagnit usuli esa magnitoprovod ichidagi magnit oqimining tarqalishiga o‘zgarishiga asoslangan.
Optoelektron usuli esa – yorug‘lik oqimi tarqalishiga va datchikli priyomnik nurlanishiga asoslangan.
Chiziqli va burchakli o`lchashlar zanjirining asosiy elementlari. Ekspluatatsion funksiyali talablar, bu katta guruh talablari bo‘lib va buyurtmachi va istemolchilar o‘z talablarini (shu guruhga) qo‘yishadi. Ular quyidagilardan tuzilgan
bo‘ladi:
Asboblarning kirish va chiqishi parametrlari, nazorat tizimlari va boshqaruv bilan bir-biriga bog‘liq bo‘lishi kerak.
Birhillashtirish (unifikatsiya) signali sifatida standartlarga asoslangan holda quyidagilarni qabul qilish kerak: doimiy tok, chastota, kod. Bazali tokni signal sifatida har doim 0-5 mA unda 2 kOm aktiv yuklanishda qabul qilinadi. Hamma asboblar chet (shkala) ko‘rsatkichlarga ega bo‘lishi kerak. O‘lchash natijalari son shaklida nomi va tekshirilayotgan moddaning kattaligini ko‘rsatish kerak.
Asboblarning diapozoni bo‘lishi mumkin bo‘lgan minimal va maksimal qiymatlarini o‘z ichiga oladi. Sezgirlik ostonasi minimal miqdorini to‘g‘ri o‘lchashni ta’minlash kerak. Bu katta e’tiborga egadir.
-
Fizik texnik talablar
Fizik texnik talablar – asbobning aniqlik klassi va diapozonlari standartlariga to‘g‘ri kelishi kerak:
Asboblarning tavsiflari quyidagilarni ta’minlash kerak:
-
yuqori aniqligi
-
yuqori tezlik
-
statik tavsifning yuqori chiziqligi
-
yuqori mustahkamligi.
Asboblar ochiq havoda joylashgan va yog‘ingarchilikka duchor bo‘ladilar, suyuqlikning sachrashiga, yuqori namligi, quyosh radiatsiyasi, kunduzgi va kechki, qishki va yozgi temperaturalarning tez o‘zgarishiga uchraydilar. Shuning uchun ularni chidamli ishlash lozim.
-
Honalardagi harorat va havoning namligi, ochiq havodagi tebranishlardan kam farqlanadi va tashqaridan erkin kirishi bilan taqqoslanadi.
-
Honalarning isitishsiz va ventelyatsiyasiz yuqori namligi bilan, qayerda (havodagi) suvning uzoq, mavjudligi va namlikning kondensatsion ehtimolligi.
-
Tumanlardagi obyektlarda o‘rtacha yoki quruq tropik qiymati bilan, qayerda havodagi changlarni mavjudlik ehtimolligi.
-
O‘lchanadigan muhit, obyekt loy va qum tashkil qilinishi mumkin, suzadigan buyumlar, suvda o‘sadigan ko‘katlardek
Asboblar, stansiyalarda va ularning elementlarida joylashganligi mumkin, yomg‘irli qurilmalar gidroqurilmalarga tebranish, ta’sir etish mumkin.
Asboblar sanoat qurilmalarida joylashgan bo‘lib, ular aniq elektromagnit va issiqlik maydonlarida uchraydi.
-
CHiziqli va burchakli o`lchashlar zanjirining asbob-uskunalari.
Eksplatatsion komponovkali talablarni ko‘rib chiqamiz.
Asboblar ishlaydigan texnik va psixofizik hodisalar bilan aloqada bo‘lishi kerak. Asboblarning ta’minlash kuchlanishi odam uchun havfsiz bo‘lishi lozim. Asboblar avtonom va masofaviy tashlatishga imkoniyat bo‘lishi lozim.
Ta’minlash manbaasiga bo‘lgan talab quyidagilar:
-
Elektrofitsirovkali obyektlarda o‘zgaruvchan tok tarmog‘idan kuchlanishi 220 V chastatasi 50 Gs ta’minlanadi.
-
Noelektrik, elektrofitsirovkali obyektlarda asboblar akkumlyatrlarining kuchlanishi
12 V yoki 24 V bilan ta’minlanishi mumkin. Undan tashqari asboblarning
konstruksiyalarida moddaning energiya oqimi va quyosh energiyasidan foydalanishi ko‘zda tutilgan bo‘lishi mumkin.
-
Ma’ruza: CHiziqli va burchakli kattaliklarni o`lchovchi birlamchi o`lchov o`zgartkichlari va asboblari tuzilishini fizik asoslari.
Reja:
-
CHiziqli va burchakli o`lchashlar asboblari va usullari asosini tashkil qilgan xodisa qonuniyatlari va fizikaviy effektlarni tizimlashtirish.
-
CHBO`asboblarining statik tavsiflari.
-
CHBO`asboblarining dinamik tavsiflari.
-
CHBO`asboblarining hatoliklari.
|
