Chiziqli-burchakli o`lchashlar asboblari
“Chiziqli va burchakli o‘lchashlari” kursi quyidagi fanlar bilan bog‘liq: fizika, o‘lchashlarning fizikaviy asoslari, metrologiya asoslari, elektr o‘lchash usullari va asboblari, o‘lchash vositalarni qiyoslash va kalibrlash va h.k.
“Chiziqli va burchakli o‘lchashlar” kursining masalalariga qarab quyidagi talablarni o‘rganib va quyidagi yo‘nalishda o‘zlashtirish lozim:
Chiziqli va burchak o‘lchashlarning fan va texnikadagi roli.
Asosiy texnika vositalari va usullari bilan tanishish CHBO`.
CHBO` da metrologik ta’minot masalalarini o‘rganish.
CHBO` kelajakdagi taraqqiyoti bilan tanishish.
Chiziqli va burchakli o‘lchashlarning fan va texnikadagi roli.
Sanoat rivojlanishi va ilmiy tadqiqotlar uchun CHBO` keng qo‘llaniladi. Bu mashinasozlik, geodeziya,
gidromelioratsiya, xarbiy ishlarda va hakozolarda qo‘llaniladi. Masalan: mashinasozlikda chiziqli va burchakli o‘lchovlar juda keng ish diapazonida 10
- 10 dan 10
20 m o‘lchashi mumkin. Chiziqli o‘lchovlar va burchak o‘lchovlar esa 0 – 360
o va 2 radianda o‘lchashi mumkin.
Juda kichik qiymatlani yoki uzunliklarni 10
-10 m va yupqa plyonkalarning qalinligini o‘lchashda hamda fizikadagi har hil zarrachalarni tekshirishda va boshqa fanlarda ishlatilishi mumkin. Mashinasozlikdagi detallarning o‘lchamlari, teshiklarni, buyumlarning qalinligi va boshqalarning tuzilishini o‘lchaydi.
CHBO` gidromelioratsiyada esa balandliklarni aniqlashda,
kanallarda past balandliklar, darajadagi aniqlikni o‘lchashda, to‘g‘onlarda va suv omborlarida ishlatiladi.
Chiziqli va burchakli o‘lchovlarning roli juda yuqori, shuning uchun uning aniqligi har – xil sohalarda kengaytirish lozim.
To`g`ri chiziqli-burchakli o`lchash asboblariga bo`lgan talablar: aniqlik, sezgirlik, ishonchlilik, o`lchov qamrovi .
Chiziqli va burchakli o‘lchovlarga qo‘yiladigan talab quyidagicha: vazifasi tavsifi va tizimlarni funksiyalash tartibi bilan, shularga qarab o‘rnatilgan talablar chiziqli va burchak o‘lchovlari asboblariga quyidagicha ko‘rinishda bo‘ladi.
Yuqori aniqlik va sezgirlik;
Katta diapozonli bo‘lishi kerak;
Chiqish kattaligi, kirish kattaliklari bilan o‘zaro bog‘liqligi;
Ma’lum masofaga mo‘ljallangan o‘lchovlar imkoniyati;
Tashqi ta’sirdan himoyalanishi;
Tashqi muhit parametrlarini o‘zgarishiga mustahkamligi (harorat, namlik, tebranish (vibratsiya)) va hokozo;
Konstruksiya soddaligi va sozlash;
Yuqori mustahkamligi.
Kichkina gabaritli.
Kichik massali.
Konstruksiyani birhillashtirish.
Burchaklarning va qismlarning o‘zaroalmashuvchanligi.
Arzonliligi, ya’ni narhi past bo‘lishi....
Chiziqli va burchakli o`lchashlarini asosiy usullari va texnikaviy vositalari.
Bu umumiy talablardan tashqari ishlatilishiga qarab boshqa mahsus sharoitlarda ham ishlatish mumkin, masalan yuqori namlik, sharoitida ishlash, radian, (nurlanish), vibratsiya (tebranish) siljitish va boshqalar. Ko‘rsatilgan talablardan tashqari chiziqli va burchak o‘lchovlar ham umumiy talablar sifatida qo‘llaniladi.
Chiziqli va burchak o‘lchovlari ko‘plab (har – xil) usullar bilan o‘lchanadi, bularga mexanika, elektr o‘lchashlar, elektromagnit, elektrostatik, optoelektron va boshqalar kiradi.
