Dasturlash 0-qadam: matematika




Download 1,28 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/17
Sana19.12.2023
Hajmi1,28 Mb.
#123542
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17
Bog'liq
dasturlash 0 qadam matematika free

a
+


:
0 0
⋅ =
0 0
a
− ⋅ =
0
0
a
⋅ =
1
a
a
⋅ =
1
a
a
− ⋅ = −
a a
⋅ =
( )
1
a
a
⋅ − = −
( )
1
a
a
⋅ − = −
( )
1
a
a
− ⋅ − =
a
a
− ⋅ = −
( )
1
a
a
− ⋅ − =
a b b a
⋅ = ⋅
(
)
a b
a b
− ⋅ = − ⋅
( )
a
b
a b
⋅ − = − ⋅
( )
a
b
a b
− ⋅ − = ⋅
• Har qanday sonni (musbat, manfiy, kasr, haqiqiy, …) 0 
ga ko‘paytirsak natija har doim 0 ga teng bo‘ladi (1-qo-
nuniyat). 
• Agar sonni 1 ga ko‘paytirsak har doim sonning o‘zi 
chiqadi (2-qoniniyat). 
• Agar sonni -1 ga ko‘paytirsak sonning qiymati o‘zgar-
maydi faqat ishorasi o‘zgaradi (3-qoniniyat). 


43
• Agar musbat songa musbat sonni ko‘paytirsak har doim 
musbat chiqadi va ularning o‘rni almashishi natijani 
o‘zgartirmaydi (4-qonuniyat, 1-qator).
• Agar manfiy songa musbat son ko‘paytirilsa yoki musbat 
songa manfiy son ko‘paytirilsa natija ham manfiy bo‘ladi 
(4-qonuniyat, 2-,3-qatorlar).
• Agar manfiy songa manfiy son ko‘paytirilsa natija har 
doim musbat bo‘ladi (4-qoniniyat, oxirgi qator).
Yuqoridagi qonuniyatlar ifoda ichida ketma-ket kelsa
xuddi guruhlash usulidagiday bir chetdan boshlab hisoblanadi. 
Masalan:
( ) ( )
( )
a
b
c a b
c
a b c
− ⋅ − ⋅ − = ⋅ ⋅ − = − ⋅ ⋅
E’tibor bergan bo‘lsangiz, mavzuda manfiy songa musbat 
sonni ko‘paytirish haqida yozilmagan. Chunki biz yuqoridagi 
qonuniyatdan bilamizki, manfiy songa musbat sonni ko‘pay-
tirsak oxirgi natija ham manfiy bo‘lar ekan: 
(
)
a b
a b
− ⋅ = − ⋅

Demak manfiy sonni musbat songa ko‘paytirmoqchi 
bo‘lsak, oldin ularning qiymatini ko‘paytirib natija oldiga 
minus ishorasini qo‘yamiz.
Biz yuqorida ikkita butun sonning ko‘paytmasi qonuniyat-
larini ko‘rdik. Endi son va qavsli ifoda ko‘paytirilsa yoki 
qavsli ifoda bilan qavsli ifoda ko‘paytirlisa ular qanday yo-
yilishi (qavsdan chiqarish yoki qavsni ochish) qanday bo‘li-
shini o‘rganamiz.
Agar qavs oldida bitta son bo‘lsa, qavsni ochganda o‘sha 
son qavs ichidagi barcha sonlarga ko‘paytiriladi. Ishorasi 
o‘zgarishi yuqoridagi qonuniyat asosida amalga oshiriladi:
(
)
a b c
a b a c
⋅ +
= ⋅ + ⋅
(
)
a b c
a b a c
− ⋅ +
= − ⋅ − ⋅
(
)
a
b c
a b a c
− ⋅ − − = ⋅ + ⋅
(
)
a b c
a b a c
− ⋅ − = − ⋅ + ⋅
Agar qavsli ifoda qavsli ifodaga ko‘paytirilsa, birinchi 
qavs ichidagi har bir son (nechta bo‘lishining ahamiyat yo‘q) 


44
keyingi qavs ichidagi barcha sonlarga ko‘paytiriladi. Ishorasi 
o‘zgarishi yuqoridagi qonuniyat asosida amalga oshiriladi:
(
) (
)
a b c d
a c a d b c b d
+ ⋅ +
= ⋅ + ⋅ + ⋅ + ⋅
(
) (
)
a b c d
a c a d b c b d
− ⋅ +
= ⋅ + ⋅ − ⋅ − ⋅
(
) (
)
a b c d
a c a d b c b d
+ ⋅ −
= ⋅ − ⋅ + ⋅ − ⋅
(
) (
)
a b c d
a c a d b c b d
− ⋅ −
= ⋅ − ⋅ − ⋅ + ⋅
Yana bir marta eslaymiz, agar ifoda ichida qavslar kelsa 
oldin ushbu qavslar ichidagi ifodalar hisoblanadi. Ya’ni 
agar qavs ichida yana qavs va uning ichida qo‘shish, ayi-
rish va ko‘paytirish amallari aralashgan ifoda bo‘lsa, de-
mak siz ichki qavs ichidagi ko‘paytirish amallaridan hi-
soblashni boshlaysiz. Keyin ichki qavs ichidagi qo‘shish, 
ayirish amallari. Undan bitta oldin turgan qavs ham xuddi 
shu tartibda hisoblanadi.
Masalan, quyidagi ifodani hisoblaylik:
(
)
5 8 3 ?
− ⋅ − =
Ushbu ifodani ikkita usulda hisoblash mumkin:
(
)
( )
5 8 3
5 5
5 5
25
− ⋅ − = − ⋅
= − ⋅ = −
(
)
5 8 3
5 8 5 3
40 15
25
− ⋅ − = − ⋅ + ⋅ = − +
= −
Ikkala usulda ham natija bir xil. 1-usulda oldin qavs ichini 
hisoblab, keyin ko‘paytma hisoblandi. 2-usulda oldin qavsni 
ochib, keyin yig‘indi hisoblandi. Qaysi usulni tanlash sizning 
qo‘lingizda. Agar qaysidir usul ifodani hisoblashni tezlashtirsa 
ushbu usuldan foydalanganingiz ma’qul.
Quyidagi ifoda berilgan bo‘lsin:
(
) (
)
9 5 2 4 0 ?
− + ⋅ −
=


45
Ushbu ifoda ham ikkita usulda yechiladi:
(
) (
) ( ) ( )
9 5 2 4 0 6 4
6 4 24
− + ⋅ −
=

= ⋅ =
(
) (
)
9 5 2 4 0 9 4 9 0 5 4 5 0 2 4 2 0
− + ⋅ −
= ⋅ − ⋅ − ⋅ + ⋅ + ⋅ − ⋅ =
36 0 20 0 8 0 24
− −
+ + − =
Ko‘rib turganingizdek ikkala usulda ham natija bir xil. 
Lekin ushbu ifodani 1-usulda ishlash ancha oson va biz 
yuqoridagi qavslarni ochish qoidalari to‘g‘ri ekanligiga ham 
i shonch hosil qildik.
Dasturlashda ifodalarni yozishda ko‘paytirish belgisi 
o‘rniga * (yulduzcha) qo‘yib yoziladi va qolgan qismi o‘zga-
rishsiz qoladi. 
Masalan 
(
)
(
)
7 4 5 2 11 20 2 44
⋅ − ⋅ + ⋅
⋅ −
ifodaning 

Download 1,28 Mb.
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   17




Download 1,28 Mb.
Pdf ko'rish