Dasturlash tillari va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari 1-semestr
37
Haqiqiy sonlar tiplari bunday sonlarning ko‘pchiligining taqdimoti faqat
approksimatsiya bo‘lishiga qaramay haqiqiy sonlarni modellashtiradi. Masalan, 𝜋 va
ye (natural logarifm asosi) asosiy sonlaridan hech biri haqiqiy sonlar tiplari
ko‘rinishida aniq taqdim etilishi mumkin emas. Ushbu sonlardan hech qaysisi
yozuvning hech qanday aniq ko‘rinishida taqdim etila olmaydi. Ko‘pchilik
kompyuterlarda haqiqiy sonlar ikkilik kodlarda saqlanadi, bu esa ularni yozish
muammosini yanada murakkablashtiradi. Masalan, hattoki o‘nlik kattalik bo‘lgan 0.1
ni ham ikkilik sonlarning aniq bir to‘plami ko‘rinishida taqdim etib bo‘lmaydi.
haqiqiy sonlarini qo‘llashning boshqa muammosi arifmetik amallar bajarilishida
aniqlikni yo‘qotish hisoblanadi. haqiqiy sonlarni taqdim etish muammolari
to‘g‘risida kitobdan (Knuth, 1981) to‘liq bilish mumkin.
Haqiqiy sonlar ilmiy yozuvdan olingan formada mantiss va bosqich
ko‘rsatkiqlari kabi taqdim etiladi. Ilgari kompyuterlar haqiqiy kattaliklarni turlicha
taqdim etgan, ammo hozirgi paytda ko‘pchilik mashinalar IEEE Floating-Point
Standard 754 standarti bilan tavsiflangan formatni qo‘llaydi. Dasturlash tillarini
amalga oshirish vositalarini ishlab chiqaruvchilar uskunaviy ta’minot orqali
qo‘llaniluvchi har qanday taqdimotni qo‘llaydi. Dasturlash tillarining ko‘pchiligi
haqiqiy sonlarning ikki tipini saqlaydi, float va double. float tipli o‘zgaruvchilar
xotiraning to‘rt baytiga teng bo‘lgan standart o‘lchamga ega. double tipidan o‘lcham
jihatdan
katta
mantissalar
talab
qilinuvchi
sohalarda
foydalaniladi.
O‘zgaruvchilarning ushbu tiplariga tegishli yozuvlar, odatda, ikki marta katta xotirani
egallaydi va mantissada minimum ikki marta ko‘p bitlarga ega.
Haqiqiy sonlar yordamida taqdim etish mumkin bo‘lgan ko‘pgina kattaliklar
ularning aniqlishi hamda diapazoni orqali aniqlanadi. Son aniqligi – bu uning
mantissasining aniqligi bo‘lib, u bitlar soni bilan o‘lchanadi, diapazon tushunchasiga
esa mantissa o‘zgarishi diapazoni va bosqich ko‘rsatkichi o‘zgarish diapazoni kiradi.
Ba’zi kichik kompyuterlarning uskunaviy ta’minoti haqiqiy amallarni o‘zida
saqlamaydi. Bunday mashinalarda ushbu amallar dasturiy ta’minot yordamida
modellashtiriladi, bu esa 10100 marta ularning bajarilishini sekinlashtiradi.
