Davolash fakulteti fakultet va gospital jarroxlik kafedrasi «tasdiqlayman»

«TASDIQLAYMAN»

Ukuv ishlari buyicha prorektor

professor Teshaev O.R.

«27» avgust 2015 у.

Davolash fakultetining 4 kurs talabalari uchun

«TASDIQLAYMAN»

Davolash fakulteti dekani

professor Zufarov S.P.

«27» avgust 2015 у.

Davolash fakultetining 4 kurs talabalari uchun

Jarroxlik UMK yig‘inida

ko‘rib chiqilgan va ma'qullangan

protokol № 1

«27» avgust 2015 у.dan
Toshkent - 2015

Peritonitlar

O‘QITISh TEXNOLOGIYaSI

Talabalar soni 60-120	Davomiyligi – 90 minut
O‘quv mashg‘uloti shakli	Ma'ruza – vizuallashtirish
Ma'ruza rejasi	Peritonit haqida ma'lumot berish, dolzarbligi, tarixiy ma'lumotlar Kasallik kelib chiqishi va patogenezini tushuntirish Kasallik turli boskichlarining klinik kechishini tushuntirish, zamonaviy tekshirish usullar bilan tanishtirish Boshqa kasalliklar bilan dif. diagnostika o‘tkazish Talabalarni zamonaviy va eng ma'qul davolash usullar bilan tanishtirish
O‘quv mashg‘uloti maqsadi: talabalarni peritonitlar, ularning kelib chiqish sababi, turli xil boskichlarining klinik kechishi bilan tanishtirish, kasallikni davolash dolzarb muammolardan ekanligini tushuntirish, kasallik davosining asosiy usullari, operatsiya va operatsiyadan keyingi davrlarni o‘ziga xosligi, bemolarning reabilitatsiyasi haqida ma'lumot berish.
O‘qituvchining vazifalari: Talabalarni peritonit bilan tanishtirish. Talabalarga peritonit etiologiyasi, patogenezi, tasnifi, diagnostikasi va differensial diagnostikasi bilan tanishtirish. Talabalarga peritonit operatsiya turini tanlashni o‘rgatish		O‘quv faoliyatining natijalari: Talaba uzlashtirish kerak kerak: Peritonit etiologiyasi va patogenezi diagnostikasi, simptomatikasi, birinchi yerdam kursatish va davolash, bajariladigan operatsiya usullari
O‘qitish usullari va texnikasi		Ma'ruza – vizuallashtirilgan, texnika: blits-so‘rov, yo‘naltirilgan savollar, “ha-yo‘q” texnikasi
O‘qitish vositalari		Kompyuter proektori, vizual materiallari, axborot ta'minoti
O‘qitish shakllari		Kollektiv
O‘qitish sharoitlari		Texnik o‘qitish vositalari bilan ishlashga moslashtirilgan auditoriya

MA'RUZA TEXNOLOGIK XARITASI

Muddat, bosqichlar	Faoliyat
	O‘qituvchining	talabaning
1bosqich Kirish (5 min)	1. Maruza mavzuining nomi, maqsadi, rejalashtirilgan natijalari va o‘tkazish rejasi ma'lum qilinadi	1. Eshitadi.
2 bosqich Bilimlarning dolzarbligi (20 min)	2.1. Talabalarni jonlantirish uchun yo‘naltirilgan savollar beriladi: 1.Utkir peritonit bo‘yicha tushincha berish	2.1. Savollarga javob beradi. 2.2. 1-slayd mazmunini o‘rganadi. 2.3. 2-slayd mazmunini o‘rganadi.
3 bosqich Axborot berish (55 min)	3.1. Rejadagi masalalar bo‘yicha vizual materiallar va yo‘naltirilgan savollarni qo‘llagan holda ma'ruza materialini birin ketin bayon qiladi: peritonit etiologiyasi va patogenezi peritonit klassifikatsiya peritonit klinikasi va diagnostikasi peritonit davolash Mavzuning asosiy joylariga e'tibor berishni va yozib olishni tavsiya etadi.	3.1. Berilgan materialning mazmunini muhokama qiladilar, oydinlashtiradilar va savollar beradilar. Asosiylarini yozib oladilar.
4 bosqich Yakuniy (10 min)	4.1. Savol beradi: Utkir peritonit UASh taktikasi. 4.2. Mustaqil tayyorlanish uchun topshiriq beradi: Noma'lum etiologiyali keratitlar	4.1. Savollarga javob beradi. 4.2. Eshitadilar, yozib oladilar.

Maxruzani asoslash: O‘tkir peritonit - visseral va parietal qorin pardasining yallig‘lanishi bo‘lib, u organizm kasallanishining og‘ir umumiy simptomlari bilan o‘tadi va qisqa vaqt ichida xayotiy muhim a'zolar va sistemalarining ko‘pincha jiddiy qaytmas zararlanishiga olib keladi. Bu qorin bo‘shlig‘i a'zolarining turli kasalliklari vajaroxatlarining eng og‘ir asoratlaridan biridir.

Ma'ruza maksadi: Utkir peritonit bilan tanishtirib, ularning etiologiyasi va patogenezi bilan tanishtirish. Utkir peritonit diagnostikasi, simptomatikasi va bajariladigan operatsiya usullari bilan tanishtirish.

Ma'ruzaning tarbiyaviy maksadi: talabalar peritonit haqida to‘liq ma'lumotga ega bo‘lishi, peritonit va operatsiyadan keyingi asoratlarini oldini olish usullarini, o‘sib kelayotgan avlod va yurtimiz aholisi salomatligida uning katta ahamiyati borligini tushuntirib berish.

1. 
   Utkir peritonit bo‘yicha tushincha berish - 10 min
   
2. 
   Utkir peritonit etiologiyasi va patogenezi - 20 min
   
3. 
   Utkir peritonit klassifikatsiya - 10 min
   
4. 
   Utkir peritonit klinikasi va diagnostikasi - 20 min
   
5. 
   Utkir peritonit davolash - 30 min
   

1. 
   Utkir peritonit kelib chikish sabablari nimada?
   
2. 
   Utkir peritonit etiologiyasi va uchrashi.
   
3. 
   Utkir peritonit patogenez iva boskichlari.
   
4. 
   Utkir peritonit klassifikatsiya.
   
5. 
   Utkir peritonit klinikasi.
   
6. 
   Utkir peritonit diagnostikasi.
   
7. 
   Utkir peritonit davolash usullari nimadan iborat?
   

Bu kasallikning tarqalganligini, qorin bo‘shligi a'zolarining o‘tkir yalliglanish kasalliklari bilan kasallanish tendensiyasining oshganligini, shuningdek so‘nggi yillarda mikroorganizmlarning antibiotiklarga nisbatan rezistentligi oshganligini nazarda tutilsa, bu muammoning klinik tibbiet uchun pechog‘lik muhimligini tushunish mumkin.

III asr o‘rtalarida Ambruaz Pare klinikasi bo‘yicha septikopiemiyaga o‘xshash “umumiy zararlanish” to‘g‘risida gapirib, bu holatining sabablaridan biri qorin bo‘shligi ichki qismlarining yallig‘lanishi ekanligini aytadi. XVIII asrda boshqa atoqli fransuz xirurgi Jan Lui Pti qorin anatomiyasini o‘rganaetganda qorin bo‘shligi a'zolari orasida yiringli oqmalar yuz berishi mumkinligiga e'tibor qaraetgan. Rossiyada tabiblik bilan davolash davrida qorinning hamma yallig‘lanish kasalliklari «anton alangasi» degan umumiy nom bilan birlashtirilgan va tuzalmaydigan kasalliklar qatoriga kiritilgan.

Rossiya (ruscha. Россия), Rossiya Federatsiyasi (ruscha. Российская Федерация) - Yevropaning sharqida, Osiyoning shimolida joylashgan mamlakat. Maydoni jihatidan dunyoda eng katta mamlakat. Quruqlikdagi chegarasi 22125,3 km, dengiz chegarasi 38807,5 km. R.

Peritonit klinikasi xarbiy vrach Vasiliy Shabanov (1816) birinchi marta ishonarli tasvirlagan, u me'da yoki o‘n ikki bormoqli ichak yarasining teshilishi negizida yesh askarda peritonit rivojlanganini tasvirlagan.

Urush davri qorin bo‘shligini operatsiya qiladigan xirurglarni yetishtirishga, ularning texnik malakasini oshirishiga, qorin ichidagi a'zolarning og‘ir jarohatlarini davolashda tajriba orttirishga, yiringli peritonitning asoratlari: ichak oqmalari, eventeratsiyalar, qoldiq infiltratlar va qorin bo‘shligidagi qaytalanadigan yiringliklar davolash tamoyilarini ishlab chiqishga imkon berdi. Antibiotiklar davrining boshlanishi (Flemming, 1946, yermoleva, 1946) shuningdek 50 yilarida ta'sir doirasi keng antibiotiklarning paydo bo‘lishi yiringli peritonitlarni yo‘naltirilgan antibakterial davolashga imkon berdi va peritonitda letallik (o‘lim) ni keskin kamaytiradi (B.A.Petrov, 1951, H.G‘. G‘afurov, 1953 va b.). Biroq, so‘nggi bir necha o‘n iyliklar ichida preparatlar soni tobora ko‘payib borishiga va dozalari oshirib berilishga qaramay, antibiotiklar xirurgik infeksiya nuqtai nazaridan asta-sekin o‘z samaradorligini yuqotadi va peritonitlarni davolash natijalari yemonlashdi.

Shunday qilib so‘ngi yillarda mikroorganizmlarning antibiotiklarga rezistenligi oshib borishi tufayli peritonitda prognoz yomonlashdi va letallik oshdi. Letallik foiz nisbatining turli mualliflarda farq qilishiga sabab shuki, xanuzgacha peritonitlarning amalda yagona qabul qilingan klassifikatsiyasi yo‘q. Vaxolanki klassifikatsiya yaratishga dastlabki urinishlar 1886 yildayoq A.D. Pavloskiy tomonidan boshlanga edi.

Peritonit klassifikatsiyasi. So‘ngi yillarda peritonitning ixcham klassifikatsiyalariga moyillik kuzatilmoqda. Chunonchi, A.M. Karyakin (1968) peritonitni faqat maxalliy va tutash turlarga, va V.I. Struchkov muallifdoshlari bilan (1967) mahalliy diffuz va tutash (umumiy) peritonitga bo‘ladilar. T.S. Simonyan (1071) klinikasida peritonitning tarqalganligi alohida ahamiyatga ega emas deb hisoblaydi va peritonit giperergik reaksiyalar nuqtai nazaridan ko‘zdan kechiriladigan klassifikatsiyani ilgari suradi, bunda u peritonitning uch bosqichi – reaktiv, toksik va terminal fazalarini farq qiladi.

Jarrohlik amaliyotida keng qo‘llash uchun, B.D. Savchuk (1979) taklif qilgan - peritonit klassifikatsiyasi (turlashi), soddaroq va qulay hisobla-nadi. Quyida shu klassifikatsiyani keltiramiz:

1. 
   Maxalliy peritonit
   

1. 
   Chegaralangan – qorin bo‘lig‘ining bitta, ba'zan esa ikkita anatomik sohalarida aniq chegaralangan yiringli jarayon bilan eksudat yig‘ilishidir (rasm 1). Bu abssess tushunchasiga to‘g‘ri keladi.
   
2. 
   Chegaralanmagan – qorin bo‘lig‘ining ikkitadan ko‘p bulmagan anatomik sohalarida qolgan bo‘limlaridan aniq chegaralanmagan eksudat yig‘ilishi.
   

2. 
   Tarqalgan peritonit
   

1. 
   Diffuz – qorin bo‘shlig‘ining kamida ikkita, biroq beshtadan oshmagan anatomik sohalarida eksudat yallig‘ilishi.
   
2. 
   Tarqalgan peritonit – qorin bo‘shlig‘ining beshtadan ortiq anatomik sohalarini, kuppincha esa butun qorin bo‘shlig‘ini egallagan eksudat yig‘ilishi
   

• 
  birlamchi peritonit – juda kamdan kam uchraydi. Infeksiyani quyidagi tushush yullari mavjud:
  

limfogen;

kriptogen;

teshib kiradigan (absses atrofidagi a'zolar va tuqimalardan ozod qorin bo‘shlig‘iga bo‘shaladi).

• 
  ikkilamchi peritonit:
  
• 
  appendikulyar;
  
• 
  xoletsistopankreatit;
  
• 
  perforativ (YaBJ va DPK, Kron kasalligi va b.);
  
• 
  travmatik (qorin bo‘shlig‘idagi kavak a'zolarining shikastlanish va shikastlanmasligi bidan o‘tadigan);
  
• 
  nekrotik (ichakning utkir tutilishida, hazm yo‘llari flegmonadan zararlanganda, mezenterial limfa tugunlari yiringli yallig‘langanda, qorin bo‘shlig‘i a'zolarining kam uchrayigan yallig‘lanishda (Mekkel divertikuli));
  
• 
  operatsiyadan keyingi (me'da, ingichka va yo‘g‘on ichaklar, o‘t yo‘llari va boshqa a'zolaridagi operatsiyalar);
  
• 
  ginekologik (naylar, tuxumdonlar, bachadon yallig‘langanda, nay yorilganda, bachadon perforatsiyasida, bachadonnning tug‘uruq vaqtida shikastlanganda, tuxumdon kistalari, qushimchalari va o‘smalari buralib qolganda).
  

Peritonitning klinik kechishidan o‘tkir yiringli peritonit rivojlanishining uch bosqichi tafovut qilinadi.

1. 
   Peritonitning reaktiv bosqichi (dastlayuki 24 soat, teshilganda 12 soat) – mahalliy belgilar eng ko‘p yuzaga chiqqan bosqich: keskin og‘riq sindromi, mushaklar himoya taranglashadi, qusish, harakat qo‘zg‘alishi va b.
   Harakat - borliqnint ajralmas xususiyati boʻlgan oʻzgaruvchanlikni (q. Barqarorlik va oʻzgaruvchanlik) ifodalovchi falsafiy kategoriya. H. tushunchasi imkoniyatlarning voqelikka aylanishini, roʻy berayotgan hodisalarni, olamning betoʻxtov yangilanib borishini aks ettiradi.
   Umumiy belgilar: pulsning 120 martagacha tez urishi, AQB oshishi, nafas tezlashuvi va b., belgilari intoksikatsiyaga nisbatan og‘riq shoki uchun xos.
   
2. 
   Peritonitning toksik bosqichi (24 - 72 soat, teshilganda 24 soat) – mahalliy belgilarning sunishi va yaqqol intoksikatsiyaga hos umumiy reaksiyaning ustunlik qilishi; yuz qiyofasi utgirlashgan, rangparlik, kamharakatlik, eyforiya, puls 120 oshgan, AQB pasaygan, kechikkan qusish, haroratning gektik xarakteri, qon formulasining yiringli - toksik surilishi. Toksik bosqich uchun mahalliy belgilardan og‘riq sindromi pasayishi, korinning himoya taranglashuvi, metiorizmning ortib borishi xos.
   
3. 
   Terminal bosqichi (72 soat, teshilganda 24 soatdan ortiq) – qaytar chegaradagi chuqur intoksikatsiya bosqichi: Gippokrat yuzi, adinamiya, ruhiy tonus va harakatlar pasayishi, aksariyat intoksikatsiyadan deliriy, nafas va yurak – tomir faoliyatining talaygina buzilishlari, axlat hidi keladigan mo‘l qusish, qon formulasidagi kesin yiringli – toksik siljis fonida haroratning tushib ketishi, ba'zan bakteremiya. Mahalliy belgilardan peristaltikaning butunlay yo‘qolishi, qorin dam bo‘lishi, butun qorin bo‘ylab tutash og‘riq.
   

O‘tkir peritonit – visseral va parietal qorin pardaning yallig‘lanishi bo‘lib, kasallikning og‘ir umumiy simptomlari bilan o‘tadi va qisqa vaqt ichida ko‘pincha hayotiy muhim a'zolar va sistemalarning qaytmas zararlanishlariga olib keladi. Ko‘pchilik hollarda qorin pardasining yiringli yallig‘lanishi qorin bo‘shlig‘idagi iror a'zoninng yiringli kasalligi asorati sifatida ikkilamchi rivojlanadi. Qorin bo‘shlig‘iga infeksiya tushishishining asosiy manbalari quyidagilar: chuvalchangsimon o‘simta (3-12%), o‘t pufagi (10-12%), ayollar jinsiy a'zolari (2-3%) va ichaklar (3-5%). Kamroq sababchilar: travmatik shikastlanishlar (2,7% gacha), me'da osti bezi (1% gacha), shunngdek operatsiyadan keyingi peritonitlar (1% gacha).

Peritonit vujudga keltiradigan eng ko‘p uchraydigan etiologik omil mikrob omilidir (infeksion peritonit); kimyoviy va fizik omillar peritonitlar rivojlanishida kam rol uynaydi (aseptik).

Peritonit keltirib chiqaradigan etiologik omillarning turli – tumanligi (qorin bo‘shlig‘i a'zolarining o‘tkir destruktiv yallig‘lanishi), qo‘zg‘atuvchi turlarining kupligi, shuningdek klinik belgilarning ko‘pligi bu kasallikning polietiologiyali ekanligini kursatadi.

Katexolaminlar, gistamin, kortikosteriodlar endotoksinlar ta'siri ostida ajralib, parenximatoz a'zolarni og‘ir zararlantiradi, chuqur gemodinamik buzulishlar, oqsil, suv – tuz almashinuvi va kislota – ishqor muvozanatining (gipoproteinemiya, gipovolemiya, gipoalbuminemiya, gipokaliemiya, giponatriemiya, gipokalsiemiya va metabolik atsidoz) jiddiy buzulishlarni keltirib chiqaradi.

Shunday qilib, kompleks sodir bo‘ladigan bir qator patologik o‘zgarishlar va yallig‘lanish jarayoni orta borgan sayin ularga qo‘shiladigan qo‘shimcha ta'sirlovchi omillar ham butun bir organizmda, ham hazm sistemasining funksional aktiv sath buzuq halqa hosil bo‘lishiga olib keladi.

Shu munosabat bilan Yu.M. Galperin (1975) o‘tkir peritonit bo‘lgan bemorlar ichak falajidan emas, balki enterergiyadan nobud buladilar deb hisoblaydi va bu tushuncha ostida ingichka ichakning hamma: xarakat, sekretor va so‘rish funksiyalarining o‘tkir yetishmovchiligini nazarda tutadi.

O‘tkir peritonitda gistogematik o‘tkazuvchanlik, to‘qima nafasi, endokrin sistema, oksidalnish qaytarilish jarayonlari, hujayralar membranalari funksiyasi, shuningdek jigar va buyrak funksiyasi buzilishlari katta o‘rin tutadi. Organizmning immunobiologik aktivligi pasayishi, fagotsitar aktivlik yo‘qolishi yuz beradi, qonning ivish va ivishga qarshi sistemasi giperkoagulyasiya tomoniga buziladi.

Qarshi (1926 37 yillarda Behbudiy) - Qashqadaryo viloyatidagi shahar (1926 yildan), viloyat markazi (1943 yildan). Qashqadaryo vohasining markazida, Qashqadaryo boʻyida, xalqaro t. yil va avtomobil yoʻllari kesishgan joyda.