Davolash fakulteti fakultet va gospital jarroxlik kafedrasi «tasdiqlayman»

Klinik nuqtai nazaridan peritonit belgilarini shartli ravishda umumiy va mahalliy turlarga bo‘linadi. Eng xarakterli ilk simptomlar quyidagilar:

• 
  bemorning umumiy ahvoli og‘irligi;
  
• 
  bemorning majburiy holati;
  
• 
  yuz qiyofasi qtkirlashib iztirobli ko‘rinishi (Gippokrat yuzi);
  
• 
  teri va skleralarining sarqimtir tusga kirishi og‘ir intoksikatsiyadan dalolat beradi;
  
• 
  qorinda og‘riq (u somatik va visseral bo‘lishi mumkin; somatik og‘riqlar aniq lokalizatsiyaga va doimiy tabiatga ega, qorin mushaklarining taranglashishi bilan o‘tadi, visseral og‘riqlar esa o‘ziga xos irradiatsiyali sanchiq ko‘rinishida paydo bo‘ladi va ma'lum lokalizatsiyaga ega);
  
• 
  ko‘ngil aynishi, qusish; kasallik avvalida u reflektor xarakterda bo‘lib, yallig‘lanish jarayoni qorin bo‘shlig‘i bo‘ylab tarqaladi, u hazm sistemasining falajlik holati bilan bog‘liq;
  
• 
  ich kelmas va yel chiqmasligi (ichak pareziga bog‘liq), kamroq – ich tez-tez keladi;
  
• 
  taxikardiya (minutiga 120-150 zarba) reflektor bo‘ladi (kamroq bradikardiya – me'da va o‘n ikki barmoq yarasi teshilishi, minutiga 60 marta uradi);
  
• 
  nafas tezlashishi, u faqat diafragma eksursiyasining cheklanishi bilan emas, balki boshlanayotgan yoki boshlanib bo‘lgan, ayniqsa o‘pka pastki bo‘laklari pnevmoniyasi bilan bog‘liq;
  
• 
  tili “cho‘tka” kabi quruq;
  
• 
  tana harorati 38-40°S gacha, kasallikning terminal bosqichida u pasayishi mumkin;
  
• 
  ko‘zdan kechirishda qorin ichiga tortilgan, “taxtasimon”, kech bosqichlarida ichak parezi sababli passiv yoki nafas aktida qatnashmaydi, tarang yoki keskin taranglashgan.
  

Gemodinamika buzilishlari yiringli peritonit klinikasida muhim o‘rin tutda, buning ustiga yurak-tomir va nafas buzilishlari qorin pardasining tarqarlgan yallig‘lanishida letal oqibatlarining asosiy sabai hisoblanadi. Gemodinamikaning buzilishalari endotoksinning miokardga bevosita ta'siri natijasi sifatida qaratiladi, nafas yetishmovchiligi esa asosan toksinning o‘pka tomirlar to‘riga bevosita ta'siri bilan bog‘lanadi. Chunki gemodinamika buzilishda o‘pka komponenti birlamchi hisoblanadi.

Kasallik avj olgan sayin yurak-tomirlar sistemasi funksional zag‘iralarining o‘zg‘o‘zidan kamayib ketishi yuz beradi, buning natijasida yurakdan qon otilishi ko‘rsatgichlari yomonlashadi, yurakning minutli va zarbali xajmining parallel xolda pasayishi, qon oqimi umumiy tezligi o‘rtacha pasayadi va sirkulyasiyaning samaradorlik koeffitsienti pasayadi.

Og‘ir yiringlanadigan kasalliklar modda almashinuvi jarayonlarining keskin aktivlashishi va ularning katabolik reaksiyalar tomoniga siljishi bilan o‘tib, organizmning odatdan tashqari energetik ehtiyojlariga saba bo‘ladi. Tana haroratining 1°S ga ko‘tarilishi energetik sarflarning 15% gacha oshishiga olib keladi. Hatto normada qorin ichi a'zolaridagi mahalliy modda almashinguvi normada organizmning umumiy modda almashinuvining qariyb 50% ni tashkil qilsa, yallig‘lanish jarayonida esa uning ortishi nazarda tutilsa, og‘ir peritonitli bemorda energiyaga ehtiyoj sutkasiga kamida 3000-3500 kkal ni tashkil etishi mumkin.

Oqsilning kattagina miqdori parez bo‘lgan ichak bo‘shlig‘iga diffuziya yo‘li bilan o‘tib, bu yerda u patologik ferment parchalashiga uchraydi. Bunday parchalanish mahsulotlarini reabsorbsiya qilish imkoniyati bo‘lsa kerak, biroq organizmning ularni immun va plastik material sifatida utilizatsiya qilish g‘oyat shubhalidir.

O‘tkir yiringli peritonitda oqsil almashinuvining sifat jihatidan buzilishlari xam ro‘y beradi. Avvalo mutloq xarakterga ega bo‘lgan gipoalbuminemiya o‘ziga diqqatni tortadi, chunki u plazma proteini miqdorining umumiy pasayishi fonida kuzatiladi. Albumin darajasining ayniqsa keskin pasayishi tarqarlgan peritonitda kuzatiladi, bunda uning pasayishiga moyilligi kuzatuvning 10 kunigacha orta boradi.

Globulin fraksiyasi miqdorining o‘zgarimshlari faqat bir tomonlama emas, umuman plazma globulin komponentining miqdori umumiy o‘sishiga g‘oyat o‘rtacha tendensiyaga ega. Bu tendensiya mag‘alliy peritonitda birmuncha yaqqol va tarqalgan peritonitda kamroq ifodalangan.

Natriy almashinuvi (Na ) teskari tendensiya, ya'ni bu kationning organizmda tutilib qolishiga kuchli moyillik bilan xarakteralanadi. Bu uning hujayra elemntlarida oshishi bo‘yicha hamda o‘rtacha giponatriemiya paydo bo‘lishi va natriyning siydik bilan ekskretsiyasi pasayishi bo‘yicha seziladi.

Biologik muhitlarda osmotik muvozanatni saqlab turishda natriy kationi yetakchi rol o‘ynashini nazarda tutib, aldosteron ishlanishi kuchayishini organizmning keskin buzilgan sharoitlarida o‘ziga xos himoya reaksiyasi ekanligini tan olmoq lozim. Ekssudatda, me'da va ichak suyuqligida natriy miqdorining nisbatan yuqori emasligi ham buning tasdig‘i bo‘lib xizmat qiladi.

Peritonitda organizmning kislota-ishqor holati (KIH) buzilishlari ko‘p yillar mobaynida klinitsistlarning diqqat markazida turgan. Ba'zi bir mualliflar (V.Ya. Shlapobarskiy, 1958; P.L. Selsovskiy, 1963) peritonit, ayniqsatarqalgan peritonit sharoitlarida hamisha yaqqol atsidoz paydo bo‘ladi deb hisoblashgan. Biroq, Astrupning aniq mikroelektrolit ekspress metodi paydo bo‘lishi bilan peritonitda bu tendensiyaning hammavaqt xam doimiy emsligi qayd etilgan. Buning ustiga peritonitda aksariyat yavvol alkaloz kuzatiladi va KIH ko‘rsatgichlari bunday sharoitlarda tez o‘zgarishi mumkin.

Shunday qilib, peritonit patogenezida paralitik ichak tutilishi belgilari bilan kasallik og‘irligining orta borishi o‘rtasida aniq bog‘lanish borligi kuzatiladi.
Peritonit diagnostikasi

Peritonitli bemorlarni tekshirish muntazam har tomonlama bo‘lishi va kasallik anamnezi, shikoyatlar, ko‘rik, paypaslash, auskultatsiya va perkussiya natijalarini o‘rganishni o‘z ichiga olishi, klinik-bioximiyaviy tekshirishlar qilinishi zarur.

Kasallik anamnezini sinchiklab o‘rganish to‘g‘ri tashxis qo‘yish, o‘z vaqtda va asaslangan davolshda birinchi darajali ahamiyatga ega. Anamnezga avvalo kasallikning asosiy simptomlari to‘g‘risidagi aniq ma'lumotlarni, bemor xirurgik bo‘limga yotqizilguncha qadar qo‘llanilgan davo tadbirlarni kritish lozim.

Qorin bo‘shlig‘i a'zolarining o‘tkir xirurgik kasalliklarining asosiy belgilaridan biri og‘riq, uning joylashuvi, kuchi, xarakteri hisoblanadi. Bemor umumiy holatining yomonlashuvi bilan o‘tadigan qorinda qattik og‘riq paydo bo‘lishi qorin bo‘shlig‘idagi og‘ir tahdid darak beradigan dahshatli simptomlardan bir hisoblanadi. Peritonit diagnostikasida qusish, uning necha martaligi, qusuq massalarining xarakteri muhim o‘rin tutadi.

Tilni tekshirish asosiy omillaridan biri (peritonitda til “cho‘tka” singari quruq) sanaladi, bu suyuqlikning depolanishi va degidratatsiya rivojlanayotganiga bog‘liq bg‘lishi ehtimol. Peritonit diagnosikasida qorinni tekshirish muhim ahamiyatga ega.

Qorinni ko‘zdan kechirishda uning shakoiga (shishib chiqqan yoki ichiga botgan), nafas aktida qatnashishi, teri qoplamlarining ranggiga ahamiyat beriladi. Qoirn devori harakatlanishining asosiy yallig‘lanish zchog‘i proeksiyasi zonasidan ko‘proq chegaranganligi qayd qilinadi.

Qorinni yuzaki paypaslab ko‘rishda yallig‘li o‘zgargan parietal qoirn pardasiga tegishli zonada oldingi qorin devori mushaklarining himoya taranglashuvi aniqlanadi. Mushak himoyasi kavak a'zo perforatsiyasida ayniqsa ifodalangan (“taxtasimon qorin”). Oldingi qorin devori mushaklarining himoya taranglashuvi yallig‘lanish jarayoni kichik chanoqda joylashganda, orqa parietal qorin pardasi zararlanganda juda kam bo‘lishi mumkin. Birinchi xolatda peritonit diagnostikasida rektal tekshirish qimmatli ma'lumot beradi, bunda to‘g‘ri ichak oldingi devorining ekssudat yig‘ilishi hisobiga osilib qolganini, to‘g‘ri ichak devorini bosilganda og‘riq bo‘lishini aniqlash mumkin. Ayollarda vaginal tekshirishda qin orqa gumdazining osilib qolishini, bachadon bo‘yni kuzatilganda og‘riq bo‘lishini aniqlash mumkin. Orva parietal qorin devorining yallig‘lanish belgilarini topish uchun orqa qorin devori mushaklarining tonusini aniqlash kerak.

Qorin perkussiyasi pnevmoperitoneum borligi, oqqan qon, peritonitda ekssudat birligini aniqlashga imkon beradigan tekshirish usuli hisoblanadi. Perkussiyada yallig‘li o‘zgargan qorin pardasining tegishli sohasidagi og‘riqli zonani, yuqori timpanit (ichak parezi hisobiga), shuningdek qorinning biror sohasida kzp miqdorda ekssudat yig‘ilganda perkutor tovushning tumtoqlashganini aniqlash mumkin. Auskultatsiyada peristaltika shovqinlarining yzqligi paralitik ichak tutilishi mavjudligidan dalolat beradi.

Paralitik ichak tutilishi natijasida, odatda, ichak suyuqligi ajraladigan takroriy qusishlar va hiqichoq tutishi qayd etilib, bular diafragma nervi ta'sirlanishidan darak beradi. Ich kelmay qolishi va yel chiqmasligi diqqatni o‘ziga tortadi.

Bemorning tashqi ko‘rinishiga, yurakg‘tomirlar sistemasi, nafas a'zolari funksiyalarini tekshirishga, shuningdek tana haroratini o‘lchashga katta ahamiyat beriladi, bular tashxis qo‘yishda qo‘imcha ma'lumotlar berishi mumkin.

Qon analizida yuqori leykotsitoz, so‘ngra u pasayadi va organizmning himoya kuchlari qolmaganda leykopeniya bilan almashinishi mumkin. Suv-elektrolit muvozanati, kislota-ishqor holati buzilishlari eng yuqori darajalargacha chiqadi. Elektrokardiogrammada miokardning toksik shikastlanishga va elektoril buzilishlari (gipokaliemiya) ga xos belgilar paydo bo‘ladi. Koagulogrammani tekshirishda disseminatsiyalangan tomir ichida ivish sindromi (DVS-sindromi) belgilari aniqlanadi, bu mikrotsirkulyasiyani buzadi, kasallik kechishini og‘irlashtiradi. Bu noxush omillarining barchasi hayotiy muhim a'zolar va sistemalar funksiyasining dekompensatsiyasiga olib keladi, yurak-tomirlar, o‘pka va jigar-buyrak yetishmovchiligini rivojlantiradi.

O‘tkir peritonitni tashxis qilish foydalaniladigan instrumental tekshirish usullarini 2 guruhga bo‘lish mumkin.

Taxminan 85% hollarda qorin bo‘shlig‘ining birorta a'zosidagi patomorfologshik o‘zgarishlar simptomatika bilan parallel rivojlanadi va tashxis qo‘yishda. Biroq o‘tkir xirurgik kasalliklarning taxminan15% hollarda mahalliy belgilar noaniq xarakterda buladi, ba'zan umumiy simptomlar ham shunday noaniq bo‘lishi mumkin. Bunday hollarda og‘riq xurujiga xarakteriga alohida etibor berish kerak. Peritonitning toksik va terminal bosqichida differensial diagnoz, odatda, jiddiy qiyinchiliklar tug‘dirmaydi, biroq xuddi shu bosqichlarda peritonitni davolash ko‘pincha kam foydali bo‘ladi. Peritonitning boshlang‘ich fazasida aniqlash birmuncha qiyin bo‘ladi, chunki uning klinik belgilari peritonit manbai bo‘lgan (o‘tkir appenditsit, o‘tkir xoletsistit va b.) kasallik simptomlaridan kam farq qiladi.

O‘tkir pankreatitda peritonit uchun xos qator simptomlarni aniqlash mumkin. Ayni vaqtda pankreatitda to‘xtamaydigan qusish fonida qorin old devori mushaklari taranglashuvi bo‘lmaydi, yoki ifodalanmagan. Qorin pardasining ta'sirlanish belgialari yo‘q, kasallik boshlanishida xarorat normalligicha qoladi. Qon va siydik tahlilida diastaza fermenti miqdorini oshganligi aniqlanadi.

O‘tkir mexanik ichak tutilishi klinik jihatdan peritonitdan faqat boshlang‘ich davrlarida farq qiladi, keyinchalik adekvat davo bo‘lmaganda ichak perforatsiyasi rivojlanadi va ichak tutilishi belgilariga peritonit xam qo‘shiladi. Agar ichak tutilishi boshlanishida og‘riqlar kuchli (xurujsimon) xarakterda bo‘lsa, peritonit uchun doimiy og‘riqlar xos bo‘ladi. Ichak tutilib qolganda peristaltika avvaliga keskin kuchaygan, ba'zan ko‘zga ilg‘ab oladigan peristaltika aniqlanadi. Peritonitda shuningdek rentgen usulida ichak tutilishiga xos belgi - Kloyber kosachalarini aniqlash mumin.

Jigar sanchig‘i uchun o‘ng qovurg‘alar ostida o‘ng kurak, o‘ng yelka ustiga irradiatsiya beradigan (o‘tadiga) xurujsimon og‘riqlar, o‘t aralashib kelgan oz miqdorda meda suyuqligini qusish xos. O‘ng qovurg‘alar ostida mushak taranglashuvi yaqqol emas, qorin pardasining tasirlanish simptomlari bo‘lmaydi. Issiq va spazmolitiklar qo‘llanish jigar sanchig‘i xurujini tezda yuqotadi.

O‘tkir xoletsistit va peritonit o‘rtasida differensial diagnoz o‘tkazish ancha qiyin kechadi. O‘tkir flegmonoz xoletsistitda maxalliy peritonit uchun xos simptomlar: doimiy og‘riqlar, mushaklarning himoya taranglashuvi, qorin pardasi ta'sirlanish simptomlari, ichak peristaltika aktivning pasayishi, gipertermiya, leykotsitozni aniqlash mumkin.

Yara kasalligi qo‘ziganda, ayniqsa yirik kallez yoki yeyilgan yaralarda yallig‘lanish jarayoniga qorin pardasi qo‘shilganda qorinda doimiy kuchli og‘riklar, mushaklarning himoya taranglashishi, bazam kuchsiz musbat Shchetkin-Blyumberg simptomini ko‘rsatib ish mumkin. Ayni vaqtda peritonitdan farqli ravishda ovqatdan so‘ng og‘riqlarning bir oz kamayishi, peristaltikaning yuqolmagan aniqlash mumkin. Tana harorati normalligicha qoladi va taxikardiya yuq, til – nam, qon formulasidagi o‘zgarishlar odatda kam.

Buyrak sanchig‘i qorinda og‘riq sezgilari, uning dm bo‘lishi, ich kelish va yel chiqish tutilishi bilan o‘tishi mumkin, bu peritonitda ham bo‘ladi. Biroq og‘riqlarning o‘ziga xos joylashuvi (asosan bel sohasida), ularning xurujsimon tabiati va songa, jinsiy a'zolarga berilishi, og‘riqlarning bemorning tana vaziyatini o‘zgartirishiga aloqalar emasligi, bemorning bezovtaligi, gipertermiya, qorin pardasi ta'sirlanish simptomlari yuqligi, shuningdek siydik analizadagi o‘zgarishlar (gematuriya, leykotsituriya) bu ikala kasallik o‘rtasida aniq differensial diagnostik tafovut o‘tkazishga imkon beradi.

Qorin bo‘shlig‘i a'zolarining zararlanashiga aloqalar bo‘lmagan ba'zi bir boshqa kasalliklar (bazal plevrit, pnevmoniya, miokard infarkti, qovurg‘alarning ko‘plab sinishi) peritonitga xos simptomlar bilan o‘tish mumkin. Bunday xollarda ko‘krak bo‘shligi a'zolarini qunt bilan instrumental tekshirishi usullari va avvalo rentgenologik tekshirishdan foydalanish yerdan beradi.

yeshi o‘tgan va keksa yeshdagi shaxslarda peritonitni diagnostika qilish jidoriy qiyinchiliklar tug‘dirishi mumkin. Bunda ham anamnez yig‘ish qiyin, organizm reaktivligini pasayib ketishi hisobiga og‘riq sezgilari va kasallikning ob'ektiv belgilari (mushak himoyasi, gipertermiya, leykotsitoz) pasayganligi sababli kam yuzaga chiqish mumkin.

Bolalarda peritonitni diagnostika qilish monand muloqot yo‘qligi va kasallikning to‘la qimmatli anamnezini yig‘ib bo‘lmasligidan qiyinlashadi. Bolalarda peritonit ko‘pincha yaqqol og‘riq sezgilari, qorin mushaklarining keskin taranglashuvi, yuqori gipertermiya va leykotsitoz bilan giperergik reaksiya tipi bo‘yicha kechishini unutmaslik lozim.

Diagnostika qilishda operatsiyadan keyingi peritonitlar alohida qiyinchilik tug‘diradi, chunki bu daxshatli kasallik operatsiyadan keyingi davrining kechishini og‘irlashtiradi.

Bemorlarni shoshilinch operatsiyadan oldin tayerlash individual, kushilib kelgan kasalliklari hisobga olgan holda va intensiv, suv tuz muvozanati, KIH, oqsil almashinuvi va gemodinamik buzilishlarni to‘g‘riklashga qaratilgan, biokimeviy tekshirishlar nazorati ostida bo‘lish kerak. Premedikatsiya va me'da suyuqligini chiqarish alohida o‘rin tutadi. Operatsiyadan oldingi tayerlash davomligi 2 soatdan oshmasligi kerak.

Peritonitda anesteziyani tanlash usuli og‘riq sindromini bartaraf etishga, organizmning neyrotsirkulyator va neyrogumoral reaksiyalarini to‘zatishga va normallashtirishiga imkon beradigan nafas olish boshqirib turiladigan umumiy endotraxeal narkoz xisoblanadi.

Ko‘pchilik bemorlarda o‘tkir peritonit tashxisi qo‘yilganda operatsion kirish yuli sifatida o‘rta laparotomiyadan foydalaniladi, chunki bu kirish yuli kam shikast yetkazadi va qorin bo‘shlig‘i a'zolarini monand reviziyadan o‘tkazishga imkoniyat beradi.

Agar peritonit manbai olib tashlanishi mumkin bo‘lgan a'zo (chuvalchangsimon o‘simta, o‘t qopchasi) va texnik sharoitlar shunday qilishga imkon bersa, infeksiya o‘chog‘ini qorin bo‘shlig‘idan radikal olib tashlash maqsadga chuvofiq. Kavak a'zo perforatsiyasida (me'da, o‘ng ikki bormoq ichak yarasi, yug‘on ichak divertikuli, me'da yoki yug‘on ichak rak o‘smasi) perforativ teshik ko‘pincha tikib qo‘yiladi. Agar perforatsiya bo‘lgan vaqtdan 6 soatdan ko‘p vaqt o‘tgan bo‘lsa, qorin bo‘shlig‘i mo‘l bakterial zararlanishi mumkinligini kutish lozim. Oldingi qorin devori laparotom jarohatini tikishdan oldin qorin bo‘shlig‘i orqali qovurgalar osti va yenbosh sohalardagi kontraperturalarni drenaj qilish asosiy shart hisoblanadi. Qorin bo‘shlig‘ini drenaj qilish usullari qorin pardasining zararlanish darajasiga mutlaqo bog‘liq. Chunonchi, mahalliy peritonitda drenaj zarflangan sohaga, diffuz peritonitda 2 yoki 3 drenaj nazorat va antibiotiklarni qorin ichiga yuorish uchun qo‘yladi.

Amaliet vrachi uchun shoshilinch xirurgik operatsiya qilishga mutloq ko‘rsatma hisoblangan to‘tash (tarqalgan) yiringli peritonit alohida qiziqish tug‘diradi. Peritonitning erta formalarini o‘z vaqtida diagnostika qilish va mos ravishda xirurgik amaliet o‘tkazish bu xatarli kasallikni davolashning garovi hisoblanadi.

Bu o‘rinda operatsiya aralashuvi o‘z ichiga quyidagilarni qamrab olishi kerak:

• 
  qorin bo‘shlig‘i a'zolarini reviziya qilish va peritonit sababini bartaraf etish,
  
• 
  antibiotiklarga sezuvganlikni aniqlash uchun ekspress-bakterioskopiya, bakteriologik analiz va mikroflorani undirish maqsadida qorin bo‘shlig‘idan ekssudat chiqarish,
  
• 
  ekssudat evakuatsiyasi, qorin bo‘shlig‘ing antiseptik eritmalar bilan (5-8 l furatsilin, Ringer eritmasi, fiziologik eritma yoki rivanol) sanatsiyasi va lavaji,
  
• 
  ingichka ichak tutqichi chedizini novokainlash yoki ichak atoniyasini profilaktika qilish maqsadida novokain eritmasini tomchilab yuborish uchun mikroirrigator o‘rnatish,
  
• 
  2 bo‘shliqni nazoenteral zond kiritish yo‘li bilan me'da ichak yo‘li suyuqligini evakuatsiya qilish, bemorni operatsiyadan keyingi davrda ichagini lavaj qilish va zond orqali enteral ovqatlantirish maqsadida ichakni transnazal intubatsiya qilish,
  
• 
  qorin bo‘shlig‘ini nazorat qilish uchun drenaj qilish va operatsiyadan keyingi davrda peritoneal lavaj yoki dializ o‘tkazish.
  

• 
  Tarqalgan yiringli peritonitning ichak oqmalari bilan asoratlangan terminal bosqichi,
  
• 
  Tarqalgan peritonit, peritonit manbaini bir vaqtning o‘zida tugatish imkoni bo‘lmaganda,
  
• 
  Kechishi og‘ir operatsiyadan keyingi peritonit,
  
• 
  Tarqalgan peritonitda ichakning yiringli jarohatga eventeratsiyasi,
  
• 
  Anaerob peritonit
  

U maqsadga yo‘naltirilgan antibakterial terapiya, gomeostaz buzilishlarini tiklash va diurezni tezlashtiradigan detoksikatsion terapiya, ko‘shilib kelgan kasalliklarni korreksiyalash, shuningdek immunitetni korreksiya qiladigan terapiyadan iborat. Bunda peritoneal dializ (PD) yoki qorin bo‘shlig‘i lavaji, ichaklarning ichak lavaj (KL) bilan monand dekompressiyasi (DK) va zond orqali enteral ovqatlantirishga (EZT) katta o‘rin ajratiladi.

Peritoneal dializ oqib turadigan yoki fraksion usulda, tarkibiga antibiotiklar va novokain albatta kiritilgan eritmalar bilan bajarilishi mumkin. Dializni Petrov, Ringer, Ringer-Lokk eritmalari, SOLIPK, Darrou I va II, shuningdek fiziologik eritma bilan o‘tkazish mumkin.

Peritoneal dializ qo‘yidagilarga:

• 
  Qorin bo‘shlig‘idan ekssudat, yiring, qon ivindilari, fibrinoz pardalarining tez yuvilib ketishiga, bu intoksikatsiyani kamaytirishga imko beradi;
  
• 
  Dializat osmotik bosimining o‘zgarishlari hisobiga organizmda suv muvozanatini martibga solishga,
  
• 
  Qorin bo‘shlig‘iga zarur konsentratsiyalardagi antibiotiklarni bevosita qorin pardasining butun yallig‘lanish yuzasiga yuborishga;
  
• 
  Dializlaydigan suyuqlikda K konlarining oshgan miqdori bo‘lgan elektrolit tarkiblardan foydalanish, elektrolit almashinuvini tartibga solishga;
  
• 
  Reflektor bartaraf qilish uchun novokain kiritishiga;
  
• 
  Sovitilgan dializat yuborish yuli bilan qorin bo‘shlig‘ida mahalliy gipotermiya vujudga keltirishga;
  
• 
  Suyuqlik oqimini yuborish yuli bilan bitishmalar rivojlanishining oldini olishga;
  
• 
  Qorin bo‘shlig‘ida bitishma jarayoni rivojlanishini profilaktika qilish uchun ayrin dori vositalarini kiritishga (geparin va b.);
  
• 
  Azotli shlaklar (mochevina, kreatinin va qoldiq azot) ning chiqarilishiga imkon beradi.
  

Qorin bo‘shlig‘ini dializat bilan bir tekis yuvish va adekvat dializ o‘tkazish uchun biz qorin bo‘shlig‘ini drenajlashning qo‘yidagi sxemasini taklif kildik.

Peritonitli bemorlarni davolashda parenteral ovqatlantirish uchun qo‘llaniladigan vositalarning soni juda ko‘p, biroq ulardan foydalanishda bir qancha qiynchiliklar uchraydi. Bularga chuqur venalarni kateterlash bilan bog‘liq asoratlar (venada katetering uzoq vaqt turib qolishiga bog‘liq yallig‘lanish va septik jarayonlar), allergik reaksiyalar va bevosita parenteral infuzion terapiya o‘tkazish vaqtidagi qiynchiliklar shular qatoriga kiradi. Bunda kitiladigan tarkibiy qismlarning zarur miqdor va sifat tarkibini to‘g‘ri hisobg‘kitob qilib bo‘lmaydi. Parenteral terapiya sharoitlarida organizm sodir bo‘laetgan jarayonlarni boshqarish qobiliyatini amalda yo‘qotadi. Shunday qilib, amaliy jarrohlik uchun o‘rinbosar terapiyaning birmuncha sodda, fiziologik va xavfi kamroq usullarni izlab topish dolzarb masala bo‘lib qolmoqda.

Yuqorida baen qilinganlardan kelib chiqib, bugungi kunda to‘la qimmatli EZO o‘tkazish uchun qo‘yidagi sharoitlar bo‘lishi zarur:

1. 
   Ichakni EZO ga tayerlash.
   
2. 
   Enteral muhitning doimiyligini hisobga olib va ularga qisman ishlov berib, ovqat aralashmalarining optimal tarkibini tanlash.
   
3. 
   Texnik ta'minot (nasoslar, zondlar va b.).
   
4. 
   Ovqat aralashmalarini yetkazish usuli.
   
5. 
   Ichakning hazm qilish va so‘rish qobiliyati saqlanganini aniqlash.
   

Me'da ichak yo‘li passajini yaxshilash va peritonitli bemorlarda suv-elektrolit muvozanatini qo‘shimcha korreksiya qilish uchun o‘z elektrolit tarkibi bo‘yicha ingichka ichak ximusiga bilan bir xil bo‘lgan tuzli eritma KL bilan o‘tkazildi. Ichak lavaji uchun eritma tarkibi qo‘yidagicha bo‘ldi: Na - 220 mg\l, K - 79 mg\l, Ca -40 mg\l va Cl – 420 mg\l.

KL operatsiya o‘tishi bilan dastlabki sutkalarda 1500 ml tuzli eritmadan zondining kichik kavati orqali 4 seriyada kiritish ekspozitsiya 30 minut va keyin uni aspiratsiya qilindi. DA va KL samaradorligi bemorlarning umumiy ahvoli yaxshilanishi, qorni dam bo‘lmasligi va og‘riq yo‘qmasligi, ichak peristaltikasi paydo bo‘lishi, intoksikatsiya ko‘rsatkichlarining pasayishi, shuningdek periferik va markaziy gemodinamika, KIH ko‘rsatkichlari yaxshilanishi va qon asosiy klinik biokimeviy parametrlarining tiklanishi buyicha baxolandi.

Shunday qilib, me'da ichak yo‘li dekompressiyasining eng optimal varianti maxsus zonddan foydalanib nazointestinal intubatsiya ekanliginitan olmoq lozim. Operatsiya vaqtida ichaklarni bo‘shatish qorin bo‘shlig‘idagi manipulyasiyani osonlashtiradi va operatsiyaning travmatikligi pasaytiradi.

Nazointestinal intubatsiya operatsiyadan keyingi ilk davrda toksik ichak suyuqligini olib tashlash va ichak devorini asrashga imkon beradi, bu ichak aktivligining tiklanishiga yerdam beradi, ichakda qon aylanishi va mikrotsirkulyasiyadan yaxshilaydi, bitishmalardan ilk tutilib qolishning oldini oladi, ichaklararo anastomozlar nobopligi va eventeratsiyasini profilaktika qiladi. DK bilan KL qo‘shib olib borish me'da-ichak yo‘li suyuqligi passajini osonlashtirib, suv-elektrolit muvozanatini qo‘shimcha korreksiya hozirlaydi.

Ichakning hazm qilish va so‘rish funksiyasi saqlanganini aniqlash. Ichak hazm qilish va so‘rish funksiyasining tiklanganligiga test sinamasi natijalariga ko‘ra baho berilgan. Uning mohiyati quyidalicha: operatsiyadan keyingi ilk davrning ikkinchi sutkasidan boshlab bemorda 1 soat mobaynida ichak suyuqligini nazoenteral zondining aspiratsion bo‘shlig‘i orqali aktiv aspiratsiya o‘tkazildi. Shundan so‘ng zondining kichik bo‘shlig‘i orqali 100 ml tuzli ovqat aralashmasi tomchilab (minutiga 60 tomchi) yuborildi. 30 minut ekspozitsiya yaratildi.

So‘ngra darajalangan idishga aktiv aspiratsiya o‘tkazildi va olingan aspirat sifat a miqdor jihatidan tekshirildi.

Agar tekshirish natijalari (miqdor va sifat tarkibi) kiritilgan 55% suyuqlikning aspiratsiya bo‘lganligini ko‘rsatma, test sinamasi manfiy deb hisoblandi va zond DK va KL rejimida ishlashni davom ettirdi. Agar aspiratsiyalangan suyuqlik 55% dan kamni tashki qilgan bo‘lsa, test sinamasi nusbat deb hisoblandi va zond EZO rejimida ishladi.

Olib borilaetgan dori terapiyasining samaradorligini kuchaytirish uzoq davom qiladigan arteriya ichi kateter terapiyasi va portal ichi kateter terapiyasidan foydalanish mumkin.

O‘tkir tutash peritonitli bemorlarda undan: Sh.I.Karimov muallifdoshlari bilan, 1986, O.B.Kunsaliev, 1988, V.I.Garkusha, 1993, A.A.Asrorov, 1996, B.D.Bobojonov, O.R.Teshaev, 2002 muvaffaqiyat bilan foydalandilar. Ular quydagi maqsadlarni ko‘zda tutgan:

1. 
   Zararlanish o‘chog‘ida dori vositalarining yuqori konsentratsiyalarini vujudga keltirish.
   
2. 
   Regionar gemodinamika va mikrotsirkulyasiya buzilishlarini korreksiya qilish.
   
3. 
   Ichak motorika tiklanish jarayonini tezlashtirish.
   
4. 
   Jigar va buyrak yetishmovchiligining boshlang‘ich bosqichlarini profilaktika qilish va tugatish.
   

O‘tkir yiringli peritonitli bemorlarda VPKT dan B.V.Petrovskiy, 1986, A.P.Sedov, 1989, Sh.I.Karimov, A.A.Asrorov, 1996 muvaffaqiyatli foydalanganlar.

1. Xirurgik kasaliklar. Sh.I.Karimov, Toshkent, 2005.

Toshkent - Markaziy Osiyoning eng yirik qadimiy shaharlaridan biri - O‘zbekiston Respublikasining poytaxtidir. Oʻrta Osiyoning yirik sanoat-transport chorraxasi va madaniyat markazlaridan biri. Mamlakatning shimoli-sharqiy qismida, Tyanshan togʻlari etaklarida, 440–480 m teppalikda, Chirchiq daryosi vodiysida joylashgan.

2. Xirurgicheskie bolezni. Sh.I. Karimov, Tashkent, 2005.

3. Chirurgik kasalliklar. Sh.I. Karimov. Toshkent, 2011.

4. Xirurgik kasaliklar. Sh.I.Karimov, N.X.Shamirzaev, Toshkent, 1995.

5. Xirurgicheskie bolezni. Pod red.M.I.Kuzina., Meditsina, 2002.

6. Metodicheskoe posobie po gospitalnoy xirurgii. Nazыrov F.G. s soav.Tashkent 2004g.

7. Klinicheskaya xirurgiya. Pod red. Pansыreva Yu.M. M. «Meditsina», 1988

8. Vorobev A Spravochnik prakticheskogo vracha v 3x tomax. 1990

9. Konden R., Neyxus L. Klinicheskaya xirurgiya Moskva.

10. Nazirov F.G., Denisov I.I., Ulugbekov E.G. Spravochnik-putevoditel praktikuyuщego vracha. Moskva, 2000.

11. Petrovskiy B.V. red. Rukovodstvo po xirurgii (v 12 tomax) M. Meditsina 1959-1966.

1. 
   Karimov Sh.I., Babadjanov B.D. Diagnostika i lecheniya ostrogo peritonita. Tashkent, 1994.
   
2. 
   Savchuk B.D. Gnoynыy peritonit, Moskva, 1995.
   
3. 
   Gostiщev V.K., Sajin V.P. Peritonit. Moskva, 2002.
   
4. 
   Shurkalin B.K. Gnoynыy peritonit. Moskva, 2000.
   
5. 
   Karimov Sh.I. Ostrыy peritonit. Metodicheskaya rekomendatsiya. Tashkent, 1985.
   
6. 
   Karimov Sh.I., Axmedov R.M. Peritonit u bolnыx pojilogo i starcheskogo vozrasta. Metodicheskaya rekomendatsiya. 1985.
   
7. 
   Asrarov A.A. Xirurgicheskie i endovaskulyarnыe metodы profilaktiki i lecheniya gnoyno-septicheskix oslojneniy i poliorgannoy nedostatochnosti u bolnыx razlitыm gnoynыm peritonitom, 1994.
   
8. 
   Adresa v Internete po teme zanyatiya: http://www.tma.uz, http://medi.ru, http://www.rmj.net/index.htm, http://www.consilium-medicum.com